I- GİRİŞ

Ülkemiz dünya üzerinde en fazla iş kazası yaşanan ülkeler sıralamasında maalesef en üst sıralarda yer almaktadır. Sigortalıların yaşadıkları bazı kaza olaylarının iş kazası sayılmamasına rağmen, vakaların yasal mevzuatta yer alan tanımlamalara uyarlanması sırasında şahısların gerek eksik bilgileri gerekse de yanlış yorum yapmaları ve yönlendirilmeleri nedeniyle Sosyal Güvenlik Kurumu’na yaptıkları müracaatlar ile istedikleri sonuca ulaşamamaları sonrası iş mahkemelerine başvuruları ile gereksiz yere emek ve zaman kaybına neden oldukları yine hak sahibi durumunda olunmasına rağmen bilgisizlikten kaynaklı gerekli bildirimlerin ve müracaatların yapılmaması nedeniyle sigortalıların hak kayıpları yaşadıkları aşikârdır. Yazımızda bazı vakaların iş kazası tanımına uyup uymadıkları hususunda örneklerle değerlendirmeler yapılacaktır.

II- YASAL MEVZUAT

İş kazası kavramı 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ndaki karşılığıyla; Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş nedeniyle, bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, 4a kapsamında çalışan emziren kadın sigortalının, iş mevzuatı gereğince çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda ve sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen engelli hâle getiren olay olarak tanımlanmıştır.

5510 sayılı Kanun’da yer aldığı şekline bakarak işyerini, sigortalı sayılanların maddi olan ve olmayan unsurlar ile birlikte işlerini yaptıkları yerler olarak tanımlayabiliriz. İşyeri kavramını açacak olursak; üretilen mal veya verilen hizmet ile nitelik yönünden bağlılığı bulunan ve aynı yönetim altında örgütlenen işyerine bağlı yerler, dinlenme, çocuk emzirme, yemek, uyku, yıkanma, muayene ve bakım, beden veya meslek eğitimi yerleri, avlu ve büro gibi diğer eklentiler ile araçlar da işyerinden sayılmaktadır.

Yukarıda yer alan tanımlardan sonra işyerinde, iş ile alakalı olan her kazanın iş kazası olmadığı gibi işyeri dışında gerçekleşen bazı kaza olaylarının da iş kazası niteliği taşıma durumları olduğuna değinmekte fayda olup yazımızda örnekleriyle iş kazası sayılacak ve sayılmayacak durumlara değineceğiz.

III- İŞ KAZASI SAYILAN ÖRNEK OLAYLAR

• Büyük bir inşaat şantiye sahasında işçilerin konaklaması için işverence kurulankonteynırbarakalarda gece uyuyan işçinin yanan sobadan sızan gazdan zehirlenmesi veya bir işçinin sobayı benzin dökerek yakmaya çalışması sırasında yangına sebebiyet vererek kendisi ve çalışma arkadaşlarının yanmasına neden olması durumunda vakanın işyerine ait yatakhanede meydana gelmesi nedeniyle olayın iş kazası sayılması gerekmektedir.

• Bir muhasebe ofisinde çalışan sigortalının ücretli izinli bulunduğu sırada, arkadaşlarını ziyaret maksadıyla veya işyerinde bulunan şahsi eşyasını almak için geldiği işyerinde masa ayağına takılarak düşmesi sonucu bacağının kırılması durumunda sigortalı her ne kadar izinli olsa da işyeri ile olan hukuki bağının sürmesi ve hizmet akdi devam etmesi nedeniyle sigortalılık niteliği sürmüş olduğundan olayın iş kazası sayılması gerekmektedir.

• Beyaz eşya tamir servisinde çalışan sigortalının tamir-servis desteği için gittiği adreste merdivenden yuvarlanmak veya yolda araçla trafik kazası geçirmesi yaralanması durumunda, kaza işin yürütümü sırasında veya işin yürütümü dolayısıyla meydana geldiğinden, olayın iş kazası sayılması gerekmektedir.

• İşyerinde çalışan sigortalının, işverenin yaptığı market alışveriş malzemelerini, işyerine ait araçla işverenin talimatı üzerine işverenin evine götürdüğü sırada geçirdiği trafik kazası olayında sigortalının işveren tarafından verilen görev ile başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda meydana geldiğinden, olayın iş kazası sayılması gerekmektedir.

• Bebeğini emzirmek için işyerinden ayrılıp evine giderken yolda maganda kurşunu ile yaralanan kadın sigortalının mevcut olayda 4857 Sayılı İş Kanunu’ndan doğan süt izni hakkını kullanırken mevcut vakanın meydana gelmesinden dolayı olay iş kazası sayılmaktadır.

• İşveren tarafından işyeri yemekhanesinde verilen öğle yemeği esnasında sıraya girme tartışması yapan işçiler arasında çıkan kavgada bir sigortalının bıçaklanma olayı işyeri yemekhanesinde gerçekleştiği için iş kazası olarak kabul edilmektedir.

• Bayi toplantısı için çalıştığı şehirden başka bir şehre işvereni tarafından yollanan sigortalının yolda geçirdiği trafik kazası veya gittiği şehirde gece konakladığı otelde yangın çıkması sonucu ölümü olayında sigortalının işveren adına yürütmekte olduğu iş nedeniyle ve işvereninin direktifi ile hareket ederken işyeri dışında meydana gelmesinden dolayı olay iş kazası sayılmaktadır.

