I- GİRİŞ

4/b kapsamındaki sigortalılıkta 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce 1479 sayılı Esnaf ve Sanatkârlar ve Diğer Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kurumu Kanunu’nun 24 ve 25. maddelerine göre sigortalının müracaatı sonucu tescil işlemi yapılmaktaydı. Bu anlamda 1479 sayılı Kanun’a göre sigortalı sayılması gerekenlerin tescili ile ilgili kurum ve kuruluşlardan Bağ-Kur Müdürlüklerine bilgi akışı zorunluluğu bulunmadığından tesciller re’sen ya da otomatik bir şekilde gerçekleşememekteydi. Bu nedenle de sigortalıların talepleri neticesinde sigortalılık sağlanmış, beyanda bulunmayan ya da talep etmeyenlerin ise sigortalılıkları sağlanmamıştır.

Kanun’un 4/b (Bağ-kur) sigortalısı sayıldığı halde 01.10.2008 tarihinden önce tescil işlemini gerçekleştirmeyenlere 5510 sayılı Kanun’un Geçici 8. maddesi ile 01.10.2008 tarihinden sonra belirli bir süre tanınmış ve bu süre içinde başvuranların 01.10.2008’den önceki sigortalılıkları sağlanmıştır. Başvurmayanların ise 01.10.2008 tarihinden önceki hizmetleri geçersiz sayılmış ve 01.10.2008 tarihinden itibaren sigortalılıkları re’sen tescil edilmiştir.

5510 sayılı Kanun’un Geçici 8. maddesinde “Bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendi hariç diğer alt bentlerine göre sigortalılık niteliği taşıdıkları halde bu Kanun’un yürürlük tarihine kadar kayıt ve tescillerini yaptırmayanların sigortalılık hak ve yükümlülüğü bu Kanun’un yürürlük tarihinden itibaren başlar. Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (4) numaralı alt bendine göre sigortalı sayılanların hak ve yükümlülüğü ise 7. maddenin birinci fıkrasının (b) bendine göre başlar.

Ancak, bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1) ve (3) numaralı alt bentlerine göre sigortalı sayılanlardan bu Kanun’un yürürlük tarihinden itibaren sigortalılıkları başlatılanların, bu Kanun’un yürürlük tarihi ile 04.10.2000 tarihi arasında geçen vergi mükellefiyet süreleri bulunmak kaydıyla, sigortalının bu Kanun’un yürürlük tarihinden itibaren 6 ay içinde talepte bulunması halinde, vergi mükellefiyet sürelerinin tamamı için 80. maddenin ikinci fıkrasının (a) bendine göre talep tarihindeki prime esas kazancının % 32’si üzerinden borçlanma tutarı hesaplanır ve sigortalıya tebliğ edilir. Sigortalının kendisine tebliğ edilen borçlanma tutarının tamamını tebliğ tarihinden itibaren 6 ay içinde ödemesi halinde, bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilir. Sigortalıya tebliğ edilen borç tutarının bu süre içerisinde tam olarak ödenmemesi halinde bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmez ve ödenen tutar bu Kanun’un 89. maddesine göre iade edilir.” denilmektedir.

5510 sayılı Kanun’un 53. maddesinin 2. fıkrasında şirket ortakları hakkında “Kanun’un 4/b sigortalısı sayılanlar, kendilerine ait ya da ortak oldukları işyerinden Kanun’un 4/a sigortalısı bildirilemezler” şeklinde 01.10.2008 tarihi itibariyle hüküm altına alınmıştır. Fıkrada belirtilen durum 01.10.2008 tarihinden önce bulunmadığından şirket ortakları ya da kendi nam ve hesabına çalışanların kendi ya da ortak oldukları işyerlerinden 4/a sigortalısı ihtimalini ortaya çıkarmıştır.

5510 sayılı Kanun’un Geçici 8. maddesiyle düzenlenmeye çalışılmış ve 2019/09 sayılı genelge ile 2013/11 sayılı genelgede değişiklik yapılmış ve bu değişiklik sayesinde şirket ortaklığıyla ilgili birçok tereddütler ortadan kaldırılmıştır.

