Gelir vergisi mükelleflerinin 2020 yılı gelirlerinin beyan dönemi 1 Mart 2021’de başladı. Bu nedenle, “ticarî, ziraî, ücret, serbest meslek, gayrimenkul ve menkul sermaye iradı ile diğer kazanç ve irat” elde edenler istisna ve muafiyet ile toplama yapılmayan haller dışındaki gelirlerini 1-31 Mart 2021 arasında gelirlerini beyan edip, tahakkuk eden vergiyi ödemekle yükümlüdür.

Türkiye’de elde edilen ücret gelirleri kaynakta kesinti yapılmak suretiyle vergilendirildiğinden, işverenler sorumlu sıfatı ile çalışanlarının ücret gelirlerinden kestikleri gelir vergisini vergi dairesine bildirip ödemektedirler. Bu genel ilkeye rağmen, bazı durumlarda ücretlerinin yıllık beyanname ile bildirimi gerekebilir. Buna ilave olarak 7194 sayılı Kanun ile Gelir Vergisi Kanunu’nda (“GVK”) yapılan değişiklikler nedeniyle 2020 yılında elde edilen ücretlerin vergilemesi önceki yıllara göre farklılaştı. Bu farklılığın nedeni, yapılan değişikliklerle belirli bir tutarı aşan ücret gelirlerinin yıllık beyanname kapsamına alınarak daha yüksek oranlarda vergilenmesidir.

Şimdi ücret gelirinin tanımından başlayarak 2020 yılında ücret geliri elde edenlerin “hangi durumda gelir vergisi beyannamesi vermeleri” gerektiğini inceleyelim.

Ücretin tanımı nedir?

Ücret, bir işveren ve iş yerine bağlı çalışanın emeği karşılığında hak ettiği ve para, mal ve para ile temsil edilebilen değerdir. “Bir işverene tabi olma”, “bir işyerine bağlı olma” ve “hizmetin karşılığı bir ödeme yapılması” ücretin en önemli ayırt edici üç unsurudur.

Bu genel tanıma ilaveten GVK’nda bazı ödemeler de ücret sayılmaktadır. Örneğin, “yönetim ve denetim kurulları başkanı ve üyelerine, tasfiye memurlarına bu sıfatlarında dolayı ödenen veya sağlanan para, mal ve menfaatler ile spor hakemlerine ödenen veya sağlanan para, ayın ve menfaatler ile sporculara transfer ücreti veya sair adlarla yapılan ödemeler ve sağlanan menfaatler” GVK’nda yer alan ücretlere örnektir.

Ücretin matrahı nedir?

Ücretlerin vergilemesinde safi “ücret geliri”, verginin bazını oluşturur. Safi ücret, çalışanın hizmeti karşılığı işverenin ödediği para ve para ile ölçülebilen değerler toplamından, “emekli aidatı ve sosyal sigorta primleri”, “sosyal güvenlik destekleme primi”, “işsizlik sigortası primi”, “hayat / şahıs sigorta primleri”, “OYAK ve benzeri kurumlara yapılan yasal kesintiler”, “sendikalara ödenen aidatlar” ve “engellilik indirimi” sonrası kalan tutardır.

2020’de hangi ücret beyan tabi?

Bu açıklamalardan sonra 2020 yılında aşağıdaki ücretleri elde edenlerin yıllık gelir vergisi beyannamesi verme zorunluluğu bulunmaktadır.

Beyan aşamasında gelir sahibi; ücret kesinti suretiyle vergilendirildiği sürece en yüksek ücret gelirini birinci işverenden alınan ücret sayıp, az ücret veya ücretlerin toplamını birden sonraki işverenden alınan ücret sayma konusunda serbesttir.

Diğer taraftan, GVK’nun 86’ncı maddesinin 1’inci fıkrasının (b) bendine göre, ücret gelirlerinin beyan edilip edilmeyeceği kendi içinde değerlendirilip, beyana tabi diğer gelirlerin varlığı halinde de bu gelirler hesaplamalarda dikkate alınmaz. Benzer şekilde GVK’nun 86’ncı maddesinin 1’inci (c) bendine göre, diğer gelirler nedeniyle beyanname verilip verilmeyeceğinin tespitinde de ücret gelirleri hesaplamalarda dikkate alınmaz.

