Gelir Vergisi Kanununa göre, gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabidir. Gelir vergisine tabi gelir unsurları; ticari kazanç, zirai kazanç, ücret, serbest meslek kazancı, gayrimenkul sermaye iradı, menkul sermaye iradı ve diğer kazanç ve iratlardan oluşmaktadır.
Zirai faaliyet esas itibariyle arazide, deniz nehir ve göllerde ekim, dikim, üretme, yetiştirme olarak tanımlanabilir. Bununla beraber günümüzde binaların içinde veya üzerinde topraklı veya topraksız tarım şeklinde de yapılabilmektedir.
Ayrıca zirai faaliyetin icrası için traktör ve diğer makinalardan da yararlanılmaktadır.
Arazinin ortakçıya verilmesi, makinaların zirai faaliyetlerde kullanılmadığı zamanda kiralanması veya taşımacılıkta kullanılması söz konusu olabilmektedir.
Ortaya çıkan durumlara göre elde edilen gelirlerin hangi tür gelir sayılacağı vergileme açısından önemli olmaktadır.
Zirai faaliyet, zirai İşletme
- Zirai faaliyet
Arazide, deniz, göl ve nehirlerde, ekim, dikim, bakım, üretme, yetiştirme ve ıslah yollarıyla veyahut doğrudan doğruya tabiattan istifade etmek suretiyle nebat, orman, hayvan, balık ve bunların mahsullerinin üretimini, avlanmasını, avcıları ve yetiştiricileri tarafından muhafazasını, taşınmasını, satılmasını veya bu mahsullerden çeşitli şekillerde faydalanılmasını ifade eder. Bazı nebat ve hayvan çeşitlerinde üretimin doğrudan doğruya arazi üzerinde yapılmaması zirai faaliyetin niteliğini değiştirmez.
Aşım yaptırmak maksadıyla erkek damızlık beslenmesi, çiftçiye ait her türlü ziraat makina ve aletlerinin başka çiftçilerin zirai üretim işlerinde çalıştırılması da zirai faaliyetlerden sayılır.
Satın aldıkları hayvanları besicilik tesisleri kurarak (ağıl, ahır ve benzer tesisler) belli bir süre bakım ve beslenmesini yaptıktan sonra satanların bu faaliyetleri de zirai faaliyet kapsamında olup istihsal olunan ürünler de zirai ürün sayılır.
- Zirai hizmetler
Zirai işletmelerde ücretli durumuna girmeksizin çalıştırılan çiftçilerce bizzat yapılan sulama, süt sağımı, meyve toplanması, kavaklıklarda dikim, kesim, toplama, taşıma, ilaçlama, zararlı otlardan temizleme gibi hizmetler de zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmet olarak kabul edilir.
Zirai faaliyet –ticari faaliyet sınırı ve internetten satışlar
Zirai ürünlerin satışlarının dükkân ve mağaza açılarak yapılması halinde, mahsullerin dükkân
ve mağazaya gelinceye kadar geçirdikleri safhalar zirai faaliyet sahasında kalır. Ürünlerin bir mağaza veya dükkân açılarak satılması durumunda elde edilen kazanç ticari kazanç olacaktır. Ancak, çiftçiler tarafından doğrudan doğruya zirai faaliyetleri ile ilgili alım satım işlerini yönetmek için açılan yazıhaneler, faaliyetleri bu konu ile sınırlı kalmak şartıyla dükkân ve mağaza sayılmaz.
- Ürünlerin internet ortamında satışı
Bu yerlerin elektronik işyeri tanımı kapsamına girmesi nedeniyle ticari faaliyet olarak değerlendirilecek ve bu faaliyet sonucu elde edilen gelirin de Gelir Vergisi Kanununun ticari kazanç hükümleri çerçevesinde vergiye tabi tutulması gerekecektir.
Zirai makine ve aletlerinin zirai işletmeye dâhil bulunması, yani çiftçiler tarafından bizzat kendi zirai faaliyetlerinde kullanılmak üzere edinilmiş olmaları halinde, kendi zirai faaliyet ve işletmesinin kapasite ve büyüklüğüne bakılmaksızın, bu araçların diğer çiftçilerin zirai üretim işlerinde çalıştırılması zirai faaliyet kapsamında değerlendirilmektedir.