II- 1479 SAYILI KANUNLA ŞİRKET ORTAKLIĞI DURUMUNDA “SİGORTALILIK”

2019/09 sayılı genelgeyle “1479 sayılı Kanun’un Mülga 24. maddesi kapsamında şirket ortağı olması nedeniyle (4/b) kapsamında sigortalı olan şirket ortağının, daha sonraki bir tarihte ortağı olduğu şirketten (4/a)  kapsamında sigortalı bildirilmesi halinde, önce başlayan sigortalılık sona ermediği sürece diğer sigortalılık devreye girmeyeceğinden, (4/a)  kapsamındaki sigortalılık iptal edilecek (4/b) kapsamındaki sigortalılığı geçerli sayılacaktır.” denilmektedir.

Örneğin; X Limited şirketin ortağı olan Ahmet, 15.07.1997 tarihinden itibaren (4/b) kapsamında sigortalı iken 20.04.2007 tarihinden itibaren ortağı olduğu şirketten (4/a) kapsamında bildirilmeye başlanmıştır. Sigortalı Ahmet’in (4/b) kapsamında sigortalılığının daha önce başlaması nedeniyle, 20.04.2007 tarihinde başlatılan (4/a) sigortalılığı geçerli sayılmayacak ve (4/b) kapsamında sigortalılığı devam ettirilecektir.

5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden önce (01.10.2008’den önce) 4/b sigortalılığında otomatik tescil olmadığından “Şirket ortaklarının Kurum’ca (4/b) kapsamında tescili yapılmamış olanların, ortağı olduğu şirketten daha sonra veya aynı gün (4/a) kapsamında bildirilmesi durumunda”; 5510 sayılı Kanun’un “1479 sayılı Kanun’a İlişkin Geçiş Hükümleri” başlığını taşıyan Geçici 8. maddesinde; tarım sigortalıları hariç olmak üzere, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) kapsamındaki sigortalılık niteliği taşıdıkları halde 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihine kadar (01.10.2008), kayıt ve tescillerini yaptırmayanların sigortalılık hak ve yükümlülüğünün 5510 sayılı Kanun’un yürürlük tarihinden itibaren başlayacağı öngörülmüştür.

2008/Ekim öncesinde Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında hizmet akdiyle çalışırken,

• Çalıştıkları işyerine veya başka bir şirkete ortak olan,

• Anonim şirkette ise kurucu ortak veya yönetim kurulu üyesi olanlar,

16-60 Ek sayılı Genelge gereğince (4/a) kapsamındaki sigortalılıkları kesintiye uğrayıncaya kadar 4/(b) kapsamına alınmamaktadır.

Ancak, 01.10.2008 tarihinden önce 1479 sayılı Kanun kapsamında tescili yapılması gerektiği halde 506 sayılı Kanun kapsamında tescil yapıldığı söz konusu tarihten sonra tespit edilen sigortalılar, Kanun’un Geçici 8. maddesi kapsamında değerlendirilmeyecek ve (4/a)  kapsamında yapılan tescil kaydı beyan kabul edilerek, (4/b) kapsamında sigortalı olması gereken tarih itibariyle (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacak ve (4/a) kapsamındaki hizmetler (4/b) kapsamında hizmet olarak değerlendirilecektir. (4/a) kapsamındaki hizmetlerin (4/b) kapsamında hizmet olarak değerlendirilmesine ilişkin iş ve işlemler cari usullere göre sonuçlandırılacaktır.

