4/1-b SİGORTALILARI İÇİN YAŞLILIK AYLIKLARININ HESAPLANMASI

2008/Ekim (hariç) öncesi kısmi aylığın (A) hesabı;

2000 yılı öncesi kısmi aylığın (A1) hesabı;

2000-2008/Eylül (dâhil) arası kısmi aylığın (A2) hesabı olarak ikiye ayrılmakta olup 2008 Ekim ve sonrası 4/b aylıklarının hesabında 2008/Ekim (dâhil) sonrası kısmi aylığın (B) hesabının da saptanması ve sonrasında kısmi aylıkların birleştirilmesi gerekmektedir.

4/1-(b) sigortalıları için 5510 sayılı sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’un yürürlük tarihi olan 01.10.2008 tarihinden önceki sürelere ilişkin aylığın hesaplanmasında 1479 sayılı Kanun hükümlerine göre aylık hesaplama sisteminin esas alınması gerekmektedir.

Örnek Sigortalı

Örneğimizdeki sigortalı 01.09.1989 tarihinde başladığı Bağ-Kur sigortalılığını Mayıs 2018 ayına kadar sürdüren 31.05.2018 doğumlu bir erkek sigortalıdır. 31.12.1999 tarihinde 7 basamakta olan bu sigortalı basamak sisteminin kaldırıldığı 30.09.2008 tarihinde en son 14.basamaktadır. Ekim 2008’den sonra 2015 yılına kadar matrah artırımı yapmamış asgari kazançtan primlerini ödemeyi tercih etmiştir. 01.01.2016 tarihinde itibaren prime esas kazanç matrahını günlük 100 TL’ye yükselten sigortalı tahsis başvurusunda bulunduğu 31.05.2018 tarihine kadar bu matrahtan primlerini ödemiştir.

A- 2008/ EKİM (HARİÇ) ÖNCESİ KISMİ AYLIĞIN (A) HESABI

2008/Ekim (hariç) öncesi kısmi aylığın (A) hesabı; 2000 yılı öncesi prim ödeme gün sayısına ait aylığın (A1) hesabı ile 2000-2008/Ekim (hariç) arası kısmi aylığın (A2) hesabı olmak üzere iki aşamalı olarak belirlenmesi icap etmektedir.

1- 2000 Yılı Öncesi Kısmi Aylığın (A1) Hesabı([1])

Bu aylık Bağ-Kur kısmi aylıkları içindeki en basit hesaplama biçimini oluşturur ki bu A1 aylığının “Basamak Karşılığı Gösterge Tablosundaki Değer x Aylık Bağlama Oranı” formülüne göre hesaplanması gerekmektedir.

Bu hesaplamada “Basamak karşılığı gösterge tablosundaki değer” sigortalının 31.12.1999 tarihindeki basamak karşılığının 2003 yılı ikinci dönem gösterge tablosundan bulunan değeri teşkil etmektedir.

Örneğimizdeki sigortalı için 7.basamağın 2003 yılı ikinci dönem gösterge tablosundan bulunan değeri 345.472.958 TL’dir.

Aylık bağlama oranı (ABO) ise yaşlılık aylığı bağlanmasına hak kazanan sigortalılara en son prim ödediği gelir basamağından en az bir tam yıl prim ödemiş olması halinde, bulunduğu gelir basamağının, bir yıl ödememiş olması halinde ise bir alt basamağın %70’i oranında aylık hesaplanacaktır. Bu oranın 25 yıldan fazla prim ödenen her tam yıl için 1 puan artırılması, keza kadın ise 50, erkek ise 55 yaşından sonraki hizmetleri için fazla olan her tam yaş için 1 puan artırılması icap edecektir.

Erkek sigortalı 51 yaşında olduğundan yaştan puan kazanamayacak olup 10.350 günü bulunduğu için 25 yıldan tam 3 yıl daha fazla primi bulunmaktadır. Bu nedenle 345.472.958 TL’nin yüzde 73’ü olan 252.195.259 TL tam aylığını oluşturacaktır.

Mamafih kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmakla beraber en az 15 tam yıl sigorta primi ödemiş olanlara hesaplanacak aylıklarda primi ödenmemiş 25 yıldan az her tam yıl için %1 puan indirim yapılacaktır.

4/1-(b) sigortalıları için Kanun’un 28. maddesinin dört ve beşinci fıkralarına (ilk defa sigortalı olduğu tarihte malûl olanlar ile çalışma gücü kaybı oranı %60’ın altında olanlar) göre aylık bağlanırken, 2000 yılı öncesine ilişkin kısmi aylık hesaplanırken aylık bağlama oranı, 9000 günden eksik her 360 gün için %70 oranından 1 puan indirilmek suretiyle tespit edilmesi gerekecektir.

Kısmi aylığın, “Basamak karşılığı gösterge tablosundaki değer x aylık bağlama oranı x 2000 yılı öncesi gün sayısı/ toplam prim gün sayısı” formülüne göre hesaplanması gerekmektedir.

