6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunu ile pay sahiplerine tanınan haklar kişisel ve azlık haklar olmak üzere ikiye ayrılır.

a)- Kişisel Haklar: Her bir pay sahibi tarafından tek başına kullanılması mümkün olan haklar dır.

b)- Azlık Hakları: Esas sermayenin belli bir yüzdesine sahip olan pay sahipleri tarafından kullanılması mümkün olan haklardır. Azınlık pay sahipleri anonim şirketin esas sermayesinin tamamının %10’una sahip olan pay sahipleridir. Halka açık anonim şirketlerde ise esas sermayenin tamamının %5’ine sahip olanlar azınlık pay sahipleri olarak kabul edilir. Bu yüzdenin şirketin esas sözleşmesi ile daha düşük tutulması mümkündür ve fakat artırılamaz. Azlığa tanınmış hakların kullanılması açısından, sermayenin % 10’u ile % 49’una sahip olunması arasında hiçbir fark yoktur.

 KİŞİSEL HAKLAR

1.     Oy Kullanma Hakkı

  Oy hakkı, payın, kanunen veya esas sözleşmeyle belirlenmiş bulunan en az miktarının ödenmesiyle doğmaktadır. Pay sahipleri, oy haklarını genel kurulda paylarının toplam itibari değeriyle orantılı olarak kullanır. Her pay sahibi sadece bir paya sahip olsa da en az bir oy hakkı haizdir. Ancak, birden fazla paya sahip olanlara tanınacak oy sayısı esas sözleşmeyle sınırlandırılabilir. Şirketin finansal durumunun düzeltilmesi sırasında payların itibari değerleri indirilmişse payların indiriminden önceki itibari değeri üzerinden tanınan oy hakkının korunmasında kanuni engel bulunmamaktadır (TK md.434,534).

  Öte yandan, kanunda oy hakkından yoksunluk hallerinin neler olduğu düzenlenmiştir. Buna göre, Pay sahibi kendisi, eşi, alt ve üst soyu veya bunların ortağı oldukları şahıs şirketleri ya da hakimiyetleri altındaki sermaye şirketleri ile şirket arasındaki kişisel nitelikte bir işe veya işleme veya herhangi bir yargı kurumu ya da hakemdeki davaya ilişkin olan müzakerelerde oy kullanamaz. Yine, şirket yönetim kurulu üyeleriyle yönetimde görevli imza yetkisini haiz kişiler, yönetim kurulu üyelerinin ibra edilmelerine ilişkin kararlarda kendilerine ait paylardan doğan oy haklarını kullanamaz.

  Anonim şirketlerde oyda imtiyaz, paya tanınan üstün bir hak veya kanunda öngörülmemiş yeni bir pay sahipliği hakkıdır. İmtiyaz yalnızca esas sözleşme ile kişiye değil paya tanınabilir. Anonim şirkette eşit itibari değerli paylara farklı sayıda oy hakkı tanımak suretiyle imtiyaz oluşturulurken(TK.479/1), madde gerekçesinde farklı itibari değerdeki paylara eşit oy hakkı tanınarak imtiyazlı pay meydana getirilemeyeceği hükmü yer almıştır. Ancak yasa hükmünden de anlaşılacağı üzere, farklı itibari değerdeki paylara farklı oy hakkı tanınarak imtiyaz oluşturulabilmesinde engel bulunmamaktadır. Mesela bir A gurubu payın itibari değeri Bir TL, B grubu payın itibari Üç TL ise, B gurubu paya 6 oy hakkı tanınabilir. TK 434/1 uyarınca itibari değere göre oy hakkı çerçevesinde B grubunun 3 oya sahip olması gerekmekteydi, böylelikle B grubuna oyda imtiyaz sağlanmış olunmaktadır. Ancak bu yolla imtiyaz sahibi olmaya kanunda sınırlama getirilmiştir. Buna göre bir paya en çok 15 oy hakkı tanınabilir (TK md. 479/2). Bu halde oyun itibari değere göre hesaplanması kuralı uygulanmayacaktır. Oy hakkı, itibari değere değil paya bağlanmıştır. Bu sınırlama, kurumlaşmanın gerektirdiği veya haklı bir sebebin ispatlandığı durumlarda uygulanmamaktadır. Bu hallerde mahkeme kararına ihtiyaç bulunmaktadır. Anonim şirkette oyda imtiyaz, sorumluluk ve ibra dava açılması ile esas sözleşme değişikliği kararlarında uygulanamaz. Bizzat yahut temsilci vasıtasıyla bu haklarını kullanabildiklerinden yasa koyucu mektupla oy kullanılmasına cevaz vermemiştir. Kanun da yer alan yeni düzenleme ile artık genel kurullar elektronik ortam  Pay sahipleri için oy hakkı, genel kurulda kullanılması gereken bir haktır. Dolayısıyla pay sahipleri da yapılabilmektedir. Zira genel kurula elektronik ortamda katılma, fiziki katılmanın ve oy vermenin bütün hukuki sonuçlarını doğuracaktır (TK md.1527)

