I- GİRİŞ

İş sözleşmesinin tarafları olan işçi ve işveren, iş sözleşmesini 4857 sayılı İş Kanunu’nda belirtilen sebeplere dayandırarak haklı nedenle sona erdirebilir. Bunun haricinde taraflar haklı sebebe dayanmadan da belirli şartlara uyarak iş sözleşmelerini sona erdirebilirler. Haklı sebebe dayanmadan iş sözleşmesinin sona erdirilmesinde karşı taraf belli bir süre önceden bu durumdan haberdar edilmelidir. Bu haberdar edilmeden sonra işçiye günlük belli bir süre yeni iş arama izni de kullandırılmalıdır. Kanunda belirtilen önceden haber verme şartına uymayan taraf karşı tarafa tazminat ödemekle yükümlü kılınmıştır. İş sözleşmesinin haklı sebebe dayandırmadan sona erdirilmesinde karşı tarafa durumun önceden bildirildiği süreye ihbar süresi, bu süreye uymayan tarafın ödeyeceği tazminata ihbar tazminatı, ihbar süresi boyunca işçiye verilen izne yeni iş arama izni denilmektedir.

Bu yazımızda iş hayatında işçi ve işverenin sık sık karşı karşıya gelmesine sebep olan ve taraflarca tam olarak farkındalığın olmadığı ihbar süresi, ihbar tazminatı ve yeni iş arama iznini açıklamaya çalışacağız.

II- İŞ SÖZLEŞMESİNİN HAKLI BİR NEDENE DAYANDIRILMADAN SONA ERDİRİLMESİ

4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesine göre;

“Belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerekir.

İş sözleşmeleri;

1. İşi altı aydan az sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak iki hafta sonra,
2. İşi altı aydan birbuçuk yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak dört hafta sonra,
3. İşi birbuçuk yıldan üç yıla kadar sürmüş olan işçi için, bildirimin diğer tarafa yapılmasından başlayarak altı hafta sonra,
4. İşi üç yıldan fazla sürmüş işçi için, bildirim yapılmasından başlayarak sekiz hafta sonra,

Feshedilmiş sayılır.

Bu süreler asgari olup sözleşmeler ile artırılabilir. Bildirim şartına uymayan taraf, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminat ödemek zorundadır.”

Kanunda belirtilen bu süreler ihbar süresi, tazminat ise ihbar tazminatı olarak adlandırılmaktadır. İş sözleşmesinin feshinden önce karşı tarafa bu durumun önceden bildirilmesinin amacı, işçinin yeni bir iş, işvereninde yeni bir işçi bulması için zaman kazanmalarıdır. Bu süreler boyunca işçi-işveren ilişkisi devam etmekte ve iş sözleşmesi geçerliliğini korumaktadır. Taraflardan biri iş sözleşmesi gereği yükümlülüğünü yerine getirmekten kaçınırsa karşı taraf için haklı nedenle iş sözleşmesini fesih hakkı doğar. Yani işveren ihbar süresi boyunca işçiye karşı yükümlülüklerini yerine getirecek bu süreye ait ücretini ödeyecek, işçi de çalışmaktan kaçınmayacaktır.

İhbar süresi boyunca işçiye yeni bir iş bulması için izin verilmesi kanuni zorunluluktur. Kanun’un 27. maddesine göre;

“Bildirim süreleri içinde işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur. İş arama izninin süresi günde iki saatten az olamaz ve işçi isterse iş arama izin saatlerini birleştirerek toplu kullanabilir. Ancak iş arama iznini toplu kullanmak isteyen işçi, bunu işten ayrılacağı günden evvelki günlere rastlatmak ve bu durumu işverene bildirmek zorundadır.

İşveren yeni iş arama iznini vermez veya eksik kullandırırsa o süreye ilişkin ücret işçiye ödenir.

İşveren, iş arama izni esnasında işçiyi çalıştırır ise işçinin izin kullanarak bir çalışma karşılığı olmaksızın alacağı ücrete ilaveten, çalıştırdığı sürenin ücretini yüzde yüz zamlı öder.”

Kanunla iş arama izninin alt sınırı belirlenmiş, işçiye dilerse bu izinleri toplu kullanma hakkı tanınmıştır. Ancak bu durumu işçinin işverene bildirme yükümlülüğü bulunmaktadır. Kanunda işçiye yeni bir iş bulması için iş arama izni öngörülmüştür. Yeni bir iş arama ihtiyacının olmadığı (örneğin işçinin, işyerinin devri halinde yeni işveren bünyesinde çalışmaya devam etmesi), işçinin çalışacağı yeni işi bulması (işçi yeni bir iş için eski iş sözleşmesini feshediyor olabilir, ihbar süresi içerisinde yeni işi bulmuş olabilir) hallerinde işçi yeni iş arama izni hükümlerinden faydalanamaz.

Kanun işveren, işçiye yeni bir iş bulması için gerekli olan iş arama iznini iş saatleri içinde ve ücret kesintisi yapmadan vermeye mecburdur hükmü ile iş arama iznini tarafların isteğine bırakmamıştır. Yeni iş arama izni işçinin talebine bağlı kalmaksızın işveren tarafından işçiye kullandırılmalıdır. Yeni iş arama iznini kullanmayarak çalışan işçi çalıştığı süreler için ücretini %100 zamlı alacağından toplamda 3 kat ücrete hak kazanacaktır.

