Makalemizde kendi adına prim ödeyen 4/1-a kapsamındaki sigortalılıkların hangileri olduğu açıklanmakta ve bu kapsamda sigortalı olanların 2023 yılı ikinci altı aylık dönemi için belirlenen 13.414,50-TL aylık brüt asgari ücret üzerinden ne kadar prim ödeyecekleri açıklanmaktadır.
1. Giriş
Ülkemizde uygulamada olan ve emekli aylığı alabilmek için adına prim yatırılmasına ihtiyaç duyulan uzun vadeli sigortalılıkları bildirim şekline göre ikiye ayırmak mümkündür. Bunlar, adına prim ödenmesi gereken sigortalılar ve primini kendisi ödeyen sigortalılardır. Adına prim ödenmesi gereken sigortalılar, hizmet akdiyle bir veya birden fazla işverene bağlı olarak çalışanlar, kamu idarelerinde görev yapanlar, muhtarlar ile ek-9’ncu madde kapsamında ev hizmetlerinde çalışanlar olup, bunların bildirimleri işverenleri ya da devlet tarafından yapılmakta ve ödenmektedir.
Öte yandan, kendi adına prim ödemesi gereken sigortalıları ise 4/1-a (SSK), 4/1-b (BAĞKUR) ve 4/1-c (Emekli Sandığı) şeklinde üçe ayırıp incelemek mümkündür. Kendi adına prim ödemesi gereken 4/1-b kapsamındaki sigortalılar; kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlar, tarımsal faaliyette bulunanlar, isteğe bağlı sigortalılar, geçici 16’ncı madde kapsamında vergiden muaf el işi yapan kadınlardır. Memurluktan ayrılmış olup isteğe bağlı iştirakçi olanları kendi adına prim ödeyen 4/1-c kapsamındaki sigortalılığa örnek gösterebiliriz.
Makalemizde kendi adına prim ödeyen 4/1-a kapsamındaki sigortalılıkların hangileri olduğu açıklanmakta ve bu kapsamda sigortalı olanların 2023 yılı ikinci altı aylık dönemi için belirlenen 13.414,50-TL aylık brüt asgari ücret üzerinden ne kadar prim ödeyecekleri açıklanmaktadır.
2. Ek-5 nci Maddeye Tabi Sigortalılar
5510 sayılı Kanuna 01/03/2011 tarihi itibariyle uygulanmak üzere eklenen ek 5 nci madde ile tarım veya orman işlerinde hizmet akdiyle süreksiz çalışanlara kendi primlerini ödeyerek 4/1-a bendi kapsamında sigortalı sayılma imkanı getirilmiştir.
Bu kapsamda sigortalı sayılabilmesi için başvuran kişinin; öncelikle 18 yaşını doldurmuş olması, 4/1-a, 4/1-b ile 4/1-c kapsamında, 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamında ve 2925 sayılı Kanuna göre sigortalı sayılmaması, isteğe bağlı sigortalı ve isteğe bağlı iştirakçi olmaması, Sosyal Güvenlik Kurumundan ve 506 sayılı Kanunun geçici 20 nci maddesi kapsamındaki sandıklardan kendi sigortalılıklarından dolayı gelir veya aylık almaması gerekmektedir.
Yukarıda sayılan şartları taşıyanlardan tarım işlerinde süreksiz çalışanlar “Tarım İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” ni sürekli ikametlerinin ya da çalıştıkları yerin bağlı bulunduğu muhtarlık ile ikamet ettikleri veya çalıştıkları il ya da ilçede bulunan tarım müdürlüklerine ve ziraat odalarına onaylatıp, sürekli ikametlerinin bağlı olduğu veya çalıştıkları ildeki SGK birimine müracaat ederek sigortalılıklarını müracaat ettikleri tarih itibariyle başlatacaklardır. Orman köylülerinden bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler ise “Orman İşlerinde Hizmet Akdiyle Süreksiz Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” ni sürekli ikametlerinin bağlı bulunduğu muhtarlık ile sürekli ikametlerinin bulunduğu veya çalıştıkları yerin bağlı olduğu Orman Genel Müdürlüğü ve bölge müdürlükleri ile Çevre ve Şehircilik Bakanlığına bağlı il müdürlükleri aracılığıyla veya kalkındırma kooperatiflerine onaylatıp, o yerdeki SGK birimine müracaat ederek sigortalılıklarını müracaat ettikleri tarih itibariyle başlatacaklardır.