Örneğin; 01.01.1997 tarihinden itibaren (Z) limited şirket ortağı olan ancak, 4/(b) kapsamında tescil edilmeyen sigortalı (S), 01.01.2002 tarihinden itibaren ortağı olduğu  (Z)   limited şirketinden (4/a) kapsamında sigortalı bildirilmeye başlanmış ve bu kapsamda yapılan bildirimler şirket ortaklığının sona erdiği 27.07.2011 tarihine kadar devam etmiştir. Sigortalı (S)'nin (4/a) kapsamında (Z) limited şirketinde 01.01.2002 tarihinde başlatılan tescil kaydı, bildirim olarak kabul edilecek ve 04.10.2000 tarihi itibariyle (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacaktır. (Z) limited şirketinden 01.01.2002 tarihi itibariyle başlatılan (4/a) kapsamındaki sigortalılık süreleri şirket ortaklığının sona erdiği 23.07.2011 tarihine kadar (4/b) kapsamında hizmet olarak değerlendirilecektir.

Yukarıda açıklanan durum, (4/a) kapsamında çalışmaya başladığı tarih ile şirket ortağı olduğu tarih aynı olan sigortalılar için de uygulanacaktır.

Örneğin; 23.05.2003 tarihinde (A) anonim şirketi kurucu ortağı olan ve yine 23.05.2003 tarihinden itibaren kurucu ortağı olduğu (A) anonim şirketinden (4/a) kapsamında sigortalı bildirimi yapılan sigortalı (D), şirket ortaklığından dolayı Kurum’a herhangi bir bildirimde bulunmamıştır. (A) anonim şirketi ortaklığı halen devam eden sigortalı (D)’nin (4/b) kapsamında şirket ortağı olduğu 23.05.2003 tarihi itibariyle (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacak, 01.10.2008 tarihinden yönetim kurulu üyeliği olmadığından 30.09.2008 tarihi itibariyle (4/b) sigortalılığı sonlandırılarak 01.10.2008 tarihinden sonraki (A) anonim şirketindeki  (4/a) hizmetleri geçerli sayılacaktır.

Burada esas olan, (4/a)  kapsamında çalışma devam ederken (4/b) kapsamında sigortalılığı gerektiren şirket ortaklığının gerçekleşmesidir. Ancak, şirket ortağı olduğu gün diğer bir ifadeyle, (4/b) kapsamında sigortalı olması gerektiği halde aynı gün ortağı olduğu şirketten (4/a)  kapsamında bildirim yapıldığı tespit edilenlerin;

• Şirket ortaklığı nedeniyle (4/b) kapsamında bildirimiYapılanların (4/a) kapsamındaki sigortalılığı iptal edilecek (4/b) kapsamındaki sigortalılığı geçerli sayılacaktır.

• Şirket ortaklığı nedeniyle (4/b) kapsamında bildirimiYapılmayanların ise,(4/a)  kapsamında yapılan tescil kaydı bildirim kabul edilerek, (4/b) kapsamında sigortalı olması gereken tarih itibariyle (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacak ve (4/a) kapsamındaki hizmetler 4/(b) kapsamında hizmet olarak değerlendirilecektir.

Örnek 1: 17.08.1999 tarihinden itibaren (E) limited şirket ortağı olan ancak, (4/b) kapsamında tescil edilmeyen sigortalı (B), 01.02.2000 tarihinden itibaren ortağı olduğu (E)  limited şirketinden (4/a)  kapsamında sigortalı bildirilmeye başlanmış ve şirket ortaklığı halen devam etmektedir. Sigortalı (B)’nin (4/a) kapsamında 01.02.2000 tarihinde başlatılan tescil kaydı beyan kabul edilip, (4/b) kapsamında şirket ortağı olduğu 17.08.1999 tarihi itibariyle (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacak ve (E) limited şirketinden bildirilen (4/a) kapsamındaki hizmet süreleri (4/b) kapsamında hizmet olarak değerlendirilecektir.

