Çiftçi kayıt sistemine başvurduktan sonra vefat eden eşimden dolayı aldığım aylığın bir kısmının kesileceği söylendi, doğru mudur ne yapabilirim? Durdane K.
Sosyal güvenlik mevzuatına göre ölen sigortalının dul eşine sigortalıya bağlanan aylığın % 50'si oranında; aylık bağlanmış çocuğu bulunmayan dul eşine ise sigortalı olarak çalışmaması ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması kaydıyla % 75'i oranında aylık bağlanmaktadır.
Diğer taraftan 5510 sayılı Kanunun Ek-19. maddesi kapsamında malullük ve yaşlılık sigortasından ödenen aylıklar ek ödeme dâhil 12.500 TL’den az olamamakta (torba kanunla 10.000 TL’den 12.500 TL ye yükseltilmekte); ölüm aylıkları ise dosya bazında 12.500 TL esas alınmak suretiyle, hak sahiplerine hisseleri oranında ödenmektedir. Dolayısıyla ölen sigortalının dosya bazındaki aylığı esas alınarak öncelikle hak sahiplerinin bu aylık üzerinden hisse karşılığı ölüm aylıkları tespit edilmekte, sonrasında bu şekilde hesaplanan aylık ile Ek-19. madde kapsamındaki hisse karşılığı aylık mukayese edilmektedir.
Örneğin ölen sigortalının aylığının ek ödeme dahil 8.500 TL olduğu ve bu dosyadan sadece çalışmayan ve kendi sigortalılığı nedeniyle gelir/aylık almayan eşin hak sahibi olduğu düşünüldüğünde, eşin aylık hissesi % 75 olacaktır. Bu durumda hak sahibi eşe ödenecek aylık;
- Hisse karşılığı aylık = 8.500 x % 75= 6.375 TL
- Ek-19. madde kapsamında hisse karşılığı aylık = 12.500 x % 75= 9.375 TL olacağından,
Bu iki aylık mukayese edilecek ve Ek-19. madde kapsamında hesaplanan aylık daha yüksek olduğundan hak sahibi eşe ek ödeme dahil 9.375 TL ödenecektir.
Eşin çiftçi kayıt sistemine kaydolması nedeniyle ziraat odası kaydına istinaden 4/b (Bağkur) kapsamında sigortalı olması halinde ise ölüm aylığı kesilmemekte, ancak ölüm aylığındaki hissesi % 75’ten % 50’ye düşürülmektedir.
Örnek’teki hak sahibi eşin sigortalı olması nedeniyle, sigortalılığının başladığı tarihi takip eden ödeme dönemi itibariyle aylığı (% 50 hisse oranı dikkate alınarak) yeniden hesaplanacaktır. Bu durumda;
- Hisse karşılığı aylık = 8.500 x % 50= 4.250 TL
- Ek-19 kapsamında hisse karşılığı aylık = 12.500 x % 50= 6.250 TL olacağından,
Bu iki aylık mukayese edilerek Ek-19. madde kapsamındaki aylık daha yüksek olduğundan ek ödeme dahil 6.250 TL aylık ödenmeye başlanacaktır.
Örnekte de görüldüğü üzere, hak sahibi eşin aylık almakta iken ziraat odası kaydına istinaden sigortalı olması halinde her ne kadar ölüm aylığı kesilmese de aylıktaki hissesi ve aylık miktarı değişecektir.
Hak sahibi çocuklarda durum daha farklıdır. 5510/34. madde gereği, hak sahibi kız, erkek ve malul çocuklar için ortak koşul; çalışmamak ve kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir/aylık almamaktadır. Dolayısıyla ölüm aylığı almakta iken ziraat odası kaydına istinaden sigortalı olan hak sahibi çocukların ölüm aylıkları, sigortalı oldukları tarihi takip eden ödeme döneminden itibaren kesilmektedir.
Aylığın azalmaması veya kesilmemesi noktasında ne yapılabilir?
Sigortalı olunması noktasında çiftçi kayıt sistemine (ÇKS) kayıt olanlar da dahil olmak üzere ziraat odalarına, ziraat odasının bulunmadığı yerlerde tarım il/ilçe müdürlüklerine yapılan kayıtlar esas alınmaktadır. Bu vatandaşların 4/b kapsamında sigortalılıkları ziraat odalarınca veya tarım il/ilçe müdürlüklerince kayıt tarihinden itibaren bir yıl içinde SGK’ya bildirilmesi halinde kayıt tarihinden itibaren; bir yıllık süre geçirildikten sonra bildirilmesi halinde ise SGK’ya bildirildikleri tarihten itibaren başlatılmaktadır.
Hal böyle olmakla birlikte bu vatandaşların yıllık tarımsal faaliyet gelirlerinden bu faaliyete ilişkin masraflar düşüldükten sonra kalan tutarın aylık ortalamasının bir aylık brüt asgari ücretten (20.002,50 TL’den) az olması halinde sigortalılıklarını sona erdirmeleri mümkün bulunmaktadır. Bu amaçla 4/b kapsamına sigortalı olarak tescil ediklerine dair SGK tarafından gönderilen yazının tebliğinden itibaren on gün içinde, ziraat odalarından veya tarım il/ilçe müdürlüklerinden alacakları “Sigortalılık Muafiyet Belgesi’ni” bir ay içinde SGK’ya intikal ettirmeleri halinde tescil edildikleri tarih itibariyle sigortalılıkları sona erdirilmektedir.
Yine tarımsal faaliyetleri nedeniyle 4/b kapsamına sigortalı olarak tescil edilmiş vatandaşların muafiyet kapsamına girmemelerine rağmen 65 yaşını doldurmaları halinde de talepte bulundukları tarihten itibaren sigortalılıkları sona erdirilmektedir.
Bu bakımdan tarımsal faaliyette bulunmaları nedeniyle 5510/4-b kapsamında sigortalı olan dul eşlerin veya hak sahibi çocukların, SGK tarafından gönderilen yazının tebliğ tarihinden itibaren 10 gün içinde ziraat odasına veya tarım il/ilçe müdürlüklerine başvurarak Sigortalılık Muafiyet Belgesini bir ay içinde SGK’ya ibraz etmeleri halinde, emekli aylıklarında herhangi bir azalma veya kesinti meydana gelmeyecektir. 10 günlük veya bir aylık süreyi geçirenlerin sigortalılıkları ise muafiyet belgesini SGK’ya ibraz ettikleri tarih itibariyle sonlandırılacağından, bu süre zarfında emekli aylıklarının azalması veya kesilmesi söz konusu olabilecektir. Eyüp Sabri Demirci
