1. İşsizlik Sigortası
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 47. maddesine göre işsizlik sigortası, “Bir işyerinde çalışırken, çalışma istek, yetenek, sağlık ve yeterliliğinde olmasına rağmen, herhangi bir kasıt ve kusuru olmaksızın işini kaybeden sigortalılara işsiz kalmaları nedeniyle uğradıkları gelir kaybını belli süre ve ölçüde karşılayan, sigortacılık tekniği ile faaliyet gösteren zorunlu sigortayı” ifade etmektedir.
İşsizlik sigortası zorunludur. Kanun kapsamına giren ve halen çalışmakta olanlar Kanunun yürürlüğe girdiği tarihte, yeni girenler ise işe başladıkları tarihten itibaren sigortalı olurlar.
2. İşsizlik Sigortası Prim Oranları
İşsizlik sigortasının gerektirdiği her türlü ödeme ile hizmet giderlerini karşılamak amacıyla Kanunda belirtilen esas ve usullere göre Devlet, işveren ve sigortalı tarafından işsizlik sigortası primi ödenmesi öngörülmüştür.
İşsizlik sigortasının gerektirdiği ödemeleri, hizmet ve yönetim giderlerini karşılamak üzere, Kanunun 46 ncı maddesi kapsamına giren tüm sigortalılar, işverenler ve Devlet, işsizlik sigortası primi öder. İşsizlik sigortası primi, sigortalının 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 80 ve 82 nci maddelerinde belirtilen prime esas aylık brüt kazançlarından % 1 sigortalı, % 2 işveren ve %1 Devlet payı olarak alınır.
3. İşsizlik Sigortasından Sağlanan Haklar
İşsizlik sigortası kapsamına giren sigortalı işsizlere Kanunda belirtilen esas ve usuller çerçevesinde, Kurumca aşağıda belirtilen ödemeler yapılır ve hizmetler sağlanır; a) İşsizlik ödeneği,
b) 5510 sayılı Kanun gereği ödenecek sigorta primleri,
c) Yeni bir iş bulma,
d) Aktif işgücü hizmetleri kapsamında kurs ve programlar.
Sigortalı işsizin ödeme ve hizmetlerden yararlanabilmesi için işten ayrılma bildirgesi ile birlikte hizmet akdinin feshedildiği tarihi izleyen günden itibaren otuz gün içinde Kuruma doğrudan veya elektronik ortamda başvurması gerekir. Mücbir sebepler dışında, başvuruda gecikilen süre işsizlik ödeneği almaya hak kazanılan toplam süreden düşülür.
4. İşsizlik Sigortası Kapsamına Girenler
Kanunun 46. maddesine göre işsizlik sigortası, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi ile ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışan sigortalılar, 4857 sayılı Kanuna göre kısmi süreli iş sözleşmesi ile çalışanlardan 5510 sayılı Kanunun 52 nci maddesinin birinci fıkrası kapsamında işsizlik sigortası primi ödeyen isteğe bağlı sigortalılar ile aynı Kanunun ek 6 ncı maddesi kapsamındaki sigortalılar ve 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20 nci maddesinde açıklanan sandıklara tabi sigortalıları kapsar.