Çiftçilerin zirai işletmeleri ile tarımsal alet ve makinelerini kiraya vermeleri veya bunları el emekleri ile birleştirmek suretiyle yaptıkları hizmetler, zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmet olarak kabul edilmektedir.
Zirai işletme-çiftçi
Zirai faaliyetlerin, içinde yapıldığı işletmelere zirai işletme denir. Bir çiftçiye veya ortaklığa
ait olup aynı köy sınırları içinde veya birbirine bitişik arazi üzerinde bulunan veya üretim şartlarına göre birbirine bağlılık ve beraberlik arz eden işletmeler tek işletme sayılır.
Zirai işletmeleri işleten gerçek kişiler (adi şirketler dâhil), vergiye tabi olsun veya olmasınlar çiftçi kabul edilir.
Ziraat işlerinde kullandıkları hayvan, hayvan arabası, motor, traktör gibi vasıtalar veya sandallarla nakliyeciliği mutat hale getirmeksizin ara sıra ücret karşılığında eşya ve insan taşıyan çiftçiler, bahse konu hizmetlerine münhasır olmak kaydıyla gelir vergisinden muaftır.
Çiftçilerin faaliyetlerine göre, zirai Kazanç-ticari kazanç, gayrimenkul sermaye iradı-sair kazanç ayırımı
Zirai kazanç
Zirai faaliyetten doğan kazanç zirai kazançtır. Gelir Vergisi Kanununun uygulamasında:
- Mal ve hakların, zirai işletmeye dâhil bulunması halinde, söz konusu mal ve hakların
kiraya verilmesi sonucu elde edilen gelirler, zirai kazanç olarak vergilendirilecektir.
- Zirai faaliyete bilfiil iştirak etmeksizin sadece üründen pay alan arazi sahiplerinin gelirleri gayrimenkul sermaye iradı olarak vergilendirilecektir.
- Gerçek usulde vergiye tâbi çiftçilerin ziraî üretimde kullandıkları gayrimenkullerin, iktisap tarihinden başlayarak beş yıl içinde elden çıkarılmasından doğan kazançlar
değer artışı kazancı olarak vergilendirilecektir.
- Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya
terk edilmesi, henüz başlamamış olan böyle bir faaliyete hiç girişilmemesi karşılığında elde edilen hasılat arızi kazanç olarak vergilendirilecektir.
- Çiftçi sayılmayanlar ile çiftçi olmakla beraber zirai faaliyetleriyle ilgili olmayan zirai makine ve aletlerini başka çiftçilerin zirai üretim işlerinde çalıştıranların, bu faaliyetlerinden elde edilen gelirleri ticari kazanç olarak vergilendirilecektir.
- Çiftçiye ait olmakla beraber ziraî işletmeye dâhil edilmeyen biçerdöver veya
bu mahiyetteki bir motorlu araç veya on yaşına kadar ikiden fazla traktörün
işletilmesinden elde edilen gelirler ticari kazanç esaslarına göre vergilendirilir.
Şirketlerce zirai faaliyette bulunulması
Kollektif şirketlerle adi veya eshamlı komandit şirketler zirai faaliyetle iştigal etseler dahi çiftçi sayılmazlar. Zirai faaliyetle iştigal eden kollektif şirketlerin ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortaklarının şirket karından aldıkları paylar şahsi ticari kazanç olarak vergiye tabi tutulmaktadır.
Anonim ve limited şirketler, zirai faaliyette bulunsalar da çiftçi sayılmayacakları gibi bunların kazançları zirai kazanç olarak değil, kurum kazancı olarak vergilendirilecektir.
Zirai kazancın vergilendirilmesinde genel esaslar
Zirai kazançlarda genel vergilendirme şekli tevkifat usulü olup gerçek usulde
vergilendirilmeyen çiftçilerin defter tutmasına gerek yoktur.
Gerçek usulde vergilendirilen çiftçilerin, kural olarak işletme hesabı esasına göre ‘çiftçi işletme defteri’ tutması gerekmekle beraber, isteğe bağlı olarak, yazı ile talepte bulunularak, bilanço esasına göre de defter tutulabilir.
Yazı ile yapılacak talep, izleyen vergilendirme dönemi başından, yeni işe başlayanlarda ise işe başlama tarihinden itibaren hüküm ifade eder. Bu suretle bilanço esasını kabul edenler iki yıl geçmedikçe bu usulden dönemezler.
