İşgücü piyasasına dönük politikalar oluşturulurken, dezavantajlı gruplara yönelik bazı pozitif ayrımcılıklar gözetilmektedir. Engelliler bu dezavantajlı grupların başında gelmektedir. Piyasa koşulları kendi haline bırakıldığında, engelliler, istihdamda kendilerine yer bulmakta oldukça zorlanmaktadırlar. Dolayısıyla devlet bu noktada işgücü piyasasına müdahale ederek, belirli işyerlerinde belirli oranda engellinin istihdamını zorunlu tutmaktadır. Bu yazımızda, özel sektör işyerlerinde engelli çalıştırma yükümlülüğü konusunda sık sorulan sorulara cevap vermeye çalışacağız.

1. Engelli çalıştırma yükümlülüğü hangi mevzuatla düzenleniyor?
Engelli çalıştırma yükümlülüğü 4857 sayılı İş Kanunu 30. maddesinde düzenlenmektedir. Buna göre, “İşverenler, elli veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde yüzde üç engelli (...) çalıştırmakla yükümlüdürler.” Ayrıca bu yükümlülüğün uygulaması ile ilgili detaylar Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik kapsamında düzenlenmiştir. Buna göre özel sektör işyerlerinde, 50 ve daha fazla işçi çalışıyorsa, en az %3 oranında engelli istihdam edilmesi gerekiyor.

2. Engelli çalıştırmamanın yaptırımı nedir?
Engelli çalıştırma yükümlülüğü olduğu halde, bu yükümlülüğü yerine getirmeyen işverenler için;

• Çalıştırmadığı her bir engelli başına,
• Çalıştırmadığı her ay için,

2017 yılında 2.295 TL idari para cezası uygulanmaktadır. Uygulanan ceza hem her bir engelli için hem de ihlalin devam ettiği her ay için uygulanmaktadır. Örneğin 2017 yılında 12 ay boyunca, zorunlu olduğu halde üç engelliyi istihdam etmediği tespit edilen işverene (12 x 3 x 2.295 TL) 82.620 TL idari para cezası uygulanacaktır.

3. Hangi işyerlerinde engelli çalıştırılamaz?
Kural olarak 50 ve üzeri işçi çalıştıran özel sektör işyerlerinin tamamında engelli çalıştırma zorunluluğu bulunmaktadır. Ancak;

• Yer altı işyerlerinde,
• Su altı işyerlerinde,
• Engellinin sağlık kurul raporunda çalışamayacağı belirtilen işyerlerinde,

engelli çalıştırılması yasaktır.

4. Engelli kontenjanı nasıl hesaplanıyor?
50 ve üzeri işçi çalıştıran işyerlerinde çalıştırılması gereken engelli sayısı tespit edilirken;

• Belirli ve belirsiz süreli çalışan personelin tamamı hesaplamada dikkate alınır.
• Kısmi süreli (part-time) çalışan personel, tam süreliye dönüştürülerek hesaba dahil edilir.
• İşyerinde yer altı ve su altında çalışan işçiler, toplam işçi sayısının hesabında dikkate alınmaz.
• İşyerindeki özel güvenlik elemanları toplam işçi sayısının hesabında dikkate alınmaz.
• Toplam işçi sayısı belirlenirken, çalıştırılmakta olan engelliler toplam sayıdan düşülür.
• Aynı il sınırları içerisinde aynı işverene bağlı birden fazla işyeri olması halinde, engelli kontenjanı, toplam işçi sayısına göre hesaplanır.
• %3 orana göre çalıştırılması gereken engelli sayısı belirlenirken, virgülden sonra yarıma kadar olan küsuratlar dikkate alınmaz, yardım ve üstü küsuratlar tama yuvarlanır.

Örnek: 65 işçinin çalıştığı ABC İşyerinde, çalıştırılması gereken engelli sayısı 65 x 0,03 = 1,95’tir. Yarımdan büyük küsurat tama yuvarlanacağı için, işyerinde 2 engelli personelin çalıştırılması gerekir.

Örnek: EFG İşyerinde 110 tam süreli, 20 de kısmi süreli çalışan personel bulunmaktadır. Kısmi süreli çalışan personel yarım gün mesai yapmaktadır. 20 kısmi süreli personeli tam süreliye çevirdiğimizde (20 x 0,5) 10 tam süreli personele eşit olmaktadır. Bu durumda engelli kontenjanı açısından işyerinde toplam çalışan sayısı 120’dir. Bu işyerinde çalıştırılması gereken engelli personel sayısı ise 120 x 0,03 = 3,6 olup, tama yuvarlandığında 4 engelli çalıştırılması gerekmektedir.

5. Birden fazla ilde işyeri olan işverenler için hesaplama nasıl yapılır?
Engelli kontenjanı hesaplanırken sadece aynı işverene bağlı aynı il sınırları içerisindeki işyerleri dikkate alınıyor. Dolayısıyla birden fazla ilde işyeri bulunan işverenlerin engelli kontenjanı, Türkiye geneli değil her il için ayrı hesaplanıyor.