Örnek 2: 07.09.2001 tarihinden itibaren (Y) limited şirket ortağı olan ancak, (4/b) kapsamında tescil edilmeyen sigortalı (C), 01.01.2002 tarihinden itibaren ortağı olduğu (Y) limited şirketinden (4/a) kapsamında sigortalı bildirilmeye başlanmış ve bu kapsamda yapılan bildirimler şirket ortaklığının sona erdiği 12.03.2013 tarihine kadar devam etmiştir. Sigortalı (C)’nin (4/a) kapsamında 01.01.2002 tarihinde başlatılan tescil kaydı, bildirim olarak kabul edilecek ve (4/b) kapsamında (Y) limited şirketine ortak olduğu 07.09.2001 tarihi itibariyle (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacak ve (Y) limited şirketinden 01.01.2002 tarihi itibariyle başlatılan (4/a) kapsamındaki sigortalılık süreleri şirket ortaklığının sona erdiği 12.03.2013 tarihine kadar (4/b) kapsamında hizmet olarak değerlendirilecektir.

III- (4/A) KAPSAMINDA SİGORTALI OLUP ÇALIŞTIĞI İŞYERİNE VEYA BAŞKA BİR ŞİRKETE ORTAK OLANLAR

2008/Ekim öncesinde (4/a)  kapsamında hizmet akdiyle çalışırken,

• Çalıştıkları işyerine veya başka bir şirkete ortak olanlar,

• Anonim şirkette ise kurucu ortak veya yönetim kurulu üyesi olanlar,

(4/a) kapsamındaki sigortalılıkları kesintiye uğrayıncaya kadar (4/b) kapsamına alınmayacaktır.

Örneğin; 13.05.2005 tarihinden itibaren (A) anonim şirketi işyerinden (4/a) kapsamında sigortalı iken 20.06.2007 tarihinde, çalıştığı (A) anonim şirketine ortak ve yönetim kurulu üyesi olan ve kesintisiz devam eden (4/a) kapsamındaki sigortalılığı 31.05.2016 tarihinde sona eren sigortalı (B)’nin, (4/a) kapsamında sigortalılığı geçerli sayılarak 01.06.2016 tarihinden itibaren (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacaktır.

NOT: (4/a) kapsamındaki çalışmaları sona erdirip en az bir gün ara vererek ortağı olduğu şirketten yeniden hizmet akdine tabi çalışmaya başlanması durumunda hizmetler kesintiye uğramış kabul edilecektir.

Örnek 1: 19.05.2004 tarihinden itibaren (4/a) kapsamında (F) anonim şirketi işyerinden sigortalı iken, 30.06.2004 tarihinde (Y) limited şirketine ortak olan sigortalının (F) anonim şirketi işyerinden (4/a) sigortalılığı 26.07.2005 tarihinde sona ermiş ve ortağı olduğu (Y) limited şirketi işyerinden 27.07.2005 tarihinden itibaren (4/a) kapsamında işe giriş bildirgesi vererek 07.11.2017 tarihine kadar aralıksız (4/a) kapsamında hizmet bildirimi yapılmıştır. 03.01.2018 tarihinde de (Y) limited şirketindeki ortaklığından ayrılmıştır. Her ne kadar (4/a) kapsamında bildirilen hizmetlerin arasında boşluk olmadığı düşünülse de; H kişisi hizmet akdiyle çalıştığı (F) anonim şirketine değil, (Y) limited şirketine ortak olduğu için; 27.07.2005-07.11.2017 tarihleri arasındaki (4/a) kapsamında bildirilen hizmeti iptal edilecek, 27.07.2005-03.01.2018 tarihleri arası 4/(b) kapsamında tescili yapılarak, iptal edilen primler cari usullere göre aktarılacaktır.

Örnek 2: 20.05.2005 tarihinden itibaren ortağı olmadığı (Y) limited şirketinin işyerinden (4/a) kapsamında sigortalı iken 30.07.2006 tarihinde (S) limited şirketine ortak olan sigortalı (K)’nın (Y) limited şirketi işyerinden (4/a) sigortalılığı 01.02.2009 tarihinde sona ermiş ve 02.02.2009 tarihinden itibaren ortağı olduğu (S) şirketi işyerinden (4/a) kapsamında bildirilmeye başlanmıştır. Hem hizmet akdiyle çalıştığı (Y) limited şirketine ortak olmadığı, hem de 2008 Ekim ayından itibaren ortağı olduğu şirketten (4/a) kapsamında bildirilmesi mümkün olmadığı için; sigortalı (K)’nın 01.02.2009 tarihine kadar bildirilen (4/a) sigortalılığı geçerli sayılacak, 02.02.2009 tarihinden itibaren (4/b) kapsamında sigortalılığı başlatılacaktır.