Tevkif yoluyla vergilendirme
Çiftçilerin elde ettikleri zirai kazançlar, Gelir Vergisi Kanununun 94. üncü maddesine göre hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilir. Vergi kesintisi yoluyla vergilendirme, gerçek usule tabi olmayan çiftçiler açısından aynı zamanda nihai bir vergileme niteliğindedir. Çiftçiler bu kazançları için beyanname vermezler.
Tevkifat yapacaklar
Kamu idare ve müesseseleri, iktisadi kamu müesseseleri, sair kurumlar, ticaret şirketleri,
iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, dernek ve vakıfların iktisadi işletmeleri, kooperatifler, yatırım fonu yönetenler, gerçek gelirlerini beyan etmeye mecbur olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya ziraî işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler Gelir Vergisi Kanununun94, üncü maddesinde sayılan ödemeleri (avans olarak ödenenler dâhil) nakden veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdurlar.
Gelir vergisi kesintisi oranları farklı zirai ürün ve hizmetler için %1’le %10 arasında olmak üzere, farklı tevkifat oranları tespit edilmiştir. Yukarıda sayılanlar, Gelir Vergisi Kanunu’nun 94’üncü maddesine göre yapacakları tevkifatla ilgili Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamelerini, bağlı bulundukları vergi dairesine tevkifatın yapıldığı ayı takip eden ayın yirmi altıncı günü akşamına kadar verebilirler. Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesinin elektronik ortamda gönderilmesi zorunludur.
Gerçek Usulde Vergilendirme
Çiftçilerden;
- Gelir Vergisi Kanunu’nun 54’üncü maddesinde yazılı işletme büyüklüğü ölçülerini aşanların,
- Bir biçerdövere veya bu mahiyetteki bir motorlu araca sahip olanların,
- On yaşına kadar ikiden fazla traktöre sahip olanların,
- Ziraat gruplarının birkaç tanesi içine giren zirai faaliyetlerin bir arada yapılması halinde, en fazla iki gruba ait işletme büyüklükleri bu gruplar için tespit olunan hadlerin yarısını aşanların,
- Gerek şahsi işletmesi gerekse dâhil bulunduğu ortaklıklar müstakilen işletme büyüklüğü ölçüsünün altında kaldığı halde, kendisine ait işletmenin ve ortaklıklardaki payların toplamı bu ölçüyü aşanların,
- Kendi isteğiyle gerçek usulde vergilendirilmek isteyenlerin, kazançları gerçek usulde tespit olunarak vergilendirilir.
Aile reisi ile birlikte yaşayan eş ve velayet altındaki çocuklara ait işletmeler ile
ortaklık halindeki işletmelerde işletmbüyüklüğütopluolarakdikkatealınır. Ortaklıklarda,ortaklığın birden fazla işletmeyle ilgili olması veya işletmelerin ayrı ayrı mahallerde bulunması durumu değiştirmez. Payları toplamı ölçüleri aşmayan diğer ortaklar tevkifat yoluyla vergilendirilirler. Yarıcılık ortaklık sayılır.
Çiftçiler yanında çalışanların ücretlerinin vergilendirilmesi
Gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yanında günlük, mevsimlik veya sürekli olarak çalışan işçilere ödenen ücretler gelir vergisinden istisna edilmiştir. Bu nedenle, ücretler için gelir vergisi kesintisi yapılmasına ve gider pusulası gibi belge düzenlenmesine, muhtasar ve prim hizmet beyannamesi verilmesine gerek yoktur.
Ancak gerçek usulde vergilendirilen çiftçilerin yanında çalışan işçilere ödenen ücretler üzerinden; gelir vergisi kesintisi yapılması, ücret bordrosu veya gider pusulası düzenlenmesi ve muhtasar ve prim hizmet beyannamesi ile beyan edilmesi gerekmektedir.
Zirai işletmelerde ücretli durumuna girmeksizin çalıştırılan çiftçilerce bizzat yapılan sulama, süt sağımı, meyve toplanması, kavaklıklarda dikim, kesim, toplama, taşıma, gibi hizmetler de zirai faaliyet kapsamında ifa edilen hizmet olarak kabul edilir ve düzenlenecek olan gider pusulasında %4 oranında stopaj yapılır. Esnaf muaflığı kapsamında verilen hizmetler ise %10 oranında stopaja tabiidir. Akif AKARCA / Dr.Mehmet ŞAFAK
