I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(1) hükümlerine göre farazi hizmet süreleri bulunan (İtibari Hizmet Zammı-İHZ ve Fiili Hizmet Zammı-FHZ) sigortalıların emeklilik şartları diğer sigortalılardan farklıdır. Farazi hizmet sürelerinden; FHZ hizmetleri nedeniyle artırılan prim gün sayısı, yaşlılık aylığı miktarını artırır, FHZ ve İHZ hizmetleri için sigortalılık süresine ekleme yapılması da yaşlılık aylığına hak kazanma tarihini öne çeker. Ayrıca FHZ ve İHZ sürelerinin emeklilik yaşından da indirilmesi nedeniyle farazi hizmet süreleri emekli olma yaşını iki farklı biçimde/iki kez öne çeker.

İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanların hem 5510, m.4/I-(a) hem de 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu(2) kapsamında hizmetleri varsa sigortalı hakkında 2829 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun’un(3) 8. maddesi hükmü uygulanır ve yaşlılık aylığı bağlanacak sigorta statüsünün 5510, m.4/I-(a) kapsamında belirlenmesi halinde yaşlılık aylığına hak kazanma şartları, 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun(4) geçici 81. maddesine göre tespit edilir.

506 sayılı Kanun’un Geçici 81. maddesi üç bentten oluşur. Kademeli emeklilik yaşının düzenlendiği (B) bendinin yürürlüğü 23.05.2002 tarihidir. 506, geçici m.81/B hükmüne göre de yaşlılık aylığına hak kazanma şartları, ilgili bendin yürürlüğe girdiği tarihlerdeki sigortalılık süresine göre belirlenir. 506, ek madde 5 kapsamındaki İHZ(5) ve 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ, sigortalılık süresine eklendiği için ilgili bendin yürürlük tarihi öncesine ait İHZ ve FHZ süreleri, yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarını değiştirir.

5510, madde 4/I-(a) kapsamından aylık bağlanacak sigortalıların 5434, madde 32 kapsamında geçen FHZ sürelerinin Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından emeklilik yaşından indirilmemesi nedeniyle SGK ile sigortalılar arasında uyuşmazlıklar ortaya çıkmakta, bu uyuşmazlıklar da yargı kararlarına konu olmaktadır.

Bu çalışmada, 5510, madde 4/I-(a) kapsamından yaşlılık aylığı bağlanacak sigortalının 5434, madde 32 kapsamında FHZ hizmetlerinin bulunması halinde yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarının nasıl belirleneceği değerlendirilerek bu konuda yıllardır uyguladığı içtihadında değişikliğe giden Yargıtay’ın son güncel kararları irdelenecektir.

II- FARAZİ HİZMET SÜRELERİNİN YAŞLILIK AYLIĞINA HAK KAZANMA ŞARTLARINA ETKİSİ

Bazı ağır, tehlikeli ve yıpratıcı işlerde çalışan sigortalılarla görevleri gereği irade dışı hizmet kesintisi yaşayan sigortalıların fiilen çalıştıkları hizmet sürelerine, fiili çalışmaya dayanmayan farazi hizmet süreleri eklenmekte, farazi hizmet kapsamına alınan sigortalıların bu uygulama nedeniyle yasal yaş sınırını beklemeden daha kısa sürede yaşlılık aylığına hak kazanmaları mümkün olmaktadır(6). Diğer bir ifadeyle farazi hizmet süreleri daha erken tarihte yaşlılık aylığına hak kazanma işlevi görmektedir.

“Fiili hizmet süresi zammı” sosyal güvenlik hukukunca düzenlenmiş bulunan, belirlenmiş iş ve işyerlerinde çalışan ve yaptıkları iş dolayısıyla çeşitli iş risklerine fiilen maruz kalan, bu yönüyle nispeten daha fazla yıpranan sigortalılara emsal çalışanlara göre daha erken emeklilik hakkı sağlayan, pozitif ayrımcılık niteliğinde bir sosyal güvenlik düzenlemesidir(7).