Örnek: XYZ Market bir marketler zinciri olup, üç ayrı ilde toplam 24 şube ve 320 çalışanı bulunmaktadır. Birinci ilde 6 şube 80 çalışan, ikinci ilde 8 şube 90 çalışan, üçüncü ilde ise 10 şube ve 150 çalışan bulunmaktadır. Buna göre birinci ilde (80 x 0,03) 2 engelli, ikinci ilde (90 x 0,03) 3 engelli ve üçüncü ilde (150 x 0,03) 5 engelli istihdam edilmesi gerekmektedir.

6. Hangi engelliler kontenjandan sayılıyor?
Zorunlu engelli çalıştırma kontenjanını doldurmak gerekiyor. Fakat yükümlülüğün yerine getirilebilmesi için işe alınan engellinin de bazı şartları taşıyor olması gerekiyor. Bu anlamda işe alınan engellinin, Yurt İçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğin 3. maddesinde tanımlanan engelli tanımına uygun olması lazım. Yani “tüm vücut fonksiyon kaybının en az yüzde kırk olduğu sağlık kurulu raporu ile belgelenen” engelliler, kontenjan dahilinde kabul ediliyor. Engellilik oranı %40’ın altında olanlar veya sağlık kurul raporu ile değil de tek hekim raporuyla engelliliğini beyan etmiş olanlar ya da 14 yaşını doldurmamış olanlar engelli sayılmıyor.

7. Engellinin işe alımı hangi yolla yapılmalı?
Engelli kontenjanı dahilinde işe başlatılacak kişilerin kural olarak İŞKUR aracılığı ile işe alınması gerekiyor. Fakat işveren isterse sağlık kurul raporu olan engelliyi doğrudan kendisi işe başlatabilir. Bu durumda işverenin en geç 15  iş günü içerisinde İŞKUR’a bildirimde bulunması ve tescil ettirmesi gerekiyor. Aksi halde işe alınan engelli personel tüm şartları taşısa dahi, yükümlülük yerine getirilmemiş sayılıyor.

İşveren, engelli çalıştırma yükümlülüğü doğduğu tarih itibariyle beş iş günü içerisinde engelli talebini İŞKUR’a iletmekle yükümlüdür. İşveren, engelli personeli kendisi bulsa dahi bu talebi önce İŞKUR’a iletmek zorundadır. Her halükarda, engelli çalıştırma yükümlülüğü doğduğu andan itibaren 30 gün içerisinde engelli kontenjan açığının kapatılması gerekiyor. Ancak, işveren talep ettiği halde İŞKUR tarafından uygun aday yönlendirmesi yapılmamışsa, işverenin cezai sorumluluğu ortadan kalkmaktadır. Bununla birlikte, işverenin, işyerinde ihtiyaç duyulan genel vasıflar üzerinde kalifiye bir engelli talep etmemesi gerekmektedir.

8. Emekliler de engelli kontenjanından çalıştırılabilir mi?
Sosyal Güvenlik Kurumu’ndan emekli aylığı almakta olan kişiler de engelli statüsünden işe alınabilmektedir. Emekli engellinin de yine İŞKUR’a tescilinin yapılması gerekiyor. SGK bildirimi ise normal statüden değil, sosyal güvenlik destek primi statüsüyle yapılacaktır.

9. Her görev için engelli talep edilebilir mi?
İşveren, yer altı ve su altı işleri dışında, işyerindeki her bir görev ve pozisyon için engelli personel talep edebilir. Fakat yukarıda ifade edildiği üzere, talep edilen engellide aranan vasıflar, görevin gereği olan vasıflar olmalı ve bunun üzerinde nitelikler aranmamalıdır. Ayrıca açık kontenjan için başvuran engellinin raporunda, verilecek görevi yapamayacağına dair bir ibare bulunmamalıdır.

10. Engelli istihdamında hangi teşvikler veriliyor?
Özel sektör işverenlerince çalıştırılan her bir engelli için asgari ücret üzerinden hesaplanacak sigorta primine ait işveren hisselerinin tamamı, devlet tarafından karşılanmaktadır. Bu destek hem kontenjan dahilinde çalıştırılan engelliler hem de kontenjan fazlası çalıştırılan engelliler için verilmektedir. Fakat emekli engelliler için bu destek söz konusu değildir. Bu destekten yararlanabilmek için SGK e-Bildirge ekranlarında yer alan "Engelli Teşvik Yönetimi" sayfasından engellinin sisteme kaydedilmesi ve e-Bildirge gönderilirken 14857 sayılı Kanun numarasının seçilmesi gerekmektedir. Sadettin Orhan

http://www.sadettinorhan.net/engelli_calistirma_10_soru.html