Uluslararası işlemlerin COVID-19 pandemisi gibi küresel felaketlere rağmen– kaçınılmaz şekilde ve hız kesmeden devam ettiği bir gerçek. Bu durum karşısında, verginin doğru miktarda doğru yere ödenmesini temin amacıyla, vergi otoritelerinin vatandaş ve mukimlerin malvarlıklarına ilişkin bilgileri karşılıklı paylaşmak konusundaki işbirliğinin kapsamı da her geçen gün genişliyor. Ülkeler arasındaki bilgi değişimi özellikle birden fazla ülke vatandaşı olanların yanında yurtdışından gelir elde edenler ile yurtdışına yatırım yapanları da yakından ilgilendiriyor.
Ülkeler arası bilgi değişimi esasen çok da yeni bir kurum değil. Şöyle ki, Türkiye’nin de temel aldığı çifte vergilendirmenin önlenmesine yönelik OECD model anlaşmasının [“Gelir ve Servet Üzerinden Alınan Vergilere İlişkin Model Anlaşma”] 26. maddesi bilgi değişimini düzenler. Bilgi değişiminin diğer yasal dayanakları ise çoğunlukla vergi cenneti olarak adlandırılan ülkelerle imzalanan ikili bilgi değişimi anlaşmalarıdır. Ne var ki, bu anlaşmalarda yer alan düzenlemeler ihtiyacı karşılamak bakımından yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle, G20 ülkelerinin girişimiyle, her türlü bilgi değişimi için ortak bir çerçeve oluşturmak üzere “Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi” imzalanmıştır. Türkiye bu sözleşmeyi 3 Kasım 2011’de imzalamış ise de anlaşma ancak 6 yıl sonra, 26 Kasım 2017 tarihinde onaylanmasıyla yürürlüğe girmiştir.
Sözleşme, [i.] talep üzerine bilgi değişimi, [ii.] kendiliğinden bilgi değişimi ve [iii.] otomatik bilgi değişimi olmak üzere 3 temel yöntem düzenler. Sözleşmenin getirdiği yeniliğin esasen bilginin otomatik değişimine ilişkin olması itibariyle, yazının devamında ağırlıklı olarak bu konudaki açıklamalara yer verilecektir.
Otomatik bilgi değişimi nasıl gerçekleşir?
Otomatik bilgi değişiminde, kaynak ülkede elde edilen çeşitli gelir kategorilerine ait bilgiler anlaşmanın tarafı olan ülkeye düzenli olarak raporlanır. Bu yöntemle yapılan bilgi değişiminin amaçları;
i.] Vergi uyumunu en üst seviyeye çıkarmak,
ii.] Tek bir küresel standart oluşturarak gerekli bütün güvenlik önlemlerini almak,
iii.] Vergi kaçakçılığını önleyerek vergi gelirlerini artırmak,
iv.] Yerel vergi idarelerine risk analizi için veri tabanı oluşturmak olarak sıralanabilir.
Otomatik bilgi değişimi, biri ABD’ye özgü sistem olan “Yabancı Hesaplar Vergi Uyum Yasası” [“FATCA”] ve diğeri OECD nezdinde oluşturulmuş olan “Finansal Hesap Bilgilerinin Otomatik Değişimine İlişkin Çok Taraflı Yetkili Makam Anlaşması” [“CRS-MCAA”] olmak üzere iki temel çerçevede gerçekleştirilir.
FATCA çerçevesinde otomatik bilgi değişimi
FATCA, ABD tarafından vergi mükellefleri ile ilgili olarak otomatik bilgi değişimi aracılığıyla uluslararası standartlar benimsenerek sınır ötesi vergi uyumunun oluşturulabilmesi amacıyla çıkarılmış bir kanundur.
FATCA, iki farklı model anlaşma düzenlemekte, bu iki modelin de her biri ikişer farklı alt modeli kapsamaktadır. Türkiye, 29 Temmuz 2015 tarihinde FATCA Model 1A anlaşması imzalamıştır. Bu modele göre, ülkemizde yaşayan ve ABD’de vergi mükellefi olan her gerçek ve tüzel kişinin finansal kuruluşlar nezdindeki bazı bilgileri, düzenli olarak Gelir İdaresi Başkanlığı’na bildirilecek ve Başkanlık tarafından da IRS ile paylaşılacaktır. Her ne kadar anlaşma Ekim 2016’da onaylanarak yürürlüğe girmişse de IRS resmî sitesinde yer alan bilgiye göre teknik altyapının henüz oluşturulamamış olması nedeniyle bilgi değişiminin halen aktive edilmediği anlaşılmaktadır.
Finansal hesap bilgilerinin otomatik değişimi hakkında anlaşma modeli
Vergi Konularında Karşılıklı İdari Yardımlaşma Sözleşmesi’ne dayanılarak oluşturulan anlaşma modeli CRS-MCAA, karşılıklılık temeline dayanır. Şöyle ki, model anlaşmayı imzalayan ülkeler anlaşma ekinde otomatik bilgi değişimi yapacakları ülkelerin bir listesine yer vermektedir. Birbirlerine karşılıklı olarak bu listede yer veren ülkeler arasında otomatik bilgi değişimi aktive edilmektedir.
Türkiye model anlaşmayı 21 Nisan 2017 tarihinde imzalamış ve 31 Aralık 2019’da yürürlüğe koymuştur. Anlaşmanın uygulanmasına ilişkin bir tebliğ taslağı hazırlanmış ve görüş için finansal kuruluşlara gönderilmiş ise de, bu taslak daha sonra kılavuz olarak yayınlanmıştır. Bu bakımdan uygulamaya ilişkin iç mevzuatımızın halen yetersiz olduğu söylenebilir.
Aralık 2020 itibariyle 100’den fazla ülke arasında aktive edilmiş 4400’den fazla karşılıklı bilgi değişimi ilişkisi bulunmaktadır. Bu kapsamda Türkiye şu ana kadar 59 ülkeye bilgi göndermiş ve 78 ülkeden bilgi toplamıştır. Bu sayıların 2017 yılında 1 ve 2018 yılında 2 [Norveç ve Letonya] olduğu göz önünde bulundurulduğunda, otomatik bilgi değişiminin ne hızla etkinlik kazandığı görülecektir.
Sonuç
Yöntemi ne olursa olsun, ülkelerin finansal bilgilerin paylaşımı konusunda günden güne daha sıkı bir işbirliğine yöneldiği tartışmasızdır. COVID-19 pandemisinin etkisiyle ülkemizin ve dünyanın içinde bulunduğu ekonomik belirsizliklerin, ülkeleri vergi kayıplarını minimize etmek adına bu işbirliğini daha da güçlendirmeye yönelteceği öngörülebilir. Dolayısıyla, ülke dışında varlık sahibi olanların uluslararası alandaki bu gelişmeleri yakından takip etmesi kaçınılmazdır. Av. Zahide Altunbaş SANCAK / Av. İ. Selin Nacar ÖZTÜRK - Güleryüz & Partners Avukatlık Bürosu