Ek-5 kapsamında sigortalı olanlar prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın yüzde 34,5’i oranında prim ödemektedirler. Bu primin yüzde 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, yüzde 12,5’i genel sağlık sigortası, yüzde 2’si iş kazası ve meslek hastalıkları sigortası primi olmaktadır. 01/07/2023-31/12/2023 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi 30 gün üzerinden aylık en düşük 13.414,50 (aylık brüt asgari ücret) x %34,5 (ödenecek prim oranı) = 4.628-TL prim ödeyecektir.
3. Ek-6 ncı Maddeye Tabi Sigortalılar
5510 sayılı Kanuna 01/03/2011 tarihi itibariyle uygulanmak üzere eklenen ek 6’ncı madde ile ticari taksi, dolmuş ve benzeri nitelikteki şehir içi toplu taşıma aracı işyerleri ile 5510 sayılı Kanunun 4/2-b bendinde belirtilen ve Kültür ve Turizm Bakanlığınca belirlenecek alanlarda kısmi süreli iş sözleşmesiyle bir veya birden fazla kişi tarafından çalıştırılan ve çalıştıkları kişi yanında ay içerisinde çalışma saati süresine göre hesaplanan çalışma gün sayısı 10 günden az olan kişilere kendi primlerini ödeyerek 4/1-a kapsamında sigortalı sayılma imkanı getirilmiştir.
Bu kapsamda sigortalı sayılabilmesi için başvuran kişinin; 4/1-a kapsamında tam süreli çalışmaması ve uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmaması, 4/1-b ve 4/1-c kapsamında sigortalı olmaması, isteğe bağlı sigortalı olmaması, 506 sayılı Kanunun geçici 20’nci maddesi kapsamında sigortalı olmaması, kendi sigortalılığından dolayı gelir veya aylık almaması gerekmektedir.
Bu şartları taşıyanlardan ek-6’ncı madde kapsamında sigortalı olmak isteyenler “Şehir İçi Toplu Taşıma Araçlarında Kısmi Süreli Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” ve araç sahibiyle şoför arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile şoförlük mesleğini yaptıkları ildeki SGK birimine müracaat edecekler, sigortalılıkları da bildirgenin verildiği tarih itibariyle başlatılacaktır. Bildirgede toplu taşıma aracı sahibinin (taksi, dolmuş ve diğer toplu taşıma araçları) ay içinde on günden az çalıştırdığı sigortalıya ilişkin beyanı ile ek 6’ncı madde kapsamında sigortalı olacak kişinin beyanı bulunacak, söz konusu bildirge ayrıca toplu taşıma aracı sahibinin bağlı olduğu oda (şoförler odası, minibüsçüler odası, otobüsçüler odası ve diğer) ya da meslek kooperatiflerince onaylanacaktır.
Ek-6’ncı madde kapsamında sigortalı olmak isteyenler “Sanatçı Olarak Kısmi Süreli Çalışanlara Ait Giriş Bildirgesi” ile sanatçı ve işvereni arasında imzalanan kısmi süreli iş sözleşmesi ile ikamet edilen ildeki SGK birimine müracaat edecekler, sigortalılıkları da sigortalılıkları da bildirgenin verildiği tarih itibariyle başlatılacaktır.
Ek-6 kapsamında sigortalı olanlar prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın yüzde 32,5’i oranında prim ödemektedirler. Bu primin yüzde 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, yüzde 12,5’i genel sağlık sigortası primidir. Bu sigortalılardan 4447 sayılı Kanuna tabi olmak isteyenler yüzde 3 oranındaki işsizlik sigortası primini de ödeyebilmektedirler. Ait olduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar ödenmemesi halinde o aya ait işsizlik sigortası primi ödeme hakkı düşmektedir. 01/07/2023-31/12/2023 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi aylık en düşük 13.414,50 (aylık brüt asgari ücret) x %32,5 (ödenecek prim oranı)=4.359,71-TL (işsizlik primi dahil 4.762,15-TL) ödeyecektir.
