Vergi mükellefi veya sorumlusu hakkında uygulama alanı bulabilecek olan ihtiyati tedbirlerinin kanuni temsilciler hakkında uygulama alanı bulup bulamayacağı hususu yargı kararları arasında ikilikler yaratıyordu. Kanuni temsilciler hakkında bu işlemlerin uygulanıp uygulanamayacağı şayet uygulanacak ise bu durumun hukuk dünyasında ne gibi bir sonuç yaratacağı Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu’nun 2022/1152 E., 2024/68 K., 14.2.2024 T. kararı ile çözüme kavuşturulmaya çalışıldı.
Haciz işlemleri uygulama alanına göre değişiyor
İhtiyati haciz, amme borçlusunun borcunu ödememesi halinde ödemenin idarece zorla gerçekleştirilmesini sağlayacak bir cebri tahsilat yolu olmamakla beraber icrai muamelelere başlanmadan önce tahsile konu edilecek kamu alacağının güvence altına alınmasını sağlaması nedeniyle tedbir niteliğinde bir işlemdir. Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 13. maddesinin 1.fıkrasında belirtildiği üzere teminat isteme hallerinin mevcut olması durumunda ihtiyati haciz işlemi tesis edilebilecek olmakla hiçbir süre ile sınırlı olmaksızın amme borçlusunun malları idari bir kararla haczedilebilecektir. Bununla beraber niteliği itibariyle bir koruma yöntemi olan ihtiyati haczin uygulama alanı bulabilmesi için vergi incelemesine başlanması gerektiği şayet vergi incelemesi sonrasında bir sonraki aşama olan tarhiyat ve tahakkuk işlemleri gerçekleşeceğinden bu halde işbu geçici tedbirin son bulacağı ifade edildi.
213 Sayılı Vergi Usul Kanunu’nun 10. maddesinin 1.fıkrasında ise kanuni temsilcinin ödevleri belirtilmek suretiyle tüzel kişiler ile küçük ve kısıtlıların bunun yanı sıra vakıf ve cemaat gibi tüzel kişiliği olmayan teşekküllerin mükellef veya vergi sorumlusu sıfatını taşımaları halinde normal şartlar altında bu kişilere düşen vergiye ilişkin ödevlerin; kanuni temsilci, tüzel kişiliği olmayan teşekkülleri idare edenler ve varsa bunların temsilcileri tarafından yerine getirileceği belirtilmiştir. Bununla beraber sözü geçen ilgililerin söz konusu ödevleri yerine getirmemeleri halinde ise mükellef/sorumluların varlığından tamamen veya kısmen alınmayan vergi ve buna bağlı alacakların kanuni ödevleri yerine getirmeyenlerin varlıklarından alınacağı ifade edilmiştir. Dolayısıyla kanuni temsilci, asıl borçlu olması nedeniyle normalde tüzel kişiye düşen vergilendirmeye ilişkin ödevi, taşımış olduğu sıfat nedeniyle kendisi yerine getirmediği ve kanuni dayanağı olan işbu yükümlülüğüne uygun davranmadığı takdirde mükellef/vergi sorumlularının varlığından tamamen veya kısmen alınamayan vergi ve buna bağlı alacakların artık kanuni temsilcinin varlığından alınması gerekecektir. Ancak söz konusu bu halin gerçekleşebilmesi için vergilendirmeye ilişkin sürecin bir bütün halinde ilerlemesi, asıl borçlu olan tüzel kişinin vergi borcunun net bir biçimde tespit edilerek ortada usulüne uygun bir biçimde tahakkuk edilmiş bir vergi borcunun bulunması gerekmektedir. Bununla beraber bu borcun asıl borçlu olan tüzel kişi tarafından zamanında ödenmemesi ve tüm takip yolları tüketilmesine karşın borcun asıl borçludan tahsil edilmesinin mümkün olmaması gerekmektedir. Bahsi geçen bu durumların olayda vuku bulması halinde aslen asıl borçlunun kamu alacağı nedeniyle sorumluluğu söz konusu olmuş ise de artık kanuni ödev gereğince kanuni temsilcinin takip edilmesi ve vergi borcunun kanuni temsilciden tahsil edilmesi gerekecektir.
Vergi mükellefi olmayan kişilere işlem uygulanamaz
Kamu alacağına yönelik icrai işlemlere henüz başlanmadan ortaya çıkan bazı durumların varlığı halinde amme alacağının tahsil edilmesi tehlikeye düşebilmekte ve dolayısıyla vergi borcunun borçludan tahsil edilmesi noktasında zorluk çıkabilmektedir. Bu nedenle idari makamlar vasıtasıyla alacağın cebren tahsil edilmesi aşamasına geçmeden önce alacağı korumaya yönelik bazı tedbirlerin uygulanması gerekmektedir. Bu tedbirler sonucunda amme alacağının daha önceden tahsil güvenliğinin sağlanması için tahakkuk etmemiş vergilerin ihtiyati tahakkuk müessesi ile tahakkuk ettirilmesi ve 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun’un 13. maddesinde öngörülen hallerin varlığı halinde ihtiyati haczin uygulanması keza bunun sonucunda da kamu borçlusunun bazı hak ve alacaklarına el koyulması niteliğinde işlemler gerçekleştirilebilecektir. İhtiyati tahakkuk ve ihtiyati haciz işlemleri, henüz icrai işlemler gerçekleştirilmeden ve amme alacağı tahsil edilmeden önce gerçekleştirilecek nitelikte işlemler olmalarından kaynaklı kamu alacağının cebren tahsiline yönelik işlemlerden değildir. Kanuni temsilcinin görevi, kanunda yer alan şartların gerçekleşmesi halinde doğacak olup tüzel kişinin amme borcu dolayısıyla doğan vergiye ilişkin ödevin temsilci tarafından yerine getirilmemesi nedeniyle de kanuni temsilcinin sorumluluğu gündeme gelebilecektir. Burada bahsi geçen sorumluluk hükümleri, vergi borçlusu veya mükellefinin vergi borcuna dayanan takip ve tahsil işlemleri bakımından söz konusu olmaktadır. İhtiyati haciz ve ihtiyati tahakkuk işlemleri ise güvence önlemi niteliği taşıması nedeniyle vergi borcunun cebri icra kısmına dahil edilmediğinden bu işlemlerin asıl muhatabı, verginin mükellefi veya sorumlusudur. Korumaya yönelik bu işlemler ancak vergi mükellefi veya sorumlusu hakkında uygulanacağından vergi mükellefi veya verginin ödenmesi bakımından vergi dairesine karşı muhatap olan vergi sorumlusu olmayan kanuni temsilci açısından bu işlemlerin uygulanması mümkün olmayacaktır.
Av. Ahmet Volkan Akalp
Akalp Hukuk Bürosu Kurucusu