  Bir pay birden çok kişinin ortak mülkiyetinde ise, bunlar ancak kendi içlerinden veya dışarıdan seçecekleri bir temsilci vasıtasıyla genel kurula katılıp oy kullanabilirler. Bir payın üzerinde intifa hakkı bulunması halinde, aksi kararlaştırılmamışsa, oy hakkı intifa hakkı sahibi tarafından kullanılır. Ancak, intifa hakkı sahibi, pay sahibinin menfaatlerini hakkaniyete uygun bir şekilde göz önünde tutarak hareket etmediği takdirde pay sahibine karşı sorumludur (TK md.432).

  Her pay sahibinin genel kurulda sadece bir kişi tarafından temsil edilmesi esastır. Ancak birden fazla kişiye temsil yetkisinin verilmesi veya tüzel kişi pay sahiplerini temsil ve ilzama yetkili birden fazla kişinin genel kurula katılması durumlarında ise bunlardan ancak birisi tarafından oy kullanılabilir. Oy kullanmaya kimin yetkili olduğunun yetki belgesinde gösterilmesi şarttır. Bu fıkra hükmü Kanunun 429. maddesi uyarınca payların birden fazla kişiye tevdi edildiği durumda her biri oy hakkı sahibi olan tevdi eden temsilcilerine uygulanmaz. Pay sahiplerinin genel kurulda kanuni temsilciler vasıtasıyla temsil edilebilmesi bu durumun belgelendirilmesine bağlıdır.[2]

Genel kurula katılmak için yetkilendirilen temsilci, nasıl hareket etmesi gerektiği konusunda talimat almak için, her genel kurul toplantısını öncesinde yetki verene başvurmak zorundadır. Temsilci, zamanında başvurmuş ancak herhangi bir talimat alamamışsa, yetki verenin genel talimatı üzerine oy hakkını kullanır, ancak böyle bir talimatın yokluğu halinde oy, yönetim kurulunun yaptığı öneriler çerçevesinde verilir(TK md.429).

2.     Kar Payı Alma Hakkı

  6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunun 507’ inci maddesine göre; her pay sahibi, kanun ve sözleşme hükümlerine göre pay sahiplerine dağıtılması kararlaştırılmış net dönem karına, pay oranında katılma hakkına haizdir. Sermaye şirketlerinde kar dağıtımı; TTK’ da yer alan yasal hükümlerin yanı sıra esas sözleşme hükümleri ile ortaklar genel kurulu veya genel kurul kararı ile gerçekleşmektedir.