Farazi hizmet süreleri, 5510 sayılı Kanunda, madde 40’da “fiili hizmet süresi zammı” ve madde 49’da “itibari hizmet süresi zammı” olarak iki farklı türde düzenlenmiştir(8). 5510 sayılı Kanunda, düzenlenen FHZ ile İHZ, nitelikleri itibariyle farklı olduğu için sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanma yaşlarına katkısı, yaşlılık aylığı miktarına katkısı ve emekli ikramiye miktarına katkısı da farklılık gösterir.

Farazi hizmet süreleri, 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesiyle yürürlükten kalkan 506 sayılı Kanunda ek 5. maddesinde “itibari hizmet süresi (zammı)” olarak isimlendirilmiştir. Halen 15.10.2008 tarihinden önce iştirakçi olarak ilişkilendirmiş olan sigortalılar hakkında uygulanan 5434 sayılı Kanunda ise madde 32’de “fiili hizmet süresi (zammı)” ile madde 36’da “itibari hizmet süresi (zammı)” düzenlemesine yer verilmiştir. Yine 5434,  madde 37’de, 5434, madde 32’deki fiili hizmet süresi zammından yararlanan, Pilot olan ve olmayan Türk Silahlı Kuvvetleri (Jandarma Genel Komutanlığı dâhil) uçucuları ile  Devlet Havayolları Genel Müdürlüğü uçucu personelinin uçucu olarak; denizaltıcı, dalgıç, kurbağa adam ve paraşütçü subay, yedek subay ve astsubayların denizaltıcı, dalgıç, kurbağa adam ve paraşütçü olarak görevlerinde geçirdikleri fiili hizmet müddetlerinin  her yılı için ayrıca 6 ay itibari hizmet müddeti ekleneceği düzenlenmiştir.

5510 sayılı Kanunda düzenlenen FHZ, İHZ ile 5434 sayılı Kanunda düzenlenen FHZ ve İHZ, benzer niteliklerde olmakla birlikte 506 sayılı Kanunda düzenlenen İHZ, 5510 sayılı Kanunda ve 5434 sayılı Kanunda düzenlenen FHZ ve İHZ’den daha farklı niteliklere sahiptir.

5434 sayılı Kanuna tabi FHZ hizmetleri bulunan sigortalıya daha sonra 5510 sayılı Kanun’un madde 4/I-(a) kapsamında hizmeti bulunduğu için 5510, madde 4/I-(a) kapsamında yaşlık bağlanması halinde FHZ sürelerinin Sigortalının yaşlılık aylığına hak kazanma yaşına katkısı yönüyle SGK ile sigortalılar arasında ihtilaf yaşanmakta ve bu ihtilaf yargı yoluyla çözülmektedir.  FHZ sürelerinin yaşlılık aylığı miktarına katkısı yönüyle ise her hangi bir ihtilaf yaşanmamaktadır. Yargıtay, son dönemde, yıllarca FHZ sürelerinin tamamının dikkate alınarak emeklilik yaşının 506, geçici madde 81/B hükmüne göre belirlenmesi içtihadını(9) terk etmiş emeklilik yaşının FHZ süreleri dikkate alınmaksızın 506, geçici madde 81/B hükmüne göre belirlenmesi ancak eki kararlarında olduğu gibi bu sürelerin yaştan indirilmesi yönünde yeni içtihat oluşturmuştur(10).

506 sayılı Kanun’un mülga ek 5. maddesi hükmüne göre, bu kapsamda bulunan sigortalıların sigortalılık sürelerinin her 360 günü için 90 gün İHZ verilmektedir. 506, ek madde 5’de düzenlenen İHZ, beş yıldan çok olmamak üzere bu Kanun’un 60 ve Geçici 81. maddelerinde belirtilen yaş hadlerinden indirilir (506, ek madde 39).

Sigortalının geçici madde 81/B’in yürürlüğü öncesine ait İHZ hizmetinin bulunması halinde, bu süreler 23.05.2002 tarihlerine göre belirlenen sigortalılık sürelerine eklenir, eklenen bu süreler de sigortalının 23.05.2002 tarihlerindeki sigortalılık sürelerini artırma işlevine sahip olduğu için sigortalı hem daha erken tarihte yaşlılık aylığına hak kazanır hem de toplam İHZ süresi 5 yılı geçmemek üzere emeklilik yaşından indirilir.

