1.  GİRİŞ

Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından, Aralık 2024 ayına ilişkin olarak Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi (Yİ-ÜFE) 3 Ocak 2025 Cuma günü saat 10.00 itibarıyla açıklanmıştır.

Bu açıklamayla birlikte 31.12.2024 tarihli bilançolarda yapılacak enflasyon düzeltmesinde kullanılacak katsayılar belli olmuştur.

Bu sirkülerimizde bu katsayılara yer verilecektir.

2.  ÜÇ AYLIK ENFLASYON DÜZELTMESİNDE

Bu mükellefler, en son enflasyon düzeltmesini 30.09.2024 tarihli bilançolarında yaptıklarından 31.12.2024 tarihli bilançolarında üç aylık enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.

2.1.  Kimler Üç Aylık Enflasyon Düzeltmesi Yapacak?

Kuyumcular:

Münhasıran sürekli olarak işlenmiş; altın, gümüş alım-satımı ve imali ile iştigal eden mükellefler kanun hükmünde yer alan şartlara bakılmaksızın enflasyon düzeltmesi yaparlar.¹

Bu mükellefler, enflasyon düzelmesi hükümlerinin ihdas edildiği 2004 yılından bu yana her geçici vergi döneminde enflasyon düzeltmesi yapagelmişlerdir.

Büyük mükellefler:

Bu kapsamda; kuyumculuk dışında faaliyet göstermekte olup 2023 yılı gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL ve üstünde olanlar kast edilmektedir.

Bu mükellefler, 31.12.2023 tarihli bilançolarını 19 yıllık enflasyon düzeltmesine tabi tutmuşlardır. Takip eden ilk geçici vergi döneminde yani 31.03.2024 tarihli bilançolarında, 560 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği² uyarınca enflasyon düzeltmesi yapmamışlardır.

Takip eden ikinci geçici vergi döneminde (30.06.2024 tarihli bilançolarında), enflasyon düzeltmesi yapma yükümlülüğü bulunan mükelleflerden, 31/12/2023 tarihli gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL’nin altında olanların (kuyumcular hariç) enflasyon düzeltmesi yapmaması 563 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği³ uyarınca uygun bulunmuştur.

Büyük mükellefler (31/12/2023 tarihli gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL ve üstünde olanlar) ise ikinci geçici vergi döneminde ve takip eden üçüncü geçici vergi döneminde de enflasyon düzeltmesi yapmışlardır.

Özel hesap dönemi Mart 2024 ayında bitenler:

Bu kapsamda; özel hesap dönemi mart ayında biten ve bu döneme ilişkin gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL ve üstünde olanlar kast edilmektedir.

Bu mükellefler, 31.03.2024 tarihli bilançolarını 19 yıllık enflasyon düzeltmesine tabi tutmuşlardır. Takip eden ilk geçici vergi döneminde yani 30.06.2024 tarihli bilançolarında, 560 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği⁴ uyarınca enflasyon düzeltmesi yapmamışlardır.

Takip eden ikinci geçici vergi döneminde (30.09.2024 tarihli bilançolarında), enflasyon düzeltmesi yapma yükümlülüğü bulunan mükelleflerden, gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL’nin altında olanların enflasyon düzeltmesi yapmaması 563 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği⁵ uyarınca uygun bulunmuştur.

Büyük mükellefler (gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL ve üstünde olanlar) ise ikinci geçici vergi döneminde enflasyon düzeltmesi yapmışlardır.

Bu  mükelleflerin üçüncü geçici vergi dönemi sonu 31.12.2024 tarihine denk gelmektedir.