3.     Bilgi Alma Hakkı

  6102 Sayılı Türk Ticaret Kanunun 437/f.2’ye göre, her pay sahibi genel kurulda, yönetim kurulundan, şirketin işleri; denetçilerden denetimin yapılma şekli ve sonuçları hakkında bilgi isteyebilir. Bilgi verilmesi, sadece, istenilen bilgi verildiği takdirde şirket sırlarının açıklanacağı veya korunması gereken diğer şirket menfaatlerinin tehlikeye girebileceği gerekçesi ile reddedilebilir. Bilgi alma veya inceleme istemleri cevapsız bırakılan, haksız olarak reddedilen, ertelenen ve bu fıkra anlamında bilgi alamayan pay sahibi, reddi izleyen on gün içinde, diğer hâllerde de makul bir süre sonra mahkemeye başvurabilir.

4.     Genel Kurulu Çağırma Yetkisi

  Şirket genel kurulunu toplantıya çağırma yetkisi kural olarak yönetim kuruluna aittir. Ancak, çağrı konusunda asıl yetkili olan yönetim kurulunun devamlı olarak toplanamaması, toplantı nisabının sağlanmasının olanaksız olması veya hiç mevcut olmaması hallerinde, tek bir pay sahibi mahkemeye başvurarak genel kurulun toplanmasına karar verilmesini isteyebilir.

5.     Yönetim kurulu üyelerine karşı açılacak sorumluluk davası

  Her pay sahibi, yönetim kurulu üyesinin hukuk kurallarına ve veya şirketin ana sözleşme hükümlerine aykırı davranışları sebebiyle şirketin uğramış olduğu zararlardan dolayı şirketin yönetim kurulu üyelerine karşı dava açabilir.

6.     Genel kurul kararının iptali davası

  Bir genel kurul kararının yasalara veya şirketin ana sözleşme hükümlerine aykırı olması halinde, genel kurul toplantısına katılan ve genel kurul kararına karşı oy kullanmış olan pay sahipleri genel kurul kararının iptali için dava açabilirler.

Genel kurul toplantı davetinin kanunda belirtilen şekilde gönderilmemesi veya toplantı gündeminin kanunda belirtilen şekilde ilan edilmemesi,

·       Yetkili olmayan kişilerin oy kullanması,

·       Haklı bir sebep olmaksızın pay sahiplerinin genel kurul toplantısına katılmasının engellenmesi gibi hallerde her pay sahibi, söz konusu aykırılıkların kararın alınmasını etkilemiş olduğu gerekçesiyle, genel kurul kararının iptaline ilişkin dava açma hakkına sahiptir.

7.     Özel denetim isteme hakkı

  TTK uyarınca her pay sahipliği haklarının kullanılabilmesi için gerekli hallerde eğer bilgi alma veya inceleme hakkı daha önce kullanılmışsa, şirkette özel denetim yapılmasını isteyebilir. Pay sahibinin özel denetim isteme hakkını kullanabilmesi için bu hususun genel kurul toplantısı gündeminde yer alması zorunluluğu yoktur. Genel kurulun pay sahibinin özel denetime ilişkin talebini kabul etmesi halinde söz konusu denetim, şirketin bulunduğu yerin yetki çevresinde yer alan mahkeme tarafından atanan denetçi tarafından gerçekleştirilir. Özel denetçi atanmasına ilişkin talebin genel kurul tarafından reddedilmesi halinde, ancak azınlık pay sahipleri mahkemeden denetçinin atanmasını isteyebilir. TTK uyarınca paylarının itibari değeri toplamı en az 1.000.000 TL olan pay sahipleri, pay oranlarına bakılmaksızın, özel denetçi atanmasını talep edebilir.

8.     Rüçhan Hakkı

  TTK uyarınca sermayenin artırılması halinde her pay sahibi yeni çıkarılan paylara ilişkin olarak şirkette mevcut paylarının sermayeye olan oranına göre taahhütte bulunma hakkını haizdir.