Örneğin; ilk defa 01.05.1995 tarihinde ilk defa sigortalı olanın 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresi 7 yıl 22 gündür. Bu sigortalı, 506, geçici madde 81 hükmü gereği 25 yıl sigortalılık süresi, 5750 gün prim ödeme ve 55 yaşını tamamlaması halinde yaşlılık aylığına hak kazanır (506, geçici madde 81/B-l). Örneğimizdeki sigortalının 506, ek madde 5 kapsamında 23.05.2002 tarihi öncesi için 2160 gün, 01.10.2008 tarihine kadar da 4320 gün hizmetinin bulunması halinde, bu sürelerin dörtte biri sigortalılık sürelerine eklendiği için sigortalının 23.05.2002 tarihindeki yaşlılık aylığına esas sigortalılık süresi İHZ dâhil 8 yıl 6 ay 22 gün alınacağından, 506, geçici madde 81 hükmü gereği 25 yıl sigortalılık süresi, 5675 gün prim ödeme ve 54 yaşını tamamlaması halinde yaşlılık aylığına hak kazanır (506, geçici madde 81/B-k). Bulunan emeklilik yaşından 506, ek madde 5 kapsamında geçen toplam hizmetin dörtte biri (4320 gün için 1080 gün İHZ) olan 3 yıl indirim yapılacağından sigortalı 50 yaş şartını sağladığı tarihte yaşlılık aylığı almaya hak kazanır.

Tablo-1:506 Sayılı Kanunda Düzenlenen İtibari Hizmet Süresi Zammının Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartlarına Etkisini Gösterir Tablo(11)

5434 sayılı Kanun’un 32. maddesi hükmüne göre, iştirakçilerin bu kapsamda geçen fiili hizmetlerinin her 360 gününe işin niteliğine göre 2 ay, 3 ay veya 6 ay hizmet (FHZ) eklenir. Maddede düzenlenen FHZ, ilk defa 08.09.1999 tarihinden itibaren sigortalı olan iştirakçilerin emeklilik yaşından üç yıldan çok olmamak üzere yarısı nispetinde indirilir (5434, madde 39/son). Ancak ilk defa 08.09.1999 tarihinden önce iştirakçi olduğu için emekli aylığına hak kazanma şartları 5434, geçici madde 205 hükmüne göre belirlenen iştirakçilerin emeklilik yaşından FHZ süresinin tamamı kadar (bazı sigortalılar için 8 yılı aşamaz) indirim yapılır (5434, madde 33/II ve geçici madde 205/son)

FHZ sürelerinin 5434 kapsamından bağlanacak yaşlılık aylığı miktarına da etkisi olmaktadır. 5434 sayılı Kanun’un 41. maddesi hükmüne göre, Emekli, adi malullük ve vazife malullüğü aylıkları, … her yıl Bütçe Kanunu’nda tespit edilen katsayı ile çarpılması sonunda bulunacak tutarın fiili ve itibari hizmet toplamı 25 yıl olanlara % 75'i, 25 yıldan az olanlara her tam yıl için % 1 eksiği, fazla olanlara da her tam yıl için % 1 fazlası üzerinden bağlanır (5434, m.41/b).

FHZ, yaşlılık aylığına hak kazanmak için aranan sigortalılık süresine de eklenir. Ayrıca fiili hizmet süresi zammı emekli ikramiyesi ödenmesinde de dikkate alındığı için FHZ süreleri için de emekli ikramiye ödemesi yapılır.

İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce iştirakçi olanların 5434 sayılı Kanun kapsamında emekli aylığına hak kazanma şartlarının düzenlendiği geçici 205. maddesinde “Emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya” ibaresi yer almaktadır. Bu ibareye bağlı olarak, iştirakçinin toplam FHZ dâhil erkekler için 25 yıl olan kadınlar için 20 yıl olan emeklilik hizmet sürelerini doldurmaya kalan tarih belirlenerek bu tarihle 14.06.2002(12) tarihi arasındaki süre bulunduktan sonra geçici 205. maddede karşılığı olan emeklilik yaşı tespit edilir.

