Vergi borcu sorgulaması; kamu idarelerinin ve 6183 sayılı Kanun ile Tahsilat Genel Tebliği’nde sayılan diğer kurumların mal ve hizmet alımı karşılığı yapacakları ödemelerde kendisine ödeme yapılacak kişinin Türkiye’deki herhangi bir vergi dairesine vadesi geçmiş vergi borcu bulunup bulunmadığına ilişkin yapılan sorgulamadır. Yapılan sorgulama sonucunda kendisine ödeme yapılacak kişinin vadesi geçmiş vergi borcunun bulunduğunun tespiti halinde vergi borcu tutarı hak edişinden kesilerek kalanı kendisine ödenir, kesilen vergi ise ilgili vergi dairesine gönderilir.
Kamu idarelerince sadece özel hukuk gerçek veya tüzel kişilerine değil, diğer kamu idarelerine de hak ediş ödemeleri yapılmaktadır. İlk bakışta, her ne kadar kendisine ödeme yapılacak kamu idarelerinin vergi mükellefi olamayacağı için vadesi geçmiş vergi borcunun da bulunamayacağı düşünülebilirse iktisadi ve ticari faaliyetleri bulunan kamu idareleri (bütçe içi işletmeler, iktisadi işletmeler veya sosyal tesisleri dolayısıyla) belli bazı istisnalar dışında kurumlar vergisi ve katma değer vergisi (KDV) mükellefiyeti tesis etmek zorunda olduğundan vergi borçları da bulunabilmektedir. Öte yandan, kamu idareleri ücret ve diğer bazı ödemelerde gelir vergisi, kurumlar vergisi, KDV ve damga vergisi kesintisi (tevkifat, stopaj) yapmakta olup, tevkif ettikleri söz konusu vergileri de vergi dairesine yatırmakla yükümlüdür. Dolayısıyla, söz konusu idarelerin tevkif ettikleri söz konusu vergileri de vergi dairesine yatırmamaları halinde vadesi geçmiş vergi borçları ortaya çıkabilmektedir. Zira, “Vadesi geçmiş borç” kapsamına giren amme alacakları; yıllık gelir, yıllık kurumlar, katma değer, özel tüketim, özel iletişim, motorlu taşıtlar, şans oyunları, damga, banka ve sigorta muameleleri vergileri, gelir ve kurumlar vergisine ilişkin tevkifatlar ve geçici vergiler ile harçlar ve bu alacaklara ilişkin vergi ziyaı cezaları, gecikme zam ve faizleri dahildir.
Bu durumda, bir kamu idaresi tarafından başka bir kamu idaresine yapılacak hakediş ödemelerinde vergi borcu sorgulaması yapılıp yapılamayacağı sorusu akla gelmektedir.
İlk olarak belirtmek gerekir ki, vergi borcu sorgulaması genel bütçe kapsamında bulunan vergi dairelerinin vergi alacağına ilişkin bulunmakta olup, genel bütçe kapsamı dışında bulunan çok sayıda kamu idaresi bulunmaktadır. Dolayısıyla, söz konusu idareler yukarıda da belirtildiği gibi vergi borçlusu durumunda olabilmektedir.
İkinci olarak, 6183 sayılı Kanun veya Tahsilat Genel Tebliği’nde kamu idarelerine yapılacak ödemeleri vergi borcu sorgulamasından istisna tutan herhangi bir düzenleme bulunmamaktadır. Nitekim, Gelir İdaresi Başkanlığı’nca bir kamu idaresine verilen yazılı görüşte de, kamu idarelerine yapılan ödemelerin de vergi borcu kapsamında olduğu belirtilmiştir.
Bu bağlamda, bir kamu idaresi tarafından 5018 sayılı Kanun kapsamındaki başka bir kamu dairesine, KİT’lere, belediye şirketi, il özel idaresi şirketi vb. kurum ve kuruluşlara yapılan hakediş ödemeleri de vergi borcu sorgulaması kapsamında bulunmaktadır.
Kamu kurumlarına yapılan hangi ödemelerde vergi borcu sorgulaması yapılmaz?
Tahsilat Genel Tebliğine göre;
- Kamu kurum ve kuruluşlarının veya bütçelerine mahalli idarelerin katkıda bulunduğu kuruluşların mahalli idarelere proje ve faaliyetler karşılığında yaptıkları destek ödemelerinde,
- Spor Toto Teşkilat Başkanlığı tarafından, her çeşit gençlik ve spor tesisi ile eğitim ve öğretim kurumlarının yapılması, yaptırılması, kiralanması, onarım ve bakımlarının yapılması, yarım kalan tesislerin tamamlanması ve tefrişatı için mahalli idarelere (il özel idareleri, belediyeler ve köyler) verilen mali katkı kapsamında nakdi olarak yapılacak ödemelerde,
- Su alımı ödemelerinde,
- Abonelik ücretleri, posta ve telgraf giderleri, ihale usulü dışında yapılan haberleşme alımı ödemelerinde,
- İhale usulü dışında yapılan enerji (yakacak ve elehktrik) alımı ödemelerinde,
- Toplu taşıma araçlarıyla personelin taşınması için yapılan ulaşım kartlarına yönelik ödemelerde,
ödeme tutarı ve kendisine ödeme yapılacak kamu kurumunun vadesi geçmiş vergi borcu tutarı ne olursa olsun vergi borcu sorgulaması yapılmaz.
Ahmet Arslan
CPA, MBA