2.2.  Kullanılacak Katsayılar

2.2.1. Düzeltme katsayıları

Enflasyon düzeltmesi; parasal olmayan kıymetlerin enflasyon düzeltmesinde dikkate alınacak tutarlarının düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle, malî tablonun ait olduğu tarihteki satın alma gücü cinsinden hesaplanmasını ifade eder.⁶

Düzeltme katsayısı; malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, düzeltmeye esas alınan tarihi içeren aya ait fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıyı, ifade eder.⁷

Bu formüle göre bulunacak ve düzeltmeye esas olacak katsayının hesabında, kesirli (virgülden sonraki) kısım 5 (beş) hane olarak (altıncı hane dikkate alınarak beşinci hane yuvarlanarak) dikkate alınacaktır.⁸ Altıncı hane basamağındaki rakam 5'e eşit veya 5'ten büyükse basamak yukarı yuvarlanacaktır.⁹

Buna göre 31.12.2024 tarihli bilançolarda kullanılacak düzeltme katsayıları şu şekilde

hesaplanmıştır:

2.2.2.  Taşıma katsayısı

Parasal olmayan bazı kıymetlerin, düzeltmeye esas tarihleri, önceki enflasyon düzeltmesi yapılmış dönemden daha eski olabilir. Bu kıymetler için düzeltme katsayısı değil, taşıma katsayısı kullanılır.

Enflasyon düzeltmesi yapıldıktan sonra, takip eden dönemler için, mali tablolardaki parasal olmayan tutarların, taşıma katsayısı kullanılarak ilgili dönemin sonundaki yeni değerlerinin hesaplanmasına «taşıma» denilir ve hesaplama işlemi «taşıma katsayısı» kullanılarak yapılır.

Taşıma katsayısı; malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bir önceki (enflasyon düzeltmesi yapılan) dönemin sonundaki (dönem içinde işe başlayanlarda, işe başlanılan aya ilişkin) fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıyı, ifade eder.¹⁰

31.12.2024 Tarihli bilançolarda kullanılacak üç aylık taşıma katsayısı şu şekilde hesaplanır:

2.2.3.  Stoklarda toplulaştırılmış yöntemler

Enflasyon düzeltmesinde, toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler sadece stoklardır.

Mükellefler düzeltme işleminde Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenen toplulaştırılmış yöntemleri uygulayabilirler. Ancak toplulaştırılmış yöntemlerden birini seçen mükellefler seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları hesap dönemi dahil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar dönemezler.¹¹

Bu kapsamda olan üç aylık düzeltme yapacak mükellefler, stok alt kıvrımları itibarıyla geçmiş 2024/II ve 2024/III geçici vergi dönemlerinde hangi yöntemi seçmişlerse, aynı alt kıvrımlar itibarıyla, bu dönem de aynı yöntemi kullanmak zorundadır. Bu mecburiyet, geçmişte gerçek yöntemi seçmiş olan mükellefler için de geçerlidir.

2.2.3.1.   Basit ortalama katsayısı

Basit ortalama yöntemi; Stokların, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalınmaksızın dönem ortalama düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle enflasyon düzeltmesi yapılmasıdır.¹²

Ortalama düzeltme katsayısı; Malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bu endeks ile bir önceki dönemin sonundaki fiyat endeksi toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayıyı, ifade eder.¹³

Üç aylık enflasyon düzeltmesi yapacak mükellefler için, 31.12.2024 tarihli bilançolarda kullanılacak basit ortalama katsayısı şu şekilde hesaplanır:

2.2.3.2.   Hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı

Dönem sonu stok ve dönem içinde satılan mal maliyetinin enflasyon düzeltmesine esas alınacak tutarlarının hareketli ağırlıklı ortalama düzeltme katsayısı ile çarpılması suretiyle enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmasıdır.¹⁴

Hareketli ağırlıklı ortalama düzeltme katsayısı; enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş dönem başı stoğun ilgili dönemin sonuna taşınmış değeri ile dönem içi alış ve giderlerin enflasyon düzeltmesine tâbi tutulmuş değerleri toplamının, dönem başı stok ile dönem içi alış ve giderlerin enflasyon düzeltmesine esas alınacak tutarlarının toplamına bölünmesi ile bulunan katsayıyı ifade eder.¹⁵

Hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı, bir (1) ile taşıma katsayısı arasında değişiklik gösterir. Dönem başı stoğun ağırlıkta olduğu stok alt kıvrımlarında maksimum değere yani taşıma katsayısına yaklaşır. Dönemin son (Aralık) ayında alışların ağırlıkta olduğu stok alt kıvrımlarında ise minimum yani bir (1) değerine yaklaşır. Dolayısıyla her işletmede her stok alt kıvrımı için farklı hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı hesaplanır.

