I- GİRİŞ

Türkiye’de çalışmak isteyen yabancı uyruklu kişiler 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu[1] çerçevesinde ya çalışma izni yahut da çalışma izni muafiyet belgesi almak zorundadır.

Yabancı çalışma izinleri “yurt içinden başvuru” ve “yurt dışından başvuru” olmak üzere iki ayrı başvuru usulüne göre verilmektedir. Eğer çalışma izni alınacak olan yabancı halen yasal olarak Türkiye’de bulunuyor ise “yurt içi başvuru”, Türkiye dışında ise “yurt dışı başvuru” yöntemi kullanılmalıdır. İki başvurunun usulleri farklı olup yurt dışı başvuru usulü daha uzun ve karmaşık bir sürece sahiptir.

Uygulamada hem işverenlerin hem de yabancıların yurt dışı başvuru usulünde hatalar yaptıkları ve bu hataların da sıkça çalışma izninin reddedilmesine neden olduğu görülmektedir.

Bu makalede bir işverene bağlı olarak çalışacak yabancılar yönünden yabancı henüz Türkiye'ye gelmedi ise (yurt dışında ise) çalışma izni başvurusunun aşamaları izah edilmiştir.

II- ÇALIŞMA İZNİ UYGULAMA ESASLARI VE TÜRLERİ

Ülkemizde çalışmak isteyen yabancılarla ilgili olarak 2016 yılında yürürlüğe girmiş bulunan 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu hükümleri uygulanmaktadır. Kanundaki tanım ile çalışma izni bakanlıkça resmî bir belge şeklinde düzenlenen ve geçerlilik süresi içinde yabancıya Türkiye’de çalışma ve ikamet hakkı veren izni belgeyi ifade etmektedir. Yabancılara çalışma izinleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü’nce verilmektedir.

Çalışma izinleri "süreli çalışma izni", "süresiz çalışma izni", "bağımsız çalışma izni" ve "Turkuaz Kart" olmak üzere dört ayrı şekilde düzenlenmiştir.

Çalışma izni başvurularının usul ve esasları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nca çıkartılmış bulunan Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliği([2]) ile belirlenmiştir. Çalışma izni verilebilmesi için çalışanın ve çalışacağı işyerinin söz konusu bu yönetmelik ve 6735 sayılı Kanun’un diğer alt mevzuat hükümlerince belirlenmiş olan kriterleri yerine getirmesi gerekmektedir. Söz konusu kriterlerinin yerine getirilmemesi halinde çalışma izni başvurusu reddedilmektedir.

Yabancıların çalışma izni ve çalışma izni muafiyet başvuruları ile diğer başvuruların alınmasına, değerlendirilmesine, sonuçlandırılmasına ilişkin tüm iş ve işlemler sistem üzerinden elektronik ortamda yapılmaktadır.

III- YURT DIŞINDAN ÇALIŞMA İZNİ BAŞVURUSUNUN AŞAMALARI

Yabancı çalışma izinleri “yurt içinden başvuru” ve “yurt dışından başvuru” olmak üzere iki ayrı başvuru usulüne göre verilmektedir. Eğer çalışma izni alınacak olan yabancı halen yasal olarak Türkiye’de bulunuyor ise “yurt içi başvuru”, Türkiye dışında ise “yurt dışı başvuru” yöntemi kullanılmalıdır. İki başvurunun usulleri farklı olup yurt dışı başvuru usulü daha uzun ve karmaşık bir sürece sahiptir.

Yurt dışından yapılacak çalışma izni başvurusu bakımından bir işverene bağlı çalışacak yabancı adına yapılan çalışma izni başvurusunda işverenin elektronik tebligat adresine sahip olması zorunlu tutulmuştur. Keza, adına süresiz çalışma izni veya bağımsız çalışma izni başvurusu yapılan yabancının elektronik tebligat adresi, çalışmanın başladığı tarihten itibaren otuz gün içinde sistem üzerinden Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bildirilmelidir.

Bir işverene bağlı olarak çalışacak yabancılar açısından yurt dışından çalışma izni başvurusu yaparken şu aşamalara riayet etmek gerekmektedir:

. Öncelikle yabancı şahıs ile iş sözleşmesi düzenlenmeli ve imzalanmalıdır. Sözleşmede yabancılara mesleğine göre ödenebilecek asgari ücret tutarının yazılmasına dikkat etmek çok önemlidir, zira bu husus en sık ret nedeni olmaktadır. Temmuz ayında asgari ücret değiştirilmemiş olduğu için 31.12.2024 tarihine kadar yabancılara ödenmesi gereken minimum ücret de değişmemiştir.

. Sonrasında, işveren veya yetkilendirdiği e-Bildirge kullanıcısı Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Yabancıların Çalışma İzni Otomasyon Sistemi web sitesinden işyeri kaydı oluşturulmalıdır. Başvuru sırasında işverenin e-imzası gereklidir([3]).

. Sonrasında, çalışma izni alacak yabancı kişi vatandaşı olduğu veya yasal olarak bulunduğu ülkedeki Türk konsolosluğuna bizzat başvurarak çalışma izni almak istediğini belirtmeli ve 16 haneli bir referans numarası almalıdır. Yurt dışında yapılan çalışma izni başvuruları Türkiye Cumhuriyeti büyükelçilikleri veya başkonsolosluklarınca Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na iletilir.

. Sonrasında, işveren bu referans numarası ile Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın Yabancıların Çalışma İzni Otomasyon Sistemi üzerinden “Yurt Dışı Başvuru” sekmesinden referans numarası ve istenen belgeler sisteme yüklenerek çalışma izni başvurusu yapmalıdır. Başvurunun işverenin e-İmzası ile onaylanması gerekmektedir.