4. 4/1-A Kapsamında İsteğe Bağlı Sigortalılar
İsteğe bağlı sigorta; kişilerin isteğe bağlı olarak prim ödemeleri suretiyle uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına tabi olmalarını sağlayan sigorta türüdür. Bu sigorta türünde kısa vadeli sigorta kolları yer almamaktadır. İsteğe bağlı sigortalılıklar kapsamında sigortalı sayılabilmesi için başvuran kişinin; Türkiye’de ikamet etmesi, 18 yaşını doldurmuş olması, zorunlu sigortalı olmayı gerektirecek şekilde çalışmaması (sigortalı olarak çalışmakla birlikte ay içerisinde 30 günden az çalışması ya da tam gün çalışmaması), kendi sigortalılığından dolayı gelir veya aylık almaması gerekmektedir. Ancak, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri ile uluslararası sosyal güvenlik sözleşmelerinden dolayı yurtdışından da ülkemizde isteğe bağlı sigortaya devam etme hakkı olanlar için Türkiye’de ikamet şartı aranmamaktadır. Türkiye’de ikamet etmekteyken sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelerde bulunan Türk vatandaşlarından isteğe bağlı sigortalı olmak için talepte bulunanların isteğe bağlı sigortalılık giriş bildirgesinde beyan etmiş oldukları Türkiye’deki adresi ikamet adresi olarak esas alınmaktadır. Ülkemizle imzalanmış ikili sosyal güvenlik sözleşmelerine göre Fransa, İngiltere, İsveç ve İsviçre’de bulunanlardan Türkiye’de ikamet etme şartı aranmaksızın isteğe bağlı sigortalı olma şartlarını yerine getirenlerin ülkemizde isteğe bağlı sigortaya prim ödemeleri mümkündür.
İsteğe bağlı sigortalılar, kendi içerisinde dörde ayrılmaktadır. Bunlar; klasik isteğe bağlı sigortalılar, ay içerisinde 30 günden az çalışması olması nedeniyle kalan süreleri isteğe bağlı sigortaya prim ödeyerek tamamlayanlar, sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelere çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden uzun vadeli sigorta kolları yönünden isteğe bağlı sigortalı olanlar ile vergiden muaf olarak evde el işi yapan kadınlardan isteğe bağlı sigortalı olanlardır. Bunlardan klasik isteğe bağlı sigortalılar ile vergiden muaf olarak evde el işi yapan kadınların sigorta primleri 4/1-b, ay içerisinde 30 günden az çalışması olması nedeniyle kalan süreleri isteğe bağlı sigortaya prim ödeyerek tamamlayanlar ile sosyal güvenlik sözleşmesi imzalanmamış ülkelere çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinden uzun vadeli sigorta kolları yönünden isteğe bağlı sigortalı olanların primleri 4/1-a kapsamında sigortalılık sayılmaktadır. Aşağıda 4/1-a kapsamında sayılan isteğe bağlı sigortalılıklara yer verilmektedir.
A. 5/1-g Kapsamında Sadece Uzun Vadeli Sigorta Primi Ödeyen Sigortalılar
5510 sayılı Kanunun 5/1-g bendine göre, ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri 4/1-a bendi kapsamında sigortalı sayılmakta ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanmaktadır. Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, Türkiye’de yasal olarak ikamet etme şartı aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanmaktadır. Bu kapsamda yurt dışındaki işyerlerinde çalışan sigortalıların, bu sürede ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 4/1-a kapsamında sigortalılık sayılmaktadır. Bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, “İsteğe Bağlı Sigortalı Giriş Bildirgesi” formunda “5 nci maddenin (g) bendine tabi sigortalı olmam nedeniyle uzun vade sigorta kolları yönünden isteğe bağlı sigortalı olmak istiyorum” kısmını işaretleyerek işyeri sicil dosyasının işlem gördüğü yerdeki sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edeceklerdir.
Bunlar, prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın yüzde 20’si oranında prim ödemektedirler. Bu oranın hepsi malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primidir. 01/01/2023-31/12/2023 döneminde bu kapsamda sigortalı olmak isteyen bir kişi aylık en düşük 13.414,50 (aylık brüt asgari ücret) x %20 (ödenecek prim oranı)=2.682,90-TL prim ödeyecektir.
B. Ay İçinde 30 Günden Az Çalışılan Sürelerini Tamamlayan Sigortalılar
Ay içinde 30 günden az çalışan veya tam gün çalışmayanlar isteğe bağlı sigortaya müracaat etmeleri halinde kalan sürelerini isteğe bağlı sigortaya prim ödeyerek 30 güne tamamlayabilmektedir. Ay içinde 30 günden az çalışıp isteğe bağlı sigortalı olmak için müracaat edenlerden kısmi süreli iş sözleşmesine tabi çalışanların aylık prim ve hizmet belgesindeki eksik gün nedeni 6 (Kısmi istihdam), 7 (Puantaj kayıtları), 17 (Ev hizmetlerinde 30 günden az çalışma) olanlar dikkate alınmaktadır. Eksik gün nedeni 12 (Birden fazla) ve 13 (Diğer) olanların çalışmalarının kısmi istihdam, puantaj kayıtları veya ev hizmetlerinde 30 günden az çalışma olması halinde bu sürelerde isteğe bağlı sigorta primi ödenebilecektir.