• İşyerinde bunalıma girerek intihar eden sigortalının ölümünün iş kazası sayılması gerektiği yönünde Yargıtay kararı mevcut olup sigortalının işi ile ilgili bir konuda olsun veya olmasın işyeri tanımlamasına giren yerlerde intihar olayının yaşanması vakasının iş kazası sayılması gerekmektedir.

• İşverenin sağladığı servis aracıyla işe gitmekteyken servis aracının kaza yapması nedeniyle hasar gören sigortalının yaşadığı olay yine iş kazası tanımında yer alan işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında meydana gelen olaylar sınıfında sayılmakta olup iş kazası olarak tanımlanmakta, mevzuatta tam karşılığı bulunmamakla beraber yine hakkında Yargıtay kararı bulunan, sigortalıların işveren tarafından sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülmesi sırasında sigortalının servis aracına binmek üzere işveren tarafından durak olarak belirlenen yerde beklediği sırada oluşan kazanında iş kazası sayılması gerekmektedir.

• 2011/50 sayılı SGK genelgesinde yer alan hükümler gereği geçmişte sigortalının işyerinde kalp krizi geçirmesi iş kazası olarak kabul edilmemekteyken Yargıtay’ın 2014 yılında verdiği“iş yerinde geçirilen kalp krizinin iş kazası sayılması gerektiği”hükmü sonrası Sosyal Güvenlik Kurumu’nun çıkardığı 2016/21 sayılı genelgeyle “Sigortalının işyerinde kalp krizi geçirmesi veya başka bir hastalık nedeniyle ölmesi ya da ruhen veya bedenen hemen veya sonradan engelli hale gelmesi durumunu da iş kazası olarak kabul edilecektir” hükmü getirilmiş olup bundan böyle işyerinde sigortalının geçirdiği kalp krizi veya başka bir rahatsızlık sonucu ölümü iş kazası olarak değerlendirilmesi gerekmektedir.

IV- İŞ KAZASI SAYILMAYAN ÖRNEK OLAYLAR

• Belediye otobüsüyle evden işine gitmekte olan sigortalının yolda otobüsün yaptığı kazada yaralanması olayı şahsın işe işverence sağlanan bir taşıtla gidip gelmiyor olması nedeniyle iş kazası olarak kabul edilmemektedir.

• Bir iş için görevli olarak gönderilen sigortalının görev konusu ile ilgili olmayan ve görevinin dışında meydana gelen kazalar iş kazası sayılmamakta olup, yaklaşık 5-6 saat kadar sürmesi düşünülen bir şirket binasına telekomünikasyon sistemi kurulumu için işverence yollanan sigortalı işini 3 saatte bitirip zaman geçirmek için binanın hemen yan tarafta bulunan sinema salonunda film izlemeye gitmesi ve karanlıkta düşerek ayağını kırması olayının iş kazası olarak kabul görmesi mümkün değildir.

• Beyaz eşya tamir servisinde çalışan sigortalının öğle yemeği için dışarıda bulunduğu sırada yemek yediği lokantanın buzdolabının arızalı olduğunu öğrenmesi üzerine o anda tamir işine koyulması esnasında elektrik akımına kapılarak yaralanması olayında şahsın işveren tarafından herhangi bir görevlendirme söz konusu olmadığından anılan olayın iş kazısı sayılması mümkün değildir. 

• İş kazası olarak kabul görmeyen ve bu hususta en çok tartışılan konulardan biri olan sigortalının işe gitmek için bindiği servis aracından indikten sonra yolun karşı tarafında bulunan işyerine geçmek için yolu geçerken uğradığı trafik kazası vakaları olup, olay hakkında sigortalının getirilip götürülme hali sona ermesi nedeniyle iş kazası sayılamayacaktır hükmü olup bu durumdaki vakaların da iş kazası sayılmasına imkân bulunmamaktadır.

• Maden işletmeleri, kara yolları, demir yolları gibi işletmelerde çalışanların esas işini gördüğü yerden aynı işverene ait farklı bir işyerinde işin yürütümü ile ilgili olmaksızın bulunduğu sırada meydana gelen bir olayın sadece işyeri sınırları içinde meydana gelmesinden dolayı iş kazası sayılmasına da yine imkân bulunmamaktadır.

V- SONUÇ

Yazımızda işyeri tanımlamasına uyan yerler dâhilinde veya iş yeri dışında olmakla beraber gerek iş ile ilgili gerekse de iş ile alakalı olmayan ancak bir illiyet bağı kurulabilme imkânı olan durumlarda yaşanabilecek örnek kaza olaylarına yer verilerek yasal mevzuat karşısındaki durumlarıyla iş kazası sayılıp sayılamayacağı hususunda değerlendirmeler yapılmıştır. Son olarak iş kazası olaylarının bildirim sürelerini hatırlatmakta fayda olup bu süreler; sigortalısı iş kazası geçiren işverenlerce o yer yetkili kolluk kuvvetlerine derhal ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na da en geç kazadan sonraki üç işgünü içinde, 4b sigortalıları bakımından ise iş kazalının kendisi tarafından, bir ayı geçmemek şartıyla rahatsızlığının bildirim yapmaya engel olmadığı günden sonra üç işgünü içinde bildirim yapılması gerektiği şeklinde düzenlenmiştir. http://www.y-akademi.com/ik/201812_fy2.htm  Fahrettin YÜKSEK* Yaklaşım / Aralık 2018 / Sayı: 312

*           Sosyal Güvenlik Denetmeni, İş Güvenliği Uzmanı (C sınıfı)