5434 sayılı Kanun’un 36. maddesi kapsamında bulunduğu için İHZ’den yararlanan iştirakçilerle 37. maddesinde bulunan ve 32. maddede yer alan fiili hizmet zammı süresinden yararlandığı için kendisine ayrıca İHZ verilen iştirakçilerin bu sürelere ait hizmetleri sadece emekli aylık hesabında değerlendirilir. Diğer bir anlatımla İHZ süreleri emeklilik için gerekli hizmet süresinin tamamlanmasında dikkate alınmaz ve bu süreler için ikramiye ödenmesi yapılmaz.

Tablo-2:5434 sayılı Kanunda Düzenlenen Fiili Hizmet Süresi Zammı İle İtibari Hizmet Süresi Zammının Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartlarına Etkisini Gösterir Tablo

III- 5434, M.32 KAPSAMINDA FHZ HİZMETİ BULUNAN SİGORTALININ 5510, M.4/I-(A) KAPSAMINA GÖRE YAŞLILIK AYLIĞINA HAK KAZANMA ŞARTLARI NASIL BELİRLENMELİ

5510 sayılı Kanun’un 106. maddesi ile, 506 sayılı Kanun’un 142 ve 143., ek 36., geçici 20., geçici 81. ve geçici 87. maddeleri hariç diğer maddeleri yürürlükten kaldırılmıştır. İlk defa sigortalı olduğu tarih 08.09.1999 tarihi öncesi olan ve 2829, madde 8 hükmü gereği sigortalılık süreleri birleştirilerek yaşlılık aylığı bağlanacak sigorta statüsünün 4/I-(a) kapsamında olması halinde, yaşlılık aylığına hak kazanma şartları, 506, geçici madde 81/B hükmüne göre belirlenir. 

506 sayılı Kanunda, İHZ ve FHZ sürelerinin ilk defa sigortalı olunan tarihi geriye götüreceğine ilişkin hüküm yer almaz. Yine 5434 sayılı Kanunda ve 5510 sayılı Kanunda da FHZ sürelerinin ilk defa sigortalı olunan tarihi geriye götüreceği hakkında hüküm yoktur(13). Aksine 506 sayılı Kanun’un ek 5. maddesi kapsamındaki İHZ süresinin sigortalılık süresine katılacağı hükmü yer almakta(14), 5434 sayılı Kanunda da FHZ sürelerinin hizmete katılacağı belirtilmektedir.

Daha önce de ifade edildiği üzere 506 sayılı Kanun’un geçici 81. maddesi B bendi 23.05.2002 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Bu nedenle sigortalının 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresi gözetilerek yaşlılık aylığına hak kazanma yaşı ve ödenmesi gereken prim gün sayısı tespit edilmelidir. 23.05.2002 tarihine göre sigortalılık süresi tespit edilirken sigortalının 506, ek madde 5 kapsamındaki İHZ süreleri ile 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ süreleri de sigortalılık sürelerine katılmalıdır.

SGK, sigortalının FHZ ve/veya İHZ hizmetleri varsa bu hizmetleri 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresine katarak sigortalının yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarını 506, geçici 81/B bendine ve/veya B bendi alt bentlerine göre belirlemektedir. Bu uygulamanın da Kanun’un özüne uygun olduğunu özellikle belirtmemiz gerekir.

SGK, emeklilik şartlarını bu yöntemle belirlediği sigortalıların 506, ek madde 5 kapsamında geçen toplam İHZ sürelerini, emeklilik yaşından düşmekle birlikte 5434, madde 32 kapsamında geçen FHZ sürelerinin; 01.10.2008 tarihi öncesini emeklilik yaşından düşmediği gibi toplam FHZ süresinin 3600 gün olması halinde, 01.10.2008 tarihinden sonraki FHZ sürelerinin de sadece yarısını yaştan indirdiği için sigortalılarla SGK arasında uyuşmazlıklar çıkmaktadır. Bu uyuşmazlığa bağlı olarak sigortalılar İş Mahkemelerinde dava açmaktadır. 