Örnek 3: (G) limited şirketinin İstanbul'daki işyerinde 20.09.1995 tarihinden beri (4/a) kapsamında çalışmakta olan sigortalı (M) 07.02.2001 tarihinde (G) limited şirketine ortak olmuştur. Sigortalı (M)'nin (X) limited şirketinin İstanbul işyerinden 29.03.2018 tarihinde işten ayrılışı, 30.03.2018 tarihinde de (G) şirketinin Ankara'da faaliyet gösteren işyerinden ise işe giriş bildirgesi verildiği tespit edilmiştir. Öncelikle sigortalı (M) çalıştığı işyerine ortak olduğu için; (4/a) kapsamında 30.03.2018 tarihine kadar bildirilen hizmetleri geçerli sayılacaktır. Sigortalı (M)’nin (G) limited şirketi ile olan hizmet akdi sonlanmadan, aynı şirketin farklı bir işyerinde, her ne kadar 01.10.2008 tarihinden sonra olsa da; geçiş işlemleri arasında tarih olarak bir boşluk olmadığı ve iki işyerinin de aynı vergi numarasına sahip olması nedenleri ile 29.03.2018 tarihinden sonra (G) limited işyerinin Ankara’da faaliyet gösteren işyerinden bildirilen (4/a) kapsamındaki hizmetleri de geçerli sayılacaktır.

Örnek 4: (Z) limited şirketi işyerinde 03.01.1995 tarihinden beri (4/a) kapsamında çalışmakta olan sigortalı (K) 07.11.2003 tarihinde (Z) ve (Y) limited şirketlerine ortak olmuştur. Sigortalı (K)'nın (Z) limited şirketi işyerinden 27.07.2011 tarihinde işten ayrılışı verilmiş, 28.07.2011 tarihinde (Y) limited şirketinden işe giriş bildirgesi düzenlenerek ortaklığının devam ettiği 29.05.2018 tarihine kadar (4/a) kapsamında hizmet bildirilmiştir. Sigortalı (K)'nın (Z) limited işyerinden 27.07.2011 tarihine kadar bildirilen hizmetleri geçerli kabul edilecektir. Ancak, kişinin önceden gelen hizmet akdi (Z) limited şirketi ile olduğu için; ortağı olduğu (Y) limited şirketinden hizmet bildirilmesi mümkün olmadığından, 28.07.2011-29.05.2018 tarihleri arasında (Y) işyerinden bildirilen hizmetleri iptal edilecektir. Sigortalı (K)'nın 28.07.2011 tarihinden itibaren (4/b) kapsamında tescili yapılarak, iptal edilen primler cari usullere göre aktarılacaktır.

IV- SONUÇ

5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle Kanun’un “Sigortalılık Hallerinin Birleşmesi” başlıklı 53. maddesinde sigortalıların aynı anda farklı statüde çalışması halinde hangi sigortalılık halinin geçerli olduğu ve hangi sigortalılık halinin diğerine üstünlük sağladığı konusu açıklığa kavuşmuştur. Bu düzenlemeye bağlı olarak, Kurum bu konuda çıkardığı Yönetmelik, Tebliğ ve Genelgelerle sigortalılık çakışmalarında izlenecek usul ve esasları belirleyerek şirket ortaklarının sigortalılıklarının ne şekilde gerçekleşeceği hususundaki tereddütlere son vermiştir. http://www.y-akademi.com/ik/201908_YU.htm

 Yusuf ÜNLÜ* E-Yaklaşım / Ağustos 2019 / Sayı: 320

Kaynaklar:

• 5510 sayılı Kanun

• 2013/11 sayılı Genelge

• 2019/09 sayılı Genelge