Toplumsal cinsiyet eşitsizliği ve kadınların iş gücüne katılımındaki zorluklar düşünüldüğünde, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunan kadın sigortalılar için sunulan emeklilik avantajları, 5510 sayılı kanunla tanınan önemli bir pozitif ayrımcılık örneğidir.
Bu düzenleme, kadınların iş gücüne katılmalarını desteklemeyi ve aile içindeki bakım yükünü hafifletmeyi amaçlar.
Ayrıca, hem kadınların hem de engelli çocuklarının yaşamını kolaylaştırmak hedeflenerek, toplumsal cinsiyet eşitsizliğine karşı önemli bir adım atmaktadır.
Ancak, bu süreçteki tüm ayrıntılar ve uygulama adımlarının doğru şekilde izlenmesi gerektiği unutulmamalı.
Kadın sigortalıların, SGK ile doğru iletişim kurarak, tüm prosedürleri eksiksiz yerine getirmeleri emeklilik haklarından tam olarak faydalanmalarını sağlayacaktır.
Kimler erken emeklilikten yararlanabilir?
Bu avantajlardan yararlanabşlecek olanlar şunlardı:
- SSK (4/a), Bağ-Kur (4/b) ve Emekli Sandığı (4/c) statüsüne tabi olarak çalışan kadın sigortalılar,
- İsteğe bağlı sigortalılığa prim ödeyen kadın sigortalılar,
- 5510 sayılı Kanunun ek 5, ek 6 ve ek 9 uncu maddesi kapsamında çalışan kadın sigortalılar,
- Yurtdışı borçlanması yapan kadın sigortalılar.
Sağlanan emeklilik avantajları neler?
Emeklilik aylığı bağlanması talebinde bulunan kadın sigortalılardan başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğu bulunanların, 1 Ekim 2008 tarihinden sonra geçen prim ödeme gün sayılarının4'te 1'i, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmektedir ve emeklilik yaş hadlerinden indirilmektedir.
Her 360 gün için ilave 90 gün verilmektedir.
Prim ödeme gün sayılarına ilave ve emeklilik yaş hadlerinden indirim yapılabilmesi kadın sigortalının bu durumunu belgelendirmesi koşuluna bağlı bulunmaktadır.
Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğun varlığı sağlık kurulu raporu ile belgelenecek, kadın sigortalılara bu hak 1 Ekim 2008 tarihinden sonraki çalışmalar için verilecektir.
Birden fazla ağır engelli çocuğu olan sigortalar için yalnızca bir çocuğa yönelik ilave hizmet süresi (erken emeklilik) verilmektedir. Her çocuk için de rapor almak zorunludur.
Çocuklardan birinin yaşamını yitirmesi halinde hakkı diğer çocuk üzerinden devam etmektedir.
Toplam hizmete eklenecek ve emeklilik yaşından düşülecek sürenin tespiti hangi şartlara bağlı?
- Kadın sigortalının sigortalılık başlangıcının 01.10.2008 tarihinden önce veya sonra olmasına,
- Çocuğun doğum tarihine,
- Ölmesi halinde ölüm tarihine,
- Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malul durumda olma halinin başlangıç ve bitiş tarihine,
- Çocuğun evli olup olmadığına,
- Kadın sigortalı boşanmış ise velayetin kadın sigortalıda olup olmadığına,
- Çocuğun, kadın sigortalı tarafından evlat edinilip edinilmediğine,
- Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli çocuğun birden fazla olmasına,
- Sosyal Hizmetler ve Çocuk Esirgeme Kurumu Kanunu hükümlerine göre korunma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerinden ücretli veya ücretsiz sürekli ve yatılı olarak faydalanıp faydalanmadığına göre belirlenecektir.
Fiili ve itibari hizmet zammına (yıpranmaya) tabi bir işte çalışan kadın sigortalıların durumu nedir?
Ağır engelli çocuğu bulunan sigortalı aynı zamanda fiili hizmet süresi zammına (yıpranmaya) tabi bir işte çalışıyorsa, örneğin asker veya polis ise hem engelli çocuğundan dolayı erken emeklilik, hem de mesleğinden dolayı sağlanan yıpranma hakkından yararlanır.
Ancak fiili ve itibari hizmet zammına tabi süreler, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmesi ve emeklilik yaş hadlerinden indirilmesi hesabında dikkate alınmaz.
Uygulama ve başvuru süreci nasıl olur?
Süreç SGK'ya yapılacak başvuru ile başlar. Kadın sigortalıların, çocuğunun bakım durumu ve maluliyetinin tespiti için sağlık kurulu raporu almaları gerekir.
Çocuğun ağır engelli olduğuna dair rapor, SGK'ya iletilip SGK Sağlık Kurulu tarafınca gerekli incelemeler yapıldıktan sonra, emeklilik için gerekli prim gün sayısı ve emeklilik yaşı gibi kriterler göz önünde bulundurularak ilave hizmet süreleri hesaplanır.
Örneklendirmek gerekirse; 10 Kasım 2007 tarihinde kadın sigortalının çocuğu için hastaneden aldığı sağlık kurulu raporunda ağır engelli kararı verildiğini varsayalım.
15 Ocak 2002 tarihinden itibaren 4/c'ye (emekli sandığı) tabi çalışan sigortalının erken emeklilik haklarını belirlemek amacıyla 20 Şubat 2023 tarihinde SGK'ya başvurduğunu ve buna istinaden de SGK Sağlık Kurulunun, sigortalının çocuğu için 1 Ocak 2009 tarihinden itibaren, başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engellidir kararı vermiş olduğunu düşünelim.
Bu durumda sigortalı için ilave hizmet süresi ve yaş indirimi 1 Ocak 2009 tarihinden sonraki prim gün sayısı toplanarak hesaplanacaktır.
Örnekte görüldüğü gibi bu kapsamda erken emeklilik avantajlarından yararlanmak için en önemli koşul; SGK Sağlık Kurulu'nun AĞIR ENGELLİ KABUL TARİHİDİR.
Özellikle birden fazla çocuğu olan kadın sigortalılar için her çocuk için ayrı ayrı değerlendirme yapılması, bu da her bir çocuğun durumunun özgün şekilde ele alınmasını sağlar.
Ağır engelli çocuğun sigortalı olması durumu nasıl değerlendirilir?
Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli olduğu sağlık kurulu raporu ile belirlenen fakat sigortalı olduğu tespit edilen çocuğun durumunun yeniden tespitinin yapılması gerektiğinden, yapılan araştırmalar sonucunda başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede ağır engelli olduğunun anlaşılması halinde ağır engelli çocuğu bulunan kadının sigortalılığı devam ettiği sürece söz konusu erken emeklilik hükmünden yararlandırılması devam eder.
Ağır engelli çocuğun isteğe bağlı sigortalı olması halinde ise raporu ile ilgili herhangi bir araştırma yapılmasına gerek bulunmadan kadın sigortalı aynı madde hükmünden yararlandırılır.
Okan Karagülle
İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Uzmanı,
eski Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi,
eski SGK Denetmeni