5. İşsizlik Sigortası Kapsamına Girmeyenler
Kanunun 46. maddesinin 3. fıkrasında sayılanlar işsizlik sigortası kapsamına dahil değillerdir. Hükme göre;
1- 5510 sayılı Kanunun; 4’üncü maddesinin birinci fıkrasının (b) ve (c) bentleri;
(b) Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan ise;
1) Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usulde gelir vergisi mükellefi olanlar,
2) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,
3) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları,
4) Tarımsal faaliyette bulunanlar
(c) Kamu idarelerinde;
1) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar,
2) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 86’ncı maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar,
2- 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin; ikinci fıkrası kapsamında olanlardan bir hizmet akdine dayalı olarak çalışmayanlar,
Birinci fıkranın (a) bendi gereği sigortalı sayılanlara ilişkin hükümler;
a) İşçi sendikaları ve konfederasyonları ile sendika şubelerinin başkanlıkları ve yönetim kurullarına seçilenler,
b) Bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılan; film, tiyatro, sahne, gösteri, ses ve saz sanatçıları ile müzik, resim, heykel, dekoratif ve benzeri diğer uğraşları içine alan bütün güzel sanat kollarında çalışanlar ile düşünürler ve yazarlar,
c) Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar,
d) 2/7/1941 tarihli ve 4081 sayılı Çiftçi Mallarının Korunması Hakkında Kanuna göre çalıştırılanlar,
e) 24/4/1930 tarihli ve 1593 sayılı Umumi Hıfzıssıhha Kanununda belirtilen umumî kadınlar,
f) Millî Eğitim Bakanlığı tarafından düzenlenen kurslarda usta öğretici olarak çalıştırılanlar, kamu idarelerinde ders ücreti karşılığı görev verilenler ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4’üncü maddesinin (C) bendi kapsamında çalıştırılanlar,
g) Türkiye İş Kurumu tarafından düzenlenen Toplum Yararına Çalışma Programlarından yararlananlar,
3- 5510 sayılı Kanunun 4’üncü maddesinin; üçüncü fıkrası, 5’inci, 6’ncı ve geçici 13’üncü maddeleri kapsamında olanlar,
(5’inci) Polis Akademisi ile fakülte ve yüksek okullarda, Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Emniyet Genel Müdürlüğü hesabına okumaya devam eden öğrenciler ile polis naspedilmek üzere Polis Meslek Eğitim Merkezlerinde polislik eğitimine tabi tutulan adaylar,
(6’ncı) Jandarma ve Sahil Güvenlik Akademisi ile fakülte ve yüksekokullarda Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına okuyan veya kendi hesabına okumakta iken Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı nam ve hesabına okumaya devam edenler ile subay ve astsubay naspedilmek üzere temel askerlik eğitimine tabi tutulan adaylar,
(Geçici 13’üncü) 24/11/1994 tarihli ve 4046 sayılı Kanunun 21 inci maddesi kapsamında iş kaybı tazminatı alanlar,
- 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununun geçici 20’nci maddesi kapsamında olmakla birlikte memur veya 22/1/1990 tarihli ve 399 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi sözleşmeli statüde bulunanlar,
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu
- 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu
- 3269 sayılı Uzman Erbaş Kanunu
- 3466 sayılı Uzman Jandarma Kanunu
- 2802 sayılı Hakimler ve Savcılar Kanunu
- 2547 sayılı Yüksek Öğretim Kanunu
- 2914 sayılı Yüksek Öğretim Personel Kanunu
- 233 ve 399 sayılı KHK
- 190 sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye tabi kamu kurum ve kuruluşlarının teşkilat kanunlarındaki hükümlerine göre sözleşmeli personel statüsünde çalışanlar (18/5/1994 tarihli ve 527 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 31 inci maddesi kapsamında yer alan sözleşmeli personel dâhil)
- 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’na göre geçici personel statüsünde çalıştırılanlar.
6. Belge Türleri
5510 sayılı Kanun’un “Prim belgeleri ve işyeri kayıtları” başlıklı 86 ncı, “Afet durumunda belgelerin verilme süresi ve primlerin ertelenmesi” başlıklı 91 inci ve “Bilgi ve belge isteme hakkı, bilgi ve belgelerin Kuruma verilme usulü” başlıklı 100 üncü maddelerinde, aylık prim ve hizmet belgelerinin düzenlenmesine ve verilmesine ilişkin hükümler, “Primlerin ödenmesi” başlıklı 88 inci maddesinde ise, ödemeye ilişkin hükümler yer almaktadır.
Söz konusu hükümlerin uygulanmasına ilişkin usul ve esasların belirlenmesine dair yayımlanan Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliğinde ise; “Aylık prim ve hizmet belgesinin düzenlenmesi verilmesi ve saklanması” başlıklı 109 uncu ve “Belgenin sonradan verilmesi” başlıklı 110 uncu maddelerinde, aylık prim ve hizmet belgelerinin düzenlenmesine ve verilmesine, “Sigorta primlerinin ödenme süresi ve erken ödeme” başlıklı 115 inci ve “Afet durumunda belgelerin verilme süresi ve primlerin ertelenmesi” başlıklı 116 ncı maddelerinde ise primlerin ödenmesine ilişkin hükümler düzenlenmiştir.