Örnek: X Ltd. Şti. “153 Ticari Mallar” hesabının 153.78.124 alt kıvrımında izlenen telefonlar için ağırlıklı hareketli ortalama katsayısı kullanmaktadır. Bu stok alt kıvrımına ilişkin dönem başı stok ve dönem içi alışlar aşağıdaki gibidir:

Tabloya göre bu stok girişlerinin ağırlıkları aşağıdaki gibi hesaplanmaktadır:

                Toplam C          100.570,60

Hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı: --------------- :----------------------- 1,00571

                                                                   Toplam A          100.000,00

3.  YILLIK (12 AYLIK) ENFLASYON DÜZELTMESİNDE

Bu mükellefler, en son enflasyon düzeltmesini 31.12.2023 tarihli bilançolarında yaptıklarından 31.12.2024 tarihli bilançolarında 12 aylık enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.

3.1.  Kimler 12 Aylık Enflasyon Düzeltmesi Yapacak?

Küçük mükellefler:

Bu kapsamda; kuyumculuk dışında faaliyet göstermekte olup 2023 yılı gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL’nin altında olanlar kast edilmektedir.

Bu mükellefler, 31.12.2023 tarihli bilançolarını 19 yıllık enflasyon düzeltmesine tabi tutmuşlardır.

Takip eden ilk geçici vergi döneminde (31.03.2024 tarihli bilançolarında), 560 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği¹⁶ uyarınca enflasyon düzeltmesi yapmamışlardır. Takip eden ikinci ve üçüncü geçici vergi dönemlerinde (30.06.2024 ve 30.09.2024 tarihli bilançolarında) de, gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL’nin altında olduğu için 563 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği¹⁷ uyarınca enflasyon düzeltmesi yapmamışlardır.

3.2.  Kullanılacak Katsayılar

3.2.1. Düzeltme katsayıları

Önceki bölümde yapılan açıklamalara göre 31.12.2024 tarihli bilançolarda kullanılacak düzeltme katsayıları şu şekilde hesaplanmıştır:

3.2.2.  Taşıma katsayısı

Taşıma katsayısı; malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bir önceki (enflasyon düzeltmesi yapılan) dönemin sonundaki (dönem içinde işe başlayanlarda, işe başlanılan aya ilişkin) fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıyı, ifade eder.¹⁸ 31.12.2024 Tarihli bilançolarda kullanılacak 12 aylık taşıma katsayısı şu şekilde hesaplanır:

3.2.3.  Stoklarda toplulaştırılmış yöntemler

Toplulaştırılmış yöntemler kullanılarak düzeltilebilecek parasal olmayan kıymetler, stoklarla sınırlıdır. Stoklarını toplulaştırılmış yöntemlere göre düzeltmeyi tercih eden mükellefler stokların düzeltmeye esas tutarlarını, düzeltmede esas alınacak tarihlere bağlı kalmaksızın, “basit ortalama yöntemi” dâhilinde belirlenen dönem ortalama düzeltme katsayısı ile veya “hareketli ağırlıklı ortalama yöntemi” dâhilinde belirlenen hareketli ağırlıklı ortalama düzeltme katsayısı ile çarpmak suretiyle düzeltme işlemini gerçekleştirir. Mükellefler belirtilen bu yöntemlerden herhangi birini seçebilir.¹⁹