İş Mahkemeleri, Yargıtay’ın eski/yeni içtihatlarını gözeterek sigortalının 5434 sayılı Kanun kapsamında geçen toplam FHZ süresinin tamamını emeklilik yaşından indirmektedir. Gerçekten de bu kapsamda geçen çalışmaların esas itibariyle bir yıpranma karşılığı olduğu, 506 sayılı Kanun’un ek 5. maddesinde yer alan yıpranma sürelerinin diğer bir ifade ile itibari hizmet sürelerinin emeklilik yaşından indirildiği gözetildiğinde Yargıtay’ın bu karara ulaşmasının isabetli olduğunu da belirtmek gerekmektedir.

Sigortalıya 5510, m.4/I-(a) kapsamından aylık bağlanması halinde, 5434 sayılı Kanun kapsamında geçen toplam FHZ sürelerinin yaştan indirileceğine ilişkin bir hükmün bulunmaması nedeniyle Yargıtay bu yönde bir içtihat oluşturmuştur. Bu içtihat Yargıtay 1. Hukuk Dairesi’nin 31.12.1976 tarih 1976/9370 Esas, 1976/13138/ Karar numarası ile vermiş olduğu hükümde ifadesini bulan, “hakim; insana, tabiata, gerçeğe, olağana sırt çevirmeden ve katı kalıplar içinde sıkışıp kalmadan uyuşmazlığa insan kokusu taşıyan bir çözüm getirmek zorunluluğundadır” ilkesiyle de örtüşür.

Ancak Yargıtay, 2021 yılında içtihat değişikliğine gitmeden önceki kararlarında, sigortalının 5434, madde 32 kapsamında geçen FHZ sürelerinin 23.05.2002 tarihinden önceki ve sonraki kısmını diğer bir ifade ile tamamını, Kanunda bu yönde açık bir hüküm bulunmamasına rağmen, ilk sigorta başlangıç tarihinden geriye götürerek emekliliğe esas sigortalılık süresinin belirlemekte idi. Yargıtay bu uygulamasıyla, bir bakıma FHZ sürelerinin 23.05.2002 tarihinden sonrasına ait kısmını da 23.05.2002 tarihine kadar olan sigortalılık süresine eklemek yoluyla emeklilik yaşını daha öne çekilmektedir.

Yargıtay’ın bu eski uygulamasın katılabilmek iki yönden mümkün değildir. Bunların ilki 506, ek madde 39’da sigortalılık süresine ekleme yapılacağı düzenlenmiştir. Oysa Yargıtay’ın ilk sigortalılık süresinin toplam FHZ kadar geriye götürmesi, sigortalının 18 yaşından önce sigortalı olarak prim ödemeye başlaması sonucu doğurabilir. Oysa Yargıtay’ın, sigortalılığın 18 yaşında başlayacağı hususunda çok sayıda kararı vardır ve bu uygulama bu kararlarla çelişmektedir.  İkinci olarak, 08.09.1999 tarihinden önce ilk defa sigortalı olanların emeklilik yaşı 506, geçici madde 81/B hükmüne göre belirlenir. 506, geçici madde 81/B hükmünde esas alınacak kriter ise sigortalının maddenin yürürlüğe girdiği 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresidir. Bu uygulamayla 23.05.2002 tarihindeki FHZ dahil sigortalılık hizmetinden daha fazla bir (FHZ dahil) hizmet dikkate alındığı için emeklilik yaşı Kanuna uygun olmayacak biçimde biraz daha erkene çekilebilmektedir.

Uyuşmazlığa konu olan bir davadaki davacı sigortalının doğum tarihi 01.01.1970 tarihidir. Davacı sigortalının ilk defa sigortalı olduğu tarih 15.10.1988 tarihidir. 15.09.1992-14.10.2009 tarihleri arasında FHZ kapsamında çalışmıştır. Sigortalının 23.05.2002 tarihine kadar 2 yıl 6 ay 28 gün olmak üzere toplamda 4 yıl 3 ay 8 gün FHZ bulunmaktadır.