5510 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında hizmet akdine istinaden çalışan sigortalılar için aylık prim ve hizmet belgesinin e-sigorta kanalıyla gönderilmesi sırasında, belgenin ilişkin olduğu yıl ve ay, sigortalıların niteliklerine uygun belge türü ve varsa düzenlenmesine esas Kanun numarasının seçilmesi gerekmektedir. Belge türleri şu şekildedir:
1. Hizmet Akdi İle Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışanlar (Yabancı Uyruklu Sigortalılar Dahil)
2. Sosyal Güvenlik Destek Primine Tabi Çalışanlar
4. Yer Altında Sürekli Çalışanlar
5. Yer Altında Gruplu (Münavebeli) Çalışanlar
6. Yerüstü Gruplu Çalışanlar
7. 3308 Sayılı Kanunda Belirtilen Aday Çırak, Çırak Ve İşletmelerde Mesleki Eğitim Gören Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunanlar
12. Geçici 20. Maddeye Tabi Olanlar
13. Tüm Sigorta Kollarına Tabi Olup İşsizlik Sigortası Primi Kesilmeyenler
14. Libya'da Çalışanlar
19. Ceza İnfaz Kurumları İle Tutukevleri Bünyesinde Oluşturulan Tesis Atölye Ve Benzeri Ünitelerde Çalıştırılan Hükümlü Ve Tutuklular
20. İstisna Akdine İstinaden Almanya'ya Götürülen Türk İşçiler
21. Türk İşverenler Tarafından Sosyal Güvenlik Sözleşmesi İmzalanmamış Ülkelere Götürülerek Çalıştırılan Türk İşçileri
22. Meslek Liselerinde Okumakta İken Veya Yüksek Öğrenimleri Sırasında Staja Tabi Tutulan Öğrenciler, Kamu Kurum Ve Kuruluşları Tarafından Desteklenen Projelerde Görevli Bursiyerler İle 2547 Sayılı Kanun Uyarınca Üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunanlar
23. Harp Malülleri İle 3713 Ve 2330 Sayılı Kanunlara Göre Vazife Malüllüğü Aylığı Alanlardan Kısa Vadeli Sigorta Kollarına Tabi Olanlar
24. Harp Malülleri İle 3713 Ve 2330 Sayılı Kanunlara Göre Vazife Malüllüğü Aylığı Alanlardan Kısa Ve Uzun Vadeli Sigorta Kollarına Tabi Olanlar
28. 4046 Sayılı Kanunun 21 İnci Maddesi Kapsamında İş Kaybı Tazminatı Alanlar
29. Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
30. İşsizlik Sigortası Hariç 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
31. Harp Malülleri İle 3713 Ve 2330 Sayılı Kanunlara Göre Vazife Malüllüğü Aylığı Alanlardan Kısa Ve Uzun Vadeli Sigorta Kollarına Tabi Olup 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
32. Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
33. İşsizlik Sigortası Hariç 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
34. Harp Malülleri İle 3713 Ve 2330 Sayılı Kanunlara Göre Vazife Malüllüğü Aylığı Alanlardan Kısa Ve Uzun Vadeli Sigorta Kollarına Tabi Olup 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
35. Tüm Sigorta Kollarına Tabi Çalışıp 180 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
36. İşsizlik Sigortası Hariç 180 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
37. Harp Malülleri İle 3713 Ve 2330 Sayılı Kanunlara Göre Vazife Malüllüğü Aylığı Alanlardan Kısa Ve Uzun Vadeli Sigorta Kollarına Tabi Olup 180 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
39. Birleşik Krallıkta İkamet Edenler Ve İsviçre Vatandaşı Olanlardan Uzun Vadeli Sigorta Kolunun Uygulanmasını Talep Etmeyenler
41. Kamu İdarelerinde İş Akdi Askıda Olanlar
42. 3308 Sayılı Kanunda Belirtilen Aday Çırak, Çırak Ve İşletmelerde Mesleki Eğitim Gören Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar
43. Meslek Liselerinde Okumakta İken Veya Yüksek Öğrenimleri Sırasında Staja Tabi Tutulan Öğrenciler Kamu Kurum Ve Kuruluşları Tarafından Desteklenen Projelerde Görevli Bursiyerler İle 2547 Sayılı Kanun Uyarınca Üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar
46. Meslek Liselerinde Okumakta İken Veya Yüksek Öğrenimleri Sırasında Staja Tabi Tutulan Öğrenciler Kamu Kurum Ve Kuruluşları Tarafından Desteklenen Projelerde Görevli Bursiyerler İle 2547 Sayılı Kanun Uyarınca Üniversitelerde Kısmi Zamanlı Çalıştırılan Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar
47. Doğum Ve Evlat Edinme Sonrası Yarım Çalışma Ödeneği
48. Yeraltında Çalışanlar Emekliler
49. Mesleki Ve Teknik Ortaöğretim Sırasında Tamamlayıcı Eğitim Ya Da Alan Eğitimi Gören Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunanlar
50. Mesleki Ve Teknik Ortaöğretim Sırasında Tamamlayıcı Eğitim Ya Da Alan Eğitimi Gören Öğrencilerden Bakmakla Yükümlü Olunmayanlar
51. 5510 Sayılı Kanunun Ek 15 İnci Maddesi Kapsamındaki Güvenlik Korucuları
52. Malullük Aylığı Bağlanmamış Olup, 670/Khk Kapsamında Tazminat Hakkından Yararlananlar
53. Malullük Aylığı Bağlanmamış Olup, 670/Khk Kapsamında Tazminat Hakkından Yararlananlardan 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
54. Malullük Aylığı Bağlanmamış Olup, 670/Khk Kapsamında Tazminat Hakkından Yararlananlardan 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
55. Malullük Aylığı Bağlanmamış Olup, 670/Khk Kapsamında Tazminat Hakkından Yararlananlardan 180 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Çalışanlar
90. İtibari Hizmet Süresine Tabi Olarak Çalışanlar
91. 60 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Olanlardan İtibari Hizmet Süresine Tabi Olarak Çalışanlar
92. 90 Gün Fiili Hizmet Süresi Zammına Tabi Olanlardan İtibari Hizmet Süresine Tabi Olarak Çalışanlar
7. Sonuç
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanununun 46. maddesinin 3. fıkrasında işsizlik sigortasına tabi olmayanlar sayılmış olup Sosyal Güvenlik Kurumuna verilen aylık prim hizmet belgelerinde sigortalıların durumuna uygun belge türünün verilmesi önem arz etmektedir.
Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından yayımlanan 2020/8 sayılı İdari Para Cezası Genelgesinin 11-Diğer Hususlar başlıklı bölümünün 11.12. maddesinde “Denetim sonucunda aynı ay için birden fazla belge türü ile hizmet kazandırılması halinde, her belge için ayrı ayrı idari para cezası uygulanacak ancak belgenin muhtasar prim ve hizmet beyannamesi olması halinde tek idari para cezası uygulanacaktır.” denilmiş olup yapılabilecek incelemelerde idari para cezasına maruz kalmamak adına doğru belge türünün verilmesine dikkat edilmesi gerekmektedir.
Özellikle işsizlik sigortasına tabi olmayan sigortalıların belge türü bildirimlerine dikkat edilmelidir. Bu noktada yapılan genel hata 4/1-a statüsünde bulunan tüm yabancı uyruklu sigortalıların 1 nolu belge türünden [hizmet akdi ile tüm sigorta kollarına tabi çalışanlar (yabancı uyruklu sigortalılar dahil)] bildirilmesidir. 4447 sayılı Kanunun 46. maddesinin 3. fıkrasına göre “Mütekabiliyet esasına dayalı olarak uluslararası sosyal güvenlik sözleşmesi yapılmış ülke uyruğunda olanlar hariç olmak üzere, yabancı uyruklu kişilerden hizmet akdi ile çalışanlar,” işsizlik sigortası kapsamı dışında bırakılmışlardır. Hali hazırda Türkiye ile 33 ülke (İngiltere, Almanya, Hollanda, Belçika, Avusturya, İsviçre, Fransa, Danimarka, Libya, İsveç, Norveç, K.K.T.C, Kanada, Makedonya, Arnavutluk, Azerbaycan, Gürcistan, Romanya, Kebek, Bosna-Hersek, Çek Cumh., Lüksemburg, Hırvatistan, Slovakya, Sırbistan, İtalya, Kore, Karadağ, Tunus, Macaristan, Moldova, Kırgızistan, Moğolistan, Polonya, İran) arasında sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmaktadır. Bu nedenle işverenlerin, sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülke vatandaşlarının işsizlik sigortasına tabi olmaması nedeniyle ‘13- Tüm Sigorta Kollarına Tabi Olup İşsizlik Sigortası Primi Kesilmeyenler’ belge türünden sigortalı bildirimlerinin yapılması gerekmektedir.
01.04.2022
Ufuk Ünal
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
E. Sosyal Güvenlik Denetmeni
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
