Sosyal güvenlik mevzuatından kaynaklanan hak ve yükümlülüklerinin şartları yasayla belirlense de uygulamaya ilişkin usul ve esaslar ikincil mevzuatta açıklanmaktadır.
Ne var ki her zaman evdeki hesap çarşıda tutmayabiliyor.
Yani yasanın emredici hükümleri doğrultusunda hazırlanan ve yasanın uygulanmasına yön veren ikincil mevzuattaki düzenlemeler, kimi zaman önceden kestirilemeyen sebeplerle, kimi zaman da sahada yaşanan aksaklıklar nedeniyle hiç de beklenmedik sonuçlara yol açabiliyor.
Haliyle idarenin uygulamada yaşanan sorunları, yasanın emredici hükümlerine aykırı olmamak kaydıyla gidermesi gerekiyor.
Benzer durum kayıt dışı sigortalı çalıştırdığı veya gerçekte çalıştırmadığı kişileri sigortalı olarak bildirdiği tespit edilen işverenlerin prim teşviklerinden bir ay veya bir yıl süreyle yasaklanması sırasında yaşanmaktadır.
…
Şöyle ki,
Uygulamadaki prim teşviklerinin birçoğunda, çalıştırdığı kişileri sigortalı olarak bildirmediği veya bildirdiği sigortalıyı fiilen çalıştırmadığı tespit edilen işyerlerinin ilk tespitte bir ay, üç yıl içinde ikinci defa tespiti halinde bir yıl süreyle bu teşviklerden yararlanamayacağı yönünde yasal düzenlemeler yapılmıştır.
Hal böyle olmakla birlikte kayıt dışı sigortalı çalıştırdığı veya sahte sigortalı bildiriminde bulunduğu tespit edilen işverenlerin bu teşviklerden hangi ayda/aylarda yasaklanacağı, ilgili yasalarda herhangi bir hüküm bulunmadığından genelgelerde açıklanmıştır.
…
Mevcut genelgelerde, kayıt dışı sigortalı çalıştırıldığı veya sahte sigortalı bildiriminde bulunulduğu;
- Denetim sonucu ortaya çıkmış ise tutanak tarihini izleyen ayda,
- Mahkeme ilamından anlaşılmış ise kararın kesinleştiği tarihi izleyen ayda,
- Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulan kurum ve kuruluşlardan alınan yazılardan anlaşılmış ise söz konusu yazıların Kuruma intikal tarihini izleyen ayda teşviklerden yararlanılamayacağı yönünde açıklamalar yapılmıştır.
…
Teşvik yasaklaması nasıl yapılıyor?
Kayıt dışı sigortalı istihdam ettiği veya çalıştırmadığı kişileri sigortalı olarak bildirdiği tespit edilen işyerlerine ilişkin tutanağın düzenlediği tarihi izleyen ay veya mahkeme kararının kesinleştiği tarihi izleyen ay ya da kamu kurumlarından alınan yazıların SGK’ya ulaştığı tarihi izleyen ay (bir yıl süreyle yasaklama yapılacak ise bir yıllık dönem aralığı) ilgili personel tarafından sisteme girildiği takdirde, bu ay veya aylarda teşvikli beyanname gönderilmesine sistem tarafından izin verilmemektedir.
Ne var ki, yasaklama işleminin dayanağı olan tutanağın kimi zaman cari aydaki belge verme süresi sona erdiği tarihten sonra ilgili personele ulaşması nedeniyle veya mahkeme kararının kesinleşmesine rağmen mahkeme kararının cari aydaki belge verme süresi sona erdikten sonra ilgili personele ulaşması nedeniyle ya da kurumlar arası yazışmaların ayın son günlerine doğru ilgili personele ulaşması nedeniyle yahut sosyal güvenlik merkezlerindeki iş yoğunluğu nedeniyle teşvik yasaklama işleminin cari ayda muhtasar ve prim hizmet beyannamesi gönderilmeden önce yapılamaması nedeniyle, beyannameler teşvikli olarak düzenlenebilmektedir.
Haliyle teşvikli beyanname gönderilip, daha sonrasında ilgili personel tarafından yasaklama yapıldığında, yararlanılmış olan teşvik tutarlarının faiziyle birlikte ödenmesi durumuyla karşılaşılmaktadır.
Olayın iki farklı boyutu daha var.
Birincisi teşvik yasaklama işleminin kimi zaman fiili imkansızlıklar nedeniyle beyanname gönderildikten sonra yapılması nedeniyle yararlandığı teşvikleri faiziyle birlikte ödemek zorunda kalan işverenin, neden yasaklama işleminin süresi içinde yapılmayarak primleri faiziyle birlikte ödemek zorunda bırakıldığı konusunda, ilgili personel ile karşı karşıya gelmesi.
İkincisi de teşvikli beyannamelerin teşviksiz hale dönüştürülmesi sırasında memurun harcayacağı emek ve zaman kaybı.
Bu işlemler her ne kadar bilgisayar programları vasıtasıyla yapılsa bile ödenen paraların emanet hesaplara alınması ve beyanname düzeltme işlemlerinin bazı müdürlüklerde farklı servislerce ve işlem onaylarının da birden fazla personel tarafından yapılıyor olması nedeniyle zaten işi başından aşmış personelin bir de bunlara önemli bir zaman ayırmak zorunda kalması.
Ne yapılabilir?
5510/Ek-14. maddesinde kayıt dışı sigortalı istihdam ettiği veya çalıştırmadığı kişileri sigortalı olarak bildirdiği tespit edilen işyerlerinin teşviklerden bir ay veya bir yıl süreyle yasaklanması öngörülmüş olsa da yasaklama işleminin ne zaman yapılacağı hususunda bir düzenlemeye yer verilmemiş, bilakis uygulamanın usul ve esaslarının Kurumca belirleneceği hüküm altına alınmıştır.
Haliyle kayıt dışı sigortalı çalıştırdığı veya çalıştırmadığı kişileri sigortalı olarak bildirdiği tespit edilen işverenlerin teşvik yasaklama işleminin tutanak tarihini izleyen ayda veya mahkeme kararının kesinleştiği tarihi izleyen ayda ya da kurumlar arası yazışmaların Kuruma intikal ettiği tarihte yapılması esas olmakla birlikte, yasaklama işlemi yapılmadan teşvikli beyanname gönderilmiş ise yasaklama işleminin bir sonraki aydan başlatılması hususunda 2017/18 sayılı Genelgede üç beş satırlık bir değişiklikle tüm bu sorunların aşılması mümkün.
Kaldı ki kanun koyucunun amacının kayıt dışı sigortalı çalıştırdığı veya çalıştırmadığı kişileri sigortalı olarak bildirdiği tespit edilen işyerlerini önce teşviklerden yararlandırıp sonra teşvikleri faiziyle birlikte geri almak olmadığına göre, bu yönde yapılacak değişiklik kanunun amacına da uygun olacaktır. Eyüp Sabri Demirci