Örneğimizdeki sigortalının kısmi aylığı bu durumda 252.195.259/10350 x 3720 = 90.644.093 TL olmaktadır. Bu kısmi aylığın altı sıfır atıldıktan sonraki değeri 90,64 TL olmaktadır.

2- 2000-2008/Eylül (Dahil) Arası Kısmi Aylığın (A2) Hesabı([2])

A2 dönem aylığının “Ağırlıklı ortalama x aylık bağlama oranı formülüne” göre hesaplanması icap etmektedir.

Bu dönem aylığının hesabına esas parametreler ağırlıklı ortalama ve aylık bağlama oranıdır.

Ağırlıklı ortalama sigortalının 01.01.2000 ile 01.10.2008 tarihleri arasında prim ödediği gelir basamaklarının basamaklardaki bekleme süresi dikkate alınarak 2003 yılı ikinci dönem gelir tablosu karşılığının prim ödenen ay sayısına oranı olmaktadır.

A2 dönemi aylık bağlama oranı ise sigortalının toplam sigortalılık süresinin;

• ·İlk 10 tam yılının her bir yılı için % 3,5,
• ·İzleyen 15 tam yılın her bir yılı için % 2,
• ·25 yıldan fazla her bir tam yıl için % 1,5

oranlarının toplamından oluşmaktadır.

Bu durumdaki örneğimizdeki sigortalının A2 dönemi aylık bağlama oranı %35 + %30 + %4,5 = %69,5 olmaktadır.

4/1-(b) sigortalıları için Kanun’un 28. maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarına (ilk defa sigortalı olduğu tarihte malûl olanlar ile çalışma gücü kaybı oranı %60’ın altında olanlar) göre aylık bağlanırken, sigortalının toplam prim ödeme gün sayısına göre yukarıda belirtilen kurallar çerçevesinde aylık bağlama oranının belirlenmesi icap etmektedir.

A2 dönemi kısmi aylığının, “Ağırlıklı ortalama x aylık bağlama oranı x 1/1/2000-30.09.2008 arası gün sayısı/ Toplam prim gün sayısı” formülüne göre hesaplanması gerekmektedir.

A1 ve A2 kısmi aylıkları toplanacak, 2003 yılı Aralık ayında yürürlükte bulunan gelir tablosu (01.07.2003) esas alınarak, bulunan bu tutar, 2003 yılı Ocak ayından itibaren ödenmesi gereken sosyal destek ödemesi tutarından 2003/Temmuz ayına kadar kümülatif TÜFE oranı kadar düşülerek, 2003/Temmuz itibariyle kalan sosyal destek ödemesi miktarının (100 TL ödenenler için 85,95 TL ve 75 TL ödenenler için ise 64,46 TL’nin 2008/Ekim öncesi gün sayısı ile çarpımının toplam gün sayısına oranı) 2008/Ekim öncesi gün sayısına isabet eden miktarı 2004 yılı Ocak ödeme döneminden 2007/Temmuz dönemi dâhil aylıklara uygulanan artışlar uygulanmak suretiyle 2008/Ocak dönemine taşınacaktır.

Örneğimizdeki sigortalı için ağırlıklı ortalama değeri 421,43 TL olup A2 dönemi tam aylık değeri 421,43 x %69,5 = 292,89 TL olmaktadır.

A2 dönemi kısmi aylık değeri ise 292,89 /10350 x 3150 = 89,14 TL olmaktadır.

B- 2008/EKİM (DÂHİL) SONRASI KISMİ AYLIĞIN (B) HESABI([3])

Aylık: Ortalama aylık kazanç x aylık bağlama oranı formülüne göre hesaplanacaktır.

Bu B döneminde aylık hesabına esas parametreler “Ortalama aylık kazanç (OAK)” ve “ABO”dur.

Ortalama Aylık Kazanç 2008/Ekim (dâhil) daha sonraki her yıla ait prime esas kazancın, ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşecek güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, 2008/Ekim (dâhil) daha sonraki prim ödeme gün sayısına bölünmek suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın 30 katı olmaktadır.

Aylık bağlama oranının (ABO) ise yaşlılık aylıkları için, sigortalının malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi geçen toplam prim ödeme gün sayısının her 360 günü için %2’si olarak uygulanması gerekmekte olup bu hesaplamada 360 günden eksik sürelerin de orantılı olarak dikkate alınması icap etmektedir.

Bu durumda örnekteki sigortalının B dönemi ABO’su 10.350 / 360 x 2 = 57,5 olacaktır.