Ücret tespitindeki güçlük nedeniyle, “kazançları basit usulde tespit edilen ticaret erbabı yanında çalışanlar, özel hizmetlerde çalışan şoförler, özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı inşaat işçileri, gayrimenkul sermaye iradı sahibi yanında çalışanlar ve gerçek ücretlerinin tespitine imkân olmaması nedeniyle Danıştay’ın olumlu görüşü ve Hazine ve Maliye Bakanlığınca bu kapsama alınanlar” yıllık beyan uygulaması dışındadır.

Örnekler

Ücretli A, B ve C’nin 2020 yılında farklı işverenlerden elde ettiği tevkifata tabi tutulmuş ücret gelirleri aşağıdaki gibi olsun:

a) Ücretli A, 1’inci işverenden elde ettiği 122.000 TL ücreti toplama dışı bırakarak, diğer iki işverenden aldığı (23.000 + 17.000 =) 40.000 TL ücret geliri 2020 yılının beyan eşiği olan 40.000 TL’yi aşmadığından beyanname vermeyecektir.

b) Ücretli B; 1’inci işverenden elde edilen ücret 132.000 TL ücreti toplama dışı bırakarak 2’inci ve 3’üncü işverenden aldığı ücretler toplamı olan (29.000 + 41.000=) 70.000 TL’nın, 49.000 TL’lik beyan eşiğini aştığından 132.000 TL’de dahil üzere 202.000 TL’nin tamamı yıllık beyanname ile beyan edilir.

c) Ücretli C ise tek işverenden elde edilen ücret toplam 600.000 TL’lik beyan eşiğini aştığından 651.000 TL’nin tamamı yıllık beyanname ile beyan edilir.

Ayrıca 2020 yılında en üst futbol ligindeki AZ ve BT kulüplerinde futbol oynayan iki sporcu A ve sporcu B’nin elde ettiği ücretler aşağıdaki gibi olsun:

a) Sporcu A’nın en üst ligdeki kulüp AZ’den elde ettiği 8.888.000 TL ücret 600.000 TL’yi aşmasına rağmen 1.11.2019 öncesi imzalanan bir sözleşme kapsamında yapılan ödeme olduğu için beyanı gerekmeyecek, en üst ligdeki kulüp BT’den elde ettiği 4.223.000 TL ise yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekecektir. Çünkü Sporcu A’nın kulüp BT ile sözleşmesi 10.1.2020 tarihinden sonra akdedilmiş olduğundan 2020 yılına ilişkin gelir vergisi beyannamesiyle beyan edilmesi gerekmektedir.

Sporcu A, 10.1.2020 tarihinden sonra akdedilmiş sözleşme dolayısıyla 10.1.2020’den sonra yapılan ücret ödemelerinden kulüp BT’nin %20 oranında yapılıp ödenmiş olması şartıyla, ödenen gelir vergisi tevkifatı tutarlarını 2020 yılı beyanı üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.

b) Sporcu B’nın en üst ligdeki kulüp AZ’den elde ettiği 11.000.000 TL ücret 600.000 TL’yi aştığı için yıllık beyanname ile beyan edilmesi gerekmektedir. Sporcu B’nin 10.1.2020’den sonra yapılan ücret ödemelerinden %20 oranında yapılması ve kulüp BT tarafından ödenmesi şartıyla, ödenen gelir vergisi tevkifatı sporcu B’nın yıllık beyanı üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilebilecektir.

İşveren değişikliği

Çalışanlar yıl içinde bir veya birden fazla iş değiştirebilir.İşveren değişikliğinde vergi tarifesi diğer işveren veya işverenlerin ücret ödemeleriyle ilişki kurulmaksızın, diğer bir deyişle kümülatif vergi matrahı dikkate alınmaksızın uygulanmakta idi. Ancak 7194 sayılı Kanun ile GVK’da yapılan değişiklikler sonrasında yayımlanan 311 Nolu GVK Tebliğde “özel sektör işyerlerinde birden fazla işverenin yanında çalışanların durumu” başlığı altında “aynı takvim yılı içinde iş değiştiren çalışanlara ilişkin olarak, çalışanın talebi olduğunda “yeni işveren kümülatif matrahı dikkate alarak tevkifat yapar” açıklaması yapılmıştır. Böylece, çalışanların kümülatif matrah talebini uygun bulan işverenler, yıl içinde işe başlattıkları ücretlilerinin aynı takvim yılı içinde önceki işverendeki ücretlerini içeren “kümülatif gelir vergisi matrahını” takip etmelidirler. Ancak kümülatif matrahın ikinci işverene taşınması, çalışanın yıllık beyanname verme ödevini ortadan kaldırmadığını hatırlatmakta fayda var.