Mahkeme Kararında 15.10.1988 tarihinden, FHZ süresi olan 4 yıl 3 ay 8 gün düşülerek sigortalılık başlangıcı 12.07.1984 tarihi olarak belirlenmiş, bu tarih gözetilerek yaşlılık aylığı koşullarının düzenlendiği 506, geçici madde 81/B’nin yürürlük tarihine göre sigortalının FHZ dahil sigortalılık süresi 17 yıl 10 ay 11 gün bulunarak emeklilik şartlarının 25 yıl sigortalılık süresi, 48 yaş ve 5225 prim ödeme gün sayısı olması gerektiği tespiti yapılmıştır. Bu yaştan 4 yıl 3 ay 8 günlük süre düşülerek 31.12.2015 tahsis talep tarihi itibari 44 yaşında olan davacıya yaşlılık aylığı bağlanmasına hükmedilmiş, bu karar BAM ve Yargıtay tarafından da onanmıştır(15).

Karardan da anlaşılacağı üzere ilk defa sigortalı olunan tarih olarak davacının 14 yaşında olduğu 12.07.1984 tarihi alınmış bir bakıma 23.05.2002 tarihinden sonra kazanılan FHZ süresi de 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresine eklenmiştir. Burada yapılması gereken, davacının sigortalılık süresinin başladığı tarihi değiştirmeksizin bu tarihten 23.05.2002 tarihine kadar olan fiili sigortalılık süresi olan 13 yıl 7 ay 8 günlük sigortalılık süresini belirlemek, 23.05.2002 tarihine göre kazanılan 2 yıl 6 ay 28 günlük FHZ süresini bu süreye eklenerek FHZ dahil 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresini 16 yıl 2 ay 6 gün almak, 506, geçici madde 81/B-f, hükmü gereği, 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresi 15 yıl 6 ay (dahil)dan fazla, 17 yıldan az olan erkek sigortalının 25 yıllık sigortalılık süresini ve 49 yaşını doldurması ve en az 5300 gün ödemesi şartıyla yaşlılık aylığına hak kazanacağını belirlemek, bu yaştan da toplam 4 yıl 3 ay 8 gün olan FHZ süresi indirilerek sigortalının 44 yaş 8 ay 22 gün şartını sağlayacağı 23.09.2016 tarihinde yaşlılık aylığına hak kazanacağı tespitine bağlı olarak 31.12.2015 tahsis talep tarihine göre de davacının aylığa hak kazanamayacağı yönünde hüküm kurmak veya dava görüldüğü için yaşlılık aylığı talep tarihini gözetmeksizin davacıya 01.10.2016 tarihinden geçerli olmak üzere yaşlılık aylığı bağlanmasına hükmetmek olmalıydı.

506 sayılı Kanun’un geçici 81 ve ek 39. maddesine uygun olan anlattığımız bu hesap yönteminde sigortalının ilk defa sigortalı olduğu tarih değiştirilmediği/geriye götürülmediği gibi emeklilik yaşı da 23.05.2002 tarihine kadar kazanılan FHZ süresi de, normal sigortalılık süresine eklenerek bulunmaktadır.

Yargıtay 10. Hukuk Dairesi tarafından 31.12.2020 tarihinde verilen 2020/6838 Esas, 2020/7961 Karar numaralı kararda sigortalılık başlangıcı tarihinden FHZ kadar geriye gidilerek bu tarihin ilk defa sigortalı olunan tarih alınmasında 18 yaşın tamamlanmasına bakılmayacağına ilişkin değerlendirme yapılmıştır. İlgili kararda sigortalının hak kazandığı 5434 sayılı Kanun kapsamındaki FHZ sürelerinin 506 sayılı Kanun kapsamındaki hizmetlerle birleştirilmesi durumunda sigortalılık süresine eklenmesi ve yaş haddinden de indirilmesi gerektiği açıkça belirtilmekte ancak bunun tersi biçimde sigortalılık süresine ekleme yapmak yerine sigortalılık başlangıç tarihinin geri çekilmesi sonucu 18 yaş altı olan 07.06.1988 tarihi, ilk defa sigortalı olunan tarih alınmaktadır. Esas itibariyle sigortalılık süresinin öne çekilmemesi, ancak 506, geçici 81/B uygulamasında da maddenin yürürlük tarihine kadar (23.05.2002 tarihine göre) hak kazanılan FHZ dikkate alınarak emeklilik yaşının belirlenmesi gerekirdi.