Örneğin, 6 aydan az çalışılma süresi olan iş sözleşmesinin feshinde işveren işçiye 2 hafta ihbar süresi tanımalıdır. Bu süre boyunca her gün en az 2 saat yeni iş arama izni vermelidir. 2 haftalık ihbar süresinde 2*6=12 iş günü bulunmaktadır. İşçi her gün en az 2 saatten 12*2=24 saat yeni iş arama izni kullanmalıdır. Bu izin süresince işçiye izin kullandırılmaması halinde işçi normal alacağı ücrete ilave olarak %100 zamlı şekliyle 48 saatlik ek ücrete hak kazanır.

İşverenin yeni iş arama izninin hangi gün ve saatlerde kullanılacağını somut olarak belirlemesi ve yazılı hale getirmesi gerekir. Aksi halde ispat yükümlülüğünü yerine getiremeyebilir.

Kanun’un 18, 19, 20 ve 21. maddelerinin uygulanma alanı dışında kalan işçilerin iş sözleşmesinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenir. Fesih için bildirim şartına da uyulmaması ayrıca dördüncü fıkra uyarınca tazminat ödenmesini gerektirir. Buna göre iş güvencesi kapsamında bulunmayan işçilerin iş sözleşmesinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirilmesi halinde işçiye ihbar süresinin üç katı tutarında tazminat ödenir. İhbar süresine uyulmamışsa ayrıca ihbar süresine ait tazminatta ödenmek durumundadır. Örneğin 6 aydan az süreli çalışma içeren iş sözleşmesinin kötü niyetle sona erdirildiğinin tespiti halinde işveren işçiye, 2 haftalık ücrete mukabil ihbar tazminatı, 6 haftalık ücrete mukabil kötü niyet tazminatı olmak üzere toplam 8 haftalık ücreti tutarında tazminat ödemek durumunda kalabilir.

Kısmi süreli birden çok işte çalışan işçinin bu işlerden birinden ayrılıyor olması ihbar süresi, ihbar tazminatı ve yeni iş arama izni hakkını ortadan kaldırmaz. Yargıtay 9. Hukuk Dairesi de bir kararında bunu “…kısmi süreli iş sözleşmesiyle çalışan işçinin iş sözleşmesinin işverence feshi halinde dahi ihbar öneli tanınması gerekir. İşverence buna uyulmaması halinde ise ihbar tazminatı ödeme yükümlülüğü doğmaktadır…”([1]) şeklinde belirtmiştir.

III- SONUÇ

Devam eden belirsiz süreli iş sözleşmesinin feshi halinde tarafların (işveren ve işçi tarafı) zararlarının en aza indirilmesi amacıyla 4857 sayılı İş Kanunu’nda süreli fesih düzenlemesi bulunmaktadır. Buna göre iş sözleşmesini feshedecek taraf belli bir süre önce bunu karşı tarafa bildirmek zorundadır. Kanunda belirtilen bu sürelere uymadan iş sözleşmesinin feshi halinde karşı tarafa kanunda belirtilen sürelere karşılık gelen ücret tutarında tazminat ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu bakımdan ihbar süresi ve ihbar tazminatı sadece işverenlerin değil işçilerinde uyması gereken zorunluluklardır. İş sözleşmesini haksız ve ihbar süresine riayet etmeden sona erdiren işçi de işverenine ihbar tazminatı ödemek durumunda kalabilir.

İhbar süresi boyunca iş sözleşmesi geçerliliğini aynen korumaktadır. Taraflar sözleşmeden doğan yükümlülüklerini eksiksiz yerine getirmelidir. Aksi halde karşı tarafa haklı nedenle fesih hakkı doğabilir. İhbar süresi boyunca işveren işçiye günde en az 2 saat yeni iş arama izni kullandırmak mecburiyetindedir. Bu izni kullandırmayarak işçiyi çalıştıran işveren çalışılan izin süresine ait ücreti %100 zamlı ödemek zorundadır.

İhbar süresi ve ihbar tazminatı sadece iş sözleşmesini fesheden tarafın uyması gereken yükümlülüklerdir. İş sözleşmesini fesheden taraf ihbar tazminatı talep edemez. Yeni iş arama izni ise her halükarda ihbar süresi boyunca işçiye kullandırılmak zorundadır.

İş Kanun’un 17. maddesine dayanarak ihbar bildiriminde bulunularak işçinin sözleşmesinin feshi hakkı kötü niyetli olarak kullanırsa işveren ihbar süresinin 3 katı tutarında kötü niyet tazminatı ödemek zorunda kalacaktır.

İhbar süresi, ihbar tazminatı ve yeni iş arama izni Kanun’da sadece belirsiz süreli iş sözleşmeleri için düzenlenmiştir. Belirli süreli iş sözleşmeleri süresinden önce feshi halinde başka hükümler uygulanmaktadır. İhbar süresi, ihbar tazminatı ve yeni iş arama izni sadece tam zamanlı çalışanlar için değil kısmi samanlı çalışan işçiler için de geçerlidir.

Yıllık izin ile ihbar süreleri çakıştırılamaz ve birbirlerinden mahsup edilemez.

Tarafların birbirlerine yapacakları bildirimleri yazılı olarak yapmaları uyuşmazlık halinde ispat sorununu ortadan kaldıracaktır. Mehmet UĞUR*  ** E-Yaklaşım / Aralık 2017 / Sayı: 300

*            Bu yazıda belirtilen görüşler yazarın kendi görüşleri olup hiçbir Kurum ve Kuruluşla bağdaştırılamaz.

**           Sosyal Güvenlik Denetmeni, C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı 

[1]           Yrg. 9. HD.’nin, 07.10.2003 tarih ve 16324 sayılı Kararı.