AZINLIK HAKLARI

1. Genel Kurulu toplantıya davet ve gündeme madde ekletme

  Azınlık pay sahiplerinin talebi üzerine, şirketin genel kurulu olağanüstü toplantıya genel kurulu davet etmekle yükümlüdür. Azınlık pay sahipleri ayrıca toplantıda görüşülmesi istedikleri konuları toplantı gündemine ekletme hakkına sahiptir.

2. Finansal tabloların görüşülmesini erteleme

  Azınlık pay sahipleri şirketin finansal tablolarının görüşülmesinin ertelenmesini talep edebilir. Azınlık pay sahiplerinin bu talebi üzerine, genel kurulun görüşmeleri bir ay ertelemesi gerekir. Söz konusu erteleme sadece bir kez talep edilebilir. İkinci kez erteleme talep edilebilmesi için şirket yönetiminin pay sahiplerinin finansal tablolara ilişkin sorularına gereken şekilde cevap vermemiş olmaları şartı aranır.

3. Özel Denetçi Atanmasını Talep Etme Hakkı

   TTK m.438’e göre her bir pay sahibi belirli olayların özel bir denetimle açıklığa kavuşturulması için bir özel denetçi atanmasını genel kurulda isteyebilir. Bu talebin genel kurul tarafından reddedilmesi halinde, azınlık oluşturmayan pay sahibinin mahkemeye başvurarak özel denetçi atanmasını talep etme yetkisi yoktur.

4. Bağımsız Denetçinin azli için dava açma hakkı

  Türk Ticaret Kanunu uyarınca, Bakanlık tarafından belirlenecek belli niteliklere haiz anonim şirketlerin bağımsız denetçiler tarafından denetlenmesini öngören bir sistem düzenlenmiştir. Bağımsız denetime tabi olan şirketlerde, denetçiler ancak mahkeme kararıyla azledilebilir. Denetçinin azline ilişkin dava genel kurul toplantısında denetçinin atanmasına ilişkin karşı oy kullanmış olan; karşı oylarını toplantı tutanağına kaydetmiş olan ve en az genel kurul toplantısından önceki üç ay boyunca şirkette pay sahibi olan azınlık pay sahipleri tarafından açılabilir.

5. Şirketin feshini isteme

  Azınlık pay sahipleri haklı bir sebebin varlığı halinde şirketin feshi için dava açma hakkına sahiptir; ancak TTK ’da “haklı sebep” tanımı yapılmamıştır. Öğretide, genel kurulun birçok kez kanuna aykırı bir şekilde toplantıya çağrılmış olması, azlık hakları ile bireysel hakların ihlali, özellikle bilgi alma ve inceleme haklarının engellenmesi, şirketin sürekli zarar etmesi, dağıtılan kar payının düzenli azalması, haklı sebep sayılmıştır.

6. Pay senedi basılmasını isteme

Nama yazılı pay senetlerinin basılması azınlık pay sahiplerinin talep etmesi şartına bağlanmıştır.

7. Şirketin pay devrini reddetme yetkisi

  TTK uyarınca şirket ana sözleşmesine pay devrinin sınırlandırılmasına ilişkin hüküm konması mümkündür. Şirketler, şirket ana sözleşmesinde pay devrini kabulden kaçınmaya ilişkin bir hakkın var olması halinde, pay devrini pay defterine kaydetmeyerek pay devrini reddetme hakkına sahiptir. Ancak, kanun şirketlerin pay devrini neden reddettiklerine ilişkin şirketin yapısını koruma, amaç veya finansal olarak bağımsızlığını sağlamak gibi somut sebepler öne sürmesi zorunluluğunu getirmektedir. YMM/BD HASAN SANCAK https://www.linkedin.com/pulse/anonim-%C5%9Firketlerde-ki%C5%9Fisel-ve-azinlik-haklari-hasan-sancak/

KAYNAKÇA

• 6102 Sayılı TTK
• AV. Duygu Turgut
• LBF