Yargıtay son dönemde ise içtihat değişikliğine gitmiş, daha önce verilen kararlarından aykırı olan ve çok daha farklı bir sonuca ulaşılan bozma kararları vermeye başlamıştır. Yargıtay 10. Hukuk Dairesi tarafından 30.12.2021 tarihinde verilen 2021/535 Esas, 2021/17117 Karar numaralı bozma kararı gerekçesinde, 5434 sayılı Yasa’nın 32. vd. maddelerinde düzenlenmiş olan “FHZ’nin” 506 sayılı Yasadaki ve içtihadı birleştirme kararı gereğince sadece sigortalılık süresine eklenmesi gereken “İHZ’den” farklı bir kavram olduğunu, bu sürenin 506 sayılı Yasa kapsamında tahsise esas sigortalılığın başlangıç tarihinden geriye çekilmesinin/eklenmesinin mümkün olmadığına” hükmedilmiştir(16).

Yargıtay 10. Hukuk Dairesinin, verdiği bu yeni kararlarında, önceki kararlarından farklı olarak 506, geçici madde 81/B maddesinde, yaşlılık aylığı bağlanmasına ilişkin koşullar bakımından uygulama yapılırken, sigortalılık süresi yönünden, davacının sigortalılık başlangıç tarihinden toplam FHZ süresi kadar geriye gidilmesi uygulamasına (sigortalılık süresine ekleme yapılmasına) son verdiği anlaşılmaktadır.

Karar, ilk defa sigortalı olunan tarihin toplam FHZ süresi kadar geriye götürülmemesi yönüyle isabetli olmakla birlikte 23.05.2002 tarihine kadar kazanılan FHZ süresinin 23.05.2002 tarihine göre belirlenen sigortalılık süresine eklenerek 506, geçici madde 81/B’de yer alan aylık şartlarının belirlenmesi bakımından da isabetsiz olmuştur.

Yargıtay’ın verdiği bu yeni kararlarının gerekçesinde, 506, ek madde 5 kapsamındaki İHZ’yi 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ ve madde 35 kapsamındaki İHZ ile karşılaştırılmakta, 506, ek madde 5 kapsamındaki İHZ’nin, 5434, madde 35 kapsamındaki İHZ ile benzer olduğunu, 5434, madde 35 kapsamındaki İHZ’nin de sigortalılık süresine eklenmediğinden hareketle, 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ’nin sigortalılık süresine eklenmeyeceği sonucuna ulaşmakta ancak 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ sürelerinin tamamının 506, ek madde 39 gereği yaştan indirilmesini isabeti bulmaktadır. Yargıtay, işte tam da bu noktada çelişkiye düşmektedir. Zira, 506, ek madde 39 hükmünde “Ek 5 gereği sigortalılık süresine ilave edilen gün sayılarının, beş yıldan çok olmamak üzere bu Kanunda belirtilen yaş hadlerinden indirileceği” hükmü yer almaktadır. Eğer 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ süreleri sigortalılık süresine eklenmeyecekse madde hükmü gereği bu sürelerin yaştan da indirilmesi mümkün olmayacaktır. Ayrıca 506, ek madde 5’de düzenlenen İHZ, niteliği itibariyle 5434, madde 36-37’de düzenlenen İHZ’den ziyade 5434, madde 32’de düzenlenen FHZ’ye daha çok benzemektedir(17).   