6111 sayılı Kanunla yapılan değişiklikle ay içinde 30 günden az çalışan veya tam gün çalışmayan sigortalıların isteğe bağlı sigortalılık statüleri 25/02/2011 tarihinden itibaren 4/1-a kapsamında sayılmaktadır. Bu kapsamda sigortalı olmak isteyenler, “İsteğe Bağlı Sigortalı Giriş Bildirgesi” formunda “ay içinde 30 günden az çalışmam nedeniyle kalan süreleri isteğe bağlı sigortaya prim ödeyerek tamamlamak istiyorum” kısmını işaretleyerek çalışmalarının bulunduğu yerdeki sosyal güvenlik il/merkez müdürlüğüne müracaat edeceklerdir.
Bunlar, prime esas kazancın alt ve üst sınırı arasında olmak kaydıyla kendileri tarafından belirlenecek kazancın yüzde 32’si oranında prim ödemektedirler. Bu primin yüzde 20’si malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları, yüzde 12’si genel sağlık sigortası primi olmaktadır. Bu sigortalılardan 4447 sayılı Kanuna tabi olmak isteyenler yüzde 3 oranındaki işsizlik sigortası primini de ödeyebilmektedirler. Örneğin; kısmi süreli iş sözleşmesine tabi olarak ay içerisinde 10 gün çalışan bir sigortalı 01/07/2023-31/12/2023 döneminde bu kapsamda isteğe bağlı sigortalı olmak isterse aylık en düşük; 447,15 (günlük asgari kazanç) x 20 gün (30 güne tamamlaması için gerekli gün sayısı) x %32 (ödenecek prim oranı)=2.861,76-TL (işsizlik sigortası primi dahil 3.130,05-TL) prim ödeyecektir.
5. 2925 Sayılı Kanuna Tabi Sigortalılar
Tarım işlerinde hizmet akdiyle süreksiz olarak çalışanların sigortalılıklarının düzenlendiği 2925 sayılı Tarım İşçileri Sosyal Sigortalar Kanunu 01/01/1984 tarihinde yürürlüğe girmiş ve bu kapsamda çalışanların istekte bulunmaları halinde sigortalı olmaları sağlanmış idi. Bu kapsamda sigortalı olma hakkı 01/10/2008 tarihinden itibaren kaldırılmış, 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesiyle birlikte bu sigortalılık yerine ek-5’nci madde kapsamında yeni bir isteğe bağlı tarım sigortalılığı getirilmiştir.
Bununla beraber 01/05/2008 tarihinden önce 2925 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı tarım sigortalısı olanların bu hakları sigortalılıkları kesintiye uğrayıncaya kadar devam ettirilmektedir. 01/05/2008-30/09/2008 tarihleri arasında bu kapsamda sigortalı olanlar ise bu hallerinde değişiklik olmaması şartıyla en fazla 28/02/2011 tarihine kadar 2925 sayılı Kanun kapsamında isteğe bağlı tarım sigortalısı olmaya devam ettirilmekte, bu tarihten sonra ise yukarıda anlattığımız ek5’nci madde kapsamında sigortalı sayılmaya başlanmaktadır.
2925 sayılı Kanuna tabi sigortalıların prime esas günlük kazançları, prime esas kazancın günlük alt sınırı, prim ödeme gün sayısı ise her ay için 15 gün olmaktadır. Prim oranı yüzde 32,5 olup, bu oranın yüzde 12,5’i genel sağlık sigortası primi, yüzde 20’si malullük yaşlılık ve ölüm sigortası primidir.
01/07/2023-31/12/2023 döneminde bu kapsamda sigortalı olan bir kişi aylık 447,15 (günlük asgari kazanç) x 15 gün (aylık prim ödenecek gün sayısı) x %32,5 (ödenecek prim oranı)=2.179,86-TL prim ödeyecektir.
6. Sonuç
Primleri sigortalının kendisi tarafından ödenen 4/1-a kapsamındaki sigortalılıklar tam olarak bilinmediği için bazı kişiler kendilerini fiilen çalışmadıkları halde hiç bilmedikleri işyerlerinden sahte sigortalı olarak bildirtmekte ve bunun için de bazı menfaat gruplarına para ödemektedirler. Bu durum tespit edildiğinde ise bu şekilde yapılan bildirimleri iptal edilmekte, sahtecilik sebebiyle haklarında takibat yapılmakta, ödedikleri paralar da boşa gitmektedir. Bu gibi istenmeyen durumlarla karşılaşmamaları için 4/1-a kapsamında sigortalı olmak isteyenlerin makalemizde anlatılan sigortalılıklardan kendilerine uyanları tercih etmelerinin uygun olacağı değerlendirilmektedir.
Özer DEMİRDİZEN
Sosyal Güvenlik Denetmeni
Mali Hukuk Bilim Uzmanı
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