Dolayısıyla, 2020 takvim yılında birden çok iş değiştirenlerin, birden fazla işverenden elde edilen, birinci işverenden alınan ücret gelirleri de dâhil olmak üzere toplamı 49.000 TL veya 600.000 TL’den fazlaysa ücret gelirlerini yıllık beyanname ile beyan etmesi gerekecektir.

Beyannamede ne tür indirimler yapılabilir?

Yıllık beyan ile bildirilen ücretlerden aşağıdaki indirimler yapılabilir.

“Hayat/şahıs sigorta primleri” indirimi beyan edilen gelirin %15’ini ve asgari ücretin yıllık tutarını aşamaz (2020 asgari ücretin yıllık brüt tutarı 35.316,00 TL).

“Eğitim/ sağlık harcamaları” indirimi beyan edilen gelirin %10’u ile sınırlıdır.

Fazla tevkifatın iadesi

Yıllık beyan her zaman ilave vergi ile sonuçlanmaz. Hatta kaynakta kesilen ve ödenen vergiler yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden fazlaysa, kesilen vergiler ücretliye iade edilir. Çünkü, beyanname ile beyan edilen gelirler üzerinden yukarıda açıklanan indirimler sonrasında çalışanın gelir vergisi beyannamesi üzerinden hesaplanan gelir vergisi ücret gelirlerinin elde edilmesi sırasında kesilen vergiden az olursa aradaki fark, ücret gelirini elde eden mükellefe tebliğ tarihinden itibaren ücretlinin başvurusu üzerine vergi dairesi tarafından red ve iade edilir.

Beyan ve ödeme

Beyan kapsamındaki 2020 yılı ücretler, gelir sahiplerince 31.3.2021’ye kadar yıllık beyannameyle bildirilir. Beyanname elektronik ortamda veya kâğıt ortamında verilebilir. Bunlara ilave olarak e-beyanname gönderme aracılık yetkisi sahibi meslek mensupları ile e-beyanname aracılık sözleşmesi imzalanarak e-Beyanname sisteminden de beyanname verilebilir.

Beyannameler “Hazır Beyan Sistemi” ile internet üzerinden verebilir. Hazır Beyan Sistemine Gelir İdaresi Başkanlığının web adresinden (www.gib.gov.tr) veya İnternet Vergi Dairesi şifreleri kullanılarak giriş yapılabilir. Beyanname onaylama işlemi sonrası tahakkuk fişi sistem tarafından otomatik olarak oluşturulur. Hazır Beyan Sistemi kullanılması halinde beyanname onayının 31 Mart 2021 Çarşamba gece yarısına kadar tamamlanması gereklidir. Ancak yoğunluk ihtimaline karşı bildirim son güne bırakılmamalıdır.

2020 yılı gelir vergisi bir defada veya iki taksitte ödenebilir. Taksitler halinde ödenmesi durumunda birinci taksit damga vergisi ile 31.3.2021 Çarşamba, ikinci taksit ise 2.8.2020 Pazartesi (31.7.2020’nin resmî tatil olması nedeniyle) gün sonuna kadar ödenmelidir.

Türkiye’yi terk ve ölüm gibi mükellefiyeti sona erdiren hallerde yıllık beyanname üzerinden tarh edilen vergiler beyanname verme süresi içinde (Türkiye’yi terk halinde terkten önceki 15 gün, ölüm halinde ise vefat tarihinden sonraki 4 ay içinde müteveffa adına varislerce) beyan edilir ve ödenir.

Gelir vergisi ödemeleri www.gib.gov.tr internet adresindeki anlaşmalı bankalardan ve tüm vergi dairelerinden gerçekleştirilebilir. Abdulkadir Kahraman  https://www.vergidegundem.com/