Vergi daireleri yoklama fişine istinaden veya yaygın denetim tip tutanağına istinaden geçmişe yönelik vergi kaydı açabilmektedirler. Geçmişe yönelik açılan bu vergi kayıtlarının dayanakları ve mükellefiyeti sağlıklı olup olmadığı tartışılmaktadır. Örneğin, 2013 yılının mart ayında düzenlenen bir yoklama fişine istinaden 1.5.2008 tarihinden itibaren vergi kaydı açılarak, geçmişe etkili mükellefiyet tesis edilebilmektedir.
Geçmişe etki edecek mükellefiyet tesis işlemlerini son yıllarda sıklıkla yaşamaktayız. Örneğin, araç alım satımlarında vergi daireleri geçmişe etkili olacak şekilde vergi kaydı açmaktadır. Bunun dışında yine geçmişe etkili olacak şekilde vergi kayıtları yoklama fişine istinaden sıklıkla açılmaktadır. Burada önemli olan düzenlenen tutanağın sıhhatli olup olmadığıdır.
Gerek yaygın tip denetim tutanaklarında ve gerekse normal yoklama fişlerinde vergiye tabi olayın ve işe başlama durumunun açıkça tespiti yapılmalıdır. Bu tespitlerin tereddüde yer vermeyecek şekilde somut bir tutanağa bağlanmalıdır.
Örneğin;
1) Bir işyerinin tadilat amacıyla tutulması bu işyerinde boya, badana, tadilat vs yapılması işe başlamayı göstermez.
2) Serbest meslek erbabında bir işyerinin açılması işe başlama için yeterli görülmektedir.
3) Yoklama fişinde mükellef dışında mükellefle ilgisi olmayan kişilerin ifadelerine dayalı olarak vergi kaydı açılamaz. Örneğin, bir kırtasiye dükkanında mükellefin 18 yaşından küçük oğlunun beyan ve ifadesine dayanılarak bu işyeri ile ilgili yoklama yapılamaz.
4) Mükellefin bir işyerini tutması ve o işyerine henüz malzeme almamış olması, bu işyerinde belirli tesisleri montaj yapması işe başlama olarak kabul edilmemektedir. Hatta, mükellefin işyerini mülk sahibi ile kira kontratı düzenlemesi işe başlama sayılmaz.
5) Bir gerçek kişinin evinde veya seyyar olarak resim yapması, otantik çeşitli hediyelik eşya üretmesi ve bunları satması gerçek usulde veya basit usulde mükellef olmayı gerektirmemeye bilir.
6) Bir gerçek kişinin kişisel otomobilini satması, yerine yeni otomobil alması veya pert olan otomobilini bir kenara bırakıp, tekrar ikinci bir araba alması, hatta aldığı bu ikinci otomobili satması halinde “galericilik” veya “oto alım-satımı” mükellefiyeti tesisini gerektirmez.
7) Bir gerçek kişinin kendi arazisinde veya tarlasında kullanmak maksadı ile bir kamyonet alması bu kişinin nakliyecilikten dolayı gerçek usulde mükellef olmasını gerektirmez.
8) Bir avukatın ikametgahına levha asması, faaliyette bulunduğu anlamına gelmez.[1]
Sonuç olarak, düzenlenen yoklama fişlerinde veya işe başlama ile ilgili denetim tutanaklarında mükellefin somut beyan ve ifadelerinin alınması ve buna göre ticari faaliyeti kavrayan gerçek ve fiili tespitlerin yapılması esastır. Yoklama fişlerinde asıl beyan ve ifadesi yer alması gereken kişiler dışında olayla açıkça ilgisi olmayan hasım ifadeleri, civardaki komşuların ifadesi, vs. bilgilerden yola çıkılarak vergi kaydı açılması yıllar sonra önemli miktarlara varan cezalar ile karşılaşılması sonucunu ortaya koymaktadır. Kesilen özel usulsüzlük cezaları veya e-beyan özel usulsüzlük cezaları önemli meblağlara varmaktadır.[2] Nazlı Gaye Alpaslan
-------------------------------
[1]Dnş. 11. D., 07.01.1997 gün ve E:1995/5064-K:1997/20 sayılı karar. Ayrıca bkz. Maliye Bakanlığı özelgesi, 24.4.1987 gün ve GVK/3-2130 sayılı.
[2]Bir mükellefe geriye doğru mükellefiyet tesisi açılarak 1 yıl için 14.600,00 TL özel usulsüzlük cezası kesilmiştir.