. Başvuruda istenilen belgeler yabancı için iş sözleşmesi, biyometrik vesikalık fotoğraf, pasaport, diploma ve çalışma izninin verilmesine esas tutulabilecek sertifika, ruhsat gibi belgelerdir.

. İşveren yönünden ise vergi levhası, Ticaret Sicil Gazetesi sureti, işyeri bilançosu, işyeri faaliyet belgesi, (sağlık ve eğitim meslek mensupları için) ön izin belgesi gibi belgelerin başvuru sırasında sisteme yüklenilmesi gerekmektedir. Sistem üzerinden onaylanarak tamamlanan çalışma izni başvuruları için Bakanlığa ayrıca kâğıt ortamında bilgi veya belge gönderilmez.

. Devamında, onay çıkıp çıkmadığı ilgili web sitesinden takip edilebilmektedir.

. Sonrasında, (eğer izin çıkmışsa) işveren Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’nın ilgili hesaplarına çalışma izni harcı ve değerli kağıt bedelini ayrı ayrı yatırmalıdır. Harçlar ödenmeden yurda giriş yapan yabancıların çalışma izinleri geçerlilik kazanmamaktadır.

. Sonrasında, yurt dışındaki işçi vize ücretin ödemek suretiyle bulunduğu ülkedeki Türkiye Cumhuriyeti temsilciliğinden “çalışma vizesi” alıp ülkeye gelmelidir.

. Yurt dışından yapılan başvuruya istinaden çalışma izni verilen yabancı, çalışma izninin geçerliliğinin başladığı tarihten itibaren altı ay içinde Türkiye’ye gelmek zorundadır. Bu süre içinde Türkiye’ye gelmeyen yabancının çalışma izni iptal olur.

. Yurt dışından yapılan başvurularda yabancının yurda giriş tarihinden itibaren bir ay içerisinde ve her halükarda çalışma izninin başlangıç tarihinden itibaren altı ay içerisinde ilgili mevzuat kapsamında yükümlülüklerini yerine getirmek suretiyle çalışmaya başlaması zorunludur.

. Sonrasında, yabancının yurt içine girişinden itibaren en geç 30 gün içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na sigortalı işe giriş bildirimi yapılarak kaydedilmelidir([4]). 30 günlük süre azami olup yabancı daha önce çalışmaya başlayacak ise 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nda[5] belirtilen yasal sürelerde işe giriş bildirimi yapılmalıdır. Çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihi ile çalışma izni başlangıç tarihinin farklı olması halinde çalışma izin belgesinin işverene tebliğ tarihinden itibaren bir ay içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna yapılan bildirimler süresinde yapılmış sayılmaktadır.

. Sigortalıların her ay çalışmaları da Sosyal Güvenlik Kurumu’na Muhtasar ve Prim Hizmet Beyannamesi (MUHSGK) aracılığı ile yasal süresi içerisinde bildirilmelidir.

. Yabancı uyruklu kişiler için sosyal güvenlik sicil numarası olarak İçişleri Bakanlığınca verilen 99 ile başlayan kimlik numarası kullanılmaktadır.

. Yabancı, yurda girişinden itibaren en geç 20 gün içerisinde en yakın nüfus müdürlüğüne gidip adres kaydı yaptırmalıdır.

. Çalışma izni PTT posta ile işverene/yabancıya gönderilecektir, bizzat almaya gidilmez. Çalışan çalıştığı işten ayrılacak olursa çalışma izni iptal olacaktır. Çalışma izninin süresinin uzatılma başvuruları yurt dışı başvuru usulüyle değil “yurt içi başvuru” ile aynı usullerle yapılmaktadır.

IV- SONUÇ

Türkiye’de çalışmak isteyen yabancı uyruklu kişiler 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu çerçevesinde ya çalışma izni yahut da çalışma izni muafiyet belgesi almak zorundadır. Yabancılara çalışma izinleri Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı Uluslararası İşgücü Genel Müdürlüğü’nce verilmektedir.

Yabancı çalışma izinleri “yurt içinden başvuru” ve “yurt dışından başvuru” olmak üzere iki ayrı başvuru usulüne göre verilmektedir. Eğer çalışma izni alınacak olan yabancı halen yasal olarak Türkiye’de bulunuyor ise “yurt içi başvuru”, Türkiye dışında ise “yurt dışı başvuru” yöntemi kullanılmalıdır. İki başvurunun usulleri farklı olup yurt dışı başvuru usulü daha uzun ve karmaşık bir sürece sahiptir. Uygulamada hem işverenlerin hem de yabancıların yurt dışı başvuru usulünde hatalar yaptıkları ve bu hataların da sıkça çalışma izninin reddedilmesine neden olduğu görülmektedir. Bu makalede yabancı henüz Türkiye'ye gelmedi ise (yurt dışında ise) çalışma izni başvurusunun aşamalarının izah edilmiştir.

Bünyamin ESEN*

E-Yaklaşım / Ağustos 2024 / Sayı: 380

* SGK Denetmeni, Eski SGK Strateji Geliştirme Başkanı, Eski Bakan Danışmanı, Sosyal Politika Bilim Uzmanı (LSE), Siyaset Bilimi Doktora Adayı (Boğaziçi Üniversitesi)

[1] 6735 sayılı Uluslararası İşgücü Kanunu,13.08.2016 tarih ve 29800 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

[2] Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı (2022) Uluslararası İşgücü Kanunu Uygulama Yönetmeliği, 02.02.2022 tarihli ve 31738 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

[3] Gerekli e-İmza Bilişim Teknolojileri Kurumu (BTK) tarafından yetkilendirilmiş kuruluşlardan temin edilebilmektedir.

[4] Sosyal Güvenlik Kurumu (2010) Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği, 12.05.2010 tarih ve 27579 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.

[5] 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.