Enflasyon düzeltmesi yapmak zorunda olan mükellefler, 2023 hesap dönemi sonuna ait bilançolarını düzeltirken toplulaştırılmış yöntemleri kullanmış olsun ya da olmasınlar, 2024 hesap dönemi geçici vergi dönemleri ve hesap dönemi sonu itibarıyla düzenlenecek olan bilançolarında yer alan stoklarını, toplulaştırmış yöntemlere göre düzeltmek istedikleri takdirde, belirtilen toplulaştırılmış yöntemlerden arzu ettiklerini seçebilecekler, ancak seçtikleri yöntemden, bu seçimi yaptıkları geçici vergi döneminden sonraki geçici vergi dönemleri ile içinde bulunulan hesap dönemi dâhil üçüncü hesap döneminin sonuna kadar (bu dönem dâhil) dönemeyeceklerdir.²⁰

Bu kapsamda olan 12 aylık düzeltme yapacak mükellefler, 2024 yılının önceki geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapmadıklarından bir başka ifadeyle şimdi yapacakları enflasyon düzeltmesi (vergisiz 2023 sonu düzeltmesinden sonra) ilk vergili düzeltme olduğundan, toplulaştırılmış yöntemlerden arzu ettiklerini seçebileceklerdir.

3.2.3.1.   Basit ortalama katsayısı

Basit ortalama yönteminde düzeltme katsayısı, mali tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin (Yİ-ÜFE), bu endeks ile bir önceki geçici vergi döneminin sonundaki fiyat endeksi (Yİ-ÜFE) toplamının ikiye bölünmesi sonucu bulunan endekse bölünmesiyle elde edilen katsayı olarak hesaplanır ve düzeltmeye esas tutar olarak da düzeltme işlemine tabi tutulan bilançoda yer alan stoklara ait değerler esas alınır.²¹

Kanunda “bir önceki dönem” olarak yer alan ifade; 338 ve 555 sayılı VUK Genel Tebliğlerine göre bir önceki geçici vergi dönemini işaret etmekte iken VUK 176 No.lu Sirküler²² ile görüş değişikliğine gidilmiş ve enflasyon düzeltmesinin uygulandığı en son geçici vergi dönemi ya da hesap dönemi sonu olarak anlaşılması gerektiği belirtilmiştir. Sirküler ile yapılan bu düzenleme genel tebliğlere aykırı olması nedeniyle “normlar hiyerarşisi" yönünden ve beyanname verme zamanı geçtiği için de "geriye yürümezlik ilkesi" açısından eleştiri ve tartışma konusu edilmiştir.

Yıllık (12 aylık) enflasyon düzeltmesi yapacak mükellefler için (VUK 176 No.lu sirkülere uygun olarak), 31.12.2024 tarihli bilançolarda kullanılacak basit ortalama katsayısı, şu şekilde hesaplanmaktadır:

3.2.3.2.   Hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı

Önceki (2.2.3.2.) bölümde açıklandığı üzere; her işletmede her stok alt kıvrımı için farklı hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı hesaplanmaktadır.

4.  ALTI AYLIK ENFLASYON DÜZELTMESİNDE

Bu mükellefler, en son enflasyon düzeltmesini 30.06.2024 tarihli bilançolarında yaptıklarından 31.12.2024 tarihli bilançolarında altı aylık enflasyon düzeltmesi yapacaklardır.

4.1.  Kimler Altı Aylık Enflasyon Düzeltmesi Yapacak?

Özel hesap dönemi Haziran 2024 ayında bitenler:

Bu kapsamda; özel hesap dönemi haziran ayında biten ve bu döneme ilişkin gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL ve üstünde olanlar kast edilmektedir.

Bu mükellefler, 30.06.2024 tarihli bilançolarını 19 yıllık enflasyon düzeltmesine tabi tutmuşlardır. Takip eden ilk geçici vergi döneminde yani 30.09.2024 tarihli bilançolarında, 560 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği²³ uyarınca enflasyon düzeltmesi yapmamışlardır.