Ayrıca bu aylık bağlama oranı %90’ı geçemeyecek olup 01.10.2008 tarihinden önce 3600 prim gün sayısını doldurmamış olan sigortalıların yaşlılık aylığı bağlama oranının hesabında, sigortalının 01.10.2008 tarihinden sonra geçen ve 01.10.2008 tarihinden önceki prim gün sayısını 3600 güne tamamlayacak kadar hizmet sürelerinin her 360 günü için %3 oranı esas alınması gerekmektedir. Bu yüzde 3’lük farklı ABO uygulaması ilk defa sigortalılığı 30.04.2008 (dâhil) ve öncesinde başlamış olanlara münhasır bulunmaktadır.

Özel hükümlere göre aylık bağlananlardan 5510 sayılı Kanun’un 28. maddesinin dördüncü ve beşinci fıkralarına göre bağlanan engelli yaşlılık aylıklarının aylık bağlama oranı, prim ödeme gün sayısı 9.000 günden az olanlar için çalışma gücü kayıp oranının 9.000 gün prim ödeme gün sayısı ile çarpımı sonucu bulunan rakamın %60’a bölünmesi suretiyle hesaplanan gün sayısına göre %50’yi geçmemek üzere tespit edilen oran olacaktır. Prim ödeme gün sayısı 9.000 günden fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısına göre aylık bağlama oranı belirlenmesi gerekmektedir.

B dönemine özgü kısmi aylığa esas aylık (OAK x ABO) formülüne göre hesaplanacak olup bu aylık, sigortalının 2008/Ekim (dâhil) sonrası çalışma süreleri için prime esas günlük kazanç alt sınırları dikkate alınarak, talep veya ölüm yılı Ocak ayı itibariyle belirlenen ortalama aylık kazancının %35’inden, sigortalının talep tarihinde bakmakla yükümlü olduğu eşi veya çocuğu varsa %40’ından hesaplanan alt sınır aylığından az olamaz.

Kısmi aylık “Tam aylık x (2008/Ekim (dâhil) sonraki prim ödeme gün sayısı / toplam prim ödeme gün sayısı)” formülüne göre hesaplanmalıdır.

Örneğimizdeki sigortalının B dönemi kazançları ve güncelleştirilmesi aşağıdaki şekilde olmalıdır:

Bu durumda B dönemi tam aylığı da 1.911,90 x %57,50 = 1.099,34 TL’dir.

B dönemi kısmi aylığı ise 1.099,34 / 10350 x 3480 = 369,63 TL olacaktır. 

III- KISMİ AYLIKLARIN BİRLEŞTİRİLMESİ([4])

Yaşlılık aylıkları için hesaplanan A1 + A2 = (A) kısmi aylığını ya da malûllük ve ölüm aylıkları için belirlenen A kısmi aylığının 2008 yılı dâhil olmak üzere tahsis talep veya ölüm tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile çarpılarak tahsis talep veya ölüm yılının Ocak ayına taşınması gerekmektedir.

A1 + A2 aylıkları toplamı 179,78 TL olup sosyal yardım zammı olarak da 13.basamakta olduğu için 64,46 x (3720+3150)/10350=42,79 TL olduğundan güncelleme öncesi A aylığı 222,57 TL olmaktadır. 222,57 TL’nin 1,5940 olan 2008 yılına olan güncelleme katsayısı ile çarpımı sonucu değeri 354,78 TL’dir.

354,78 TL’nin 2008 – 2018 yılı arası güncelleme katsayıları olan

(1,1039

1,0653

1,0907

1,1300

1,0682

1,0860

1,0904

1,1001

1,0940

1,1414) ile sırasıyla çarpımı sonucu A aylığının 2018 yılı değeri 894 TL olmuştur.

Sigortalının aylığı (C), (A) ve (B) kısmi aylıklar toplamından oluştuğundan aylık formülü “Aylık (C) = (A) Kısmi aylığı + (B) kısmi aylığından” müteşekkil olmaktadır.

A+B=C aylığının başlangıç tarihi yılın ilk altı aylık döneminde ise Ocak ödeme döneminde uygulanan artış oranı kadar, yılın ikinci altı aylık döneminde ise Ocak ve Temmuz ödeme dönemlerinde uygulanan artış oranları kadar arttırılmak suretiyle aylık başlangıç tarihindeki aylığı bulunması gerekmektedir.

Bu durumda kısmi aylıkların birleşimi sonucu 894 + 369,63 = 1.263,63 TL olacaktır.

Ocak 2018 ayı zammı %5,69 olduğundan bu sigortalı için Haziran 2018 ayı itibariyle bağlanacak yaşlılık aylığı 1.263,63 x 1,0569=1.335,53 TL olacak ve buna %4 oranı üzerinden 53,42 TL ek ödeme ilave edilecek aylığı değeri 1.388,95 TL olacaktır. Temmuz 2018 ayında belli olacak zam bu makalenin yazım tarihine yetişmediğinden değerlendirilememiş olup, bulunan aylık tutarına Temmuz 2018 ayı zam oranının da tatbik edilmesi gerekmektedir. Şevket TEZEL E-Yaklaşım / Temmuz 2018 / Sayı: 307