Takip eden ikinci geçici vergi döneminde, enflasyon düzeltmesi yapma yükümlülüğü bulunan mükelleflerden, gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL’nin altında olanların enflasyon düzeltmesi yapmaması 563 Sıra No.lu V.U.K. Genel Tebliği²⁴ uyarınca uygun bulunmuştur.

Büyük mükellefler (gelir tablosundaki brüt satışlar toplamı 50.000.000 TL ve üstünde 

Bu mükelleflerin ikinci geçici vergi dönemi sonu 31.12.2024 tarihine denk gelmektedir.

4.2.  Kullanılacak Katsayılar

4.2.1. Düzeltme katsayıları

Önceki bölümde yapılan açıklamalara göre 31.12.2024 tarihli bilançolarda kullanılacak düzeltme katsayıları şu şekilde hesaplanmıştır:

4.2.2.  Taşıma katsayısı

Taşıma katsayısı; malî tabloların ait olduğu aya ilişkin fiyat endeksinin, bir önceki (enflasyon düzeltmesi yapılan) dönemin sonundaki (dönem içinde işe başlayanlarda, işe başlanılan aya ilişkin) fiyat endeksine bölünmesiyle elde edilen katsayıyı, ifade etmektedir.

31.12.2024 Tarihli bilançolarda kullanılacak altı aylık taşıma katsayısı şu şekilde hesaplanır:

4.2.3.  Stoklarda toplulaştırılmış yöntemler

Önceki (3.2.3.) bölümde de açıklandığı üzere; bu kapsamda olan altı aylık düzeltme yapacak mükellefler, önceki geçici vergi dönemlerinde enflasyon düzeltmesi yapmadıklarından toplulaştırılmış yöntemlerden arzu ettiklerini seçebileceklerdir.

4.2.3.1.   Basit ortalama katsayısı

Önceki (3.2.3.1.) bölümünde yapılan açıklamalar doğrultusunda, altı aylık enflasyon düzeltmesi yapacak mükellefler için, 31.12.2024 tarihli bilançolarda kullanılacak basit ortalama katsayısı şu şekilde hesaplanır:

4.3.2.2.   Hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı

Önceki (2.2.3.2.) bölümde açıklandığı üzere; hesaplanan hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı, bir (1) ile taşıma katsayısı arasında değişiklik göstermekte ve her işletmede her stok alt kıvrımı için farklı hareketli ağırlıklı ortalama katsayısı hesaplanmaktadır.

5.  ÖZET TABLOLAR

Geçmiş bölümlerde anlatılan hususların özet tablo olarak sunulmasının işe yarayacağını düşünerek aşağıda topluca paylaşıyoruz:

Kaynak, ATC Universe

¹ VUK Mükerrer Madde 298/A-9

² 30.04.2024 Tarih ve 32532 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

³ 31.08.2024 Tarih ve 32658 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

⁴ 30.04.2024 Tarih ve 32532 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

⁵ 31.08.2024 Tarih ve 32658 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

⁶ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-c

⁷ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-d

⁸ 555 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği Madde 17

⁹ İlkokul matematik bilgisi

¹⁰ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-k

¹¹ VUK Mükerrer Madde 298/A-5

¹² VUK Mükerrer Madde 298/A-2-h-aa

¹³ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-e

¹⁴ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-h-ab

¹⁵ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-i

¹⁶ 30.04.2024 Tarih ve 32532 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

¹⁷ 31.08.2024 Tarih ve 32658 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

¹⁸ VUK Mükerrer Madde 298/A-2-k

¹⁹ 555 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği Madde 37/(2)

²⁰ 555 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği Madde 37/(4)

²¹ 555 Sıra No.lu VUK Genel Tebliği Madde 37/(2-a)

²² Gelir İdaresi Başkanlığınca 01.11.2024 Tarihinde Yayımlanmıştır.

²³ 30.04.2024 Tarih ve 32532 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.

²⁴ 31.08.2024 Tarih ve 32658 sayılı Resmî Gazetede yayımlanmıştır.