Bölge Adliye Mahkemeleri de, Yargıtay’ın bu yeni içtihadına bağlı kalarak bozma kararları vermeye başlamıştır(18). Ancak direnme kararı veren Bölge Adliye Mahkemelerinin bulunduğunu, direnme kararlarına bağlı olarak konunun Yargıtay Hukuk Genel Kurulu’na gideceğini de belirtmeliyiz.

İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanların 23.05.2002 tarihinden önce ve sonra 5434, madde 32 kapsamında FHZ süresinin bulunması halinde yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarının SGK tarafından nasıl uygulandığı ile Yargıtay’ın eski ve yeni kararlarına göre FHZ sürelerinin aylık şartlarının belirlenmesinde nasıl uygulanacağı tabloda açıklanmıştır.

Tablo-3:Sigortalının 5434, madde 32 kapsamında FHZ süresinin bulunması halinde yaşlılık aylığı yönüyle SGK uygulaması, Yargıtay’ın eski kararları ve Yargıtay’ın yeni kararına ilişkin tablo

Yukarıda yer verilen tablodan da anlaşılacağı üzere, sigortalının 5434, madde 32 kapsamında FHZ süresinin bulunması halinde yaşlılık aylığına hak kazanma tarihi yönüyle SGK’nın uygulaması ile Yargıtay’ın eski kararları ve Yargıtay’ın yeni kararları arasında farklılıklar bulunmaktadır.

Kanaatimizce 506 sayılı Kanun’un ek madde 5 hükmü, ek madde 39 hükmü ve geçici madde 81/B hükmü gözetildiğinde sigortalının 5434. madde 32 kapsamında FHZ hizmetlerinin bulunması halinde yaşlılık aylığına hak kazanma şartları aşağıda belirtilen yönteme göre belirlenmelidir.

A- Sigortalının sadece 23.05.2002 tarihi öncesine ait FHZ süresi, 23.05.2002 tarihindeki fiili sigortalılık süresine eklenerek bu uygulama sonrası sigortalının 506, geçici m.81/B hükmüne göre yaşlılık aylığına hak kazanacağı tarih tespit edilmeli. İlk defa sigortalı olunan tarih FHZ süre kadar geriye götürülmemeli (Kurum uygulaması-isabetli).

B- Sigortalının FHZ kapsamındaki hizmetleri sigortalılık süresine eklenerek 20/25 yıl sigortalılık süresinin tamamlanıp tamamlanmadığı tespit edilmeli (Kurum Uygulaması ve Yargıtay’ın önceki kararları-isabetli).

C- FHZ kapsamındaki geçen hizmetler emeklilik yaşından indirilmeli (Yargıtay’ın önceki kararları ve yeni kararları-isabetli).

D- FHZ kapsamında geçen toplam hizmet süresi prim ödeme gün sayısına eklenmeli, emekli aylığı hesabına esas prim gün sayısı artırılmalı, buna bağlı olarak yaşlılık aylığı miktarı (aylık bağlama oranı) artırılmalı (Kurum uygulaması, Yargıtay’ın önceki kararları ve yeni kararları-isabetli).

Sigortalının 5434, madde 36 kapsamında İHZ süresinin bulunması, ya da 5434, madde 32 kapsamında hizmeti bulunduğu için 5434 madde 37 kapsamındaki itibari hizmet süresinden de ayrıca yararlanması veya 5510, madde 4/I-(a) kapsamındaki sigortalının 3160 sayılı Emniyet Teşkilatı Uçuş Hizmetleri Tazminat Kanunu’nun(19) 15/II maddesi gereği İHZ süresine hak kazanması halinde (uçucu personeller),  İHZ süreleri prim ödeme gün sayısına eklendiği için emekli aylığı hesabına esas prim gün sayısı artırılmakta(20) buna bağlı olarak yaşlılık aylığı miktarı (aylık bağlama oranı) artırıldığı için bu konuda SGK ile sigortalılar arasında bir ihtilaf yaşanmamaktadır.

IV- SONUÇ

İlk defa 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olanların yaşlılık aylığına hak kazanma şartları, 506 sayılı Kanun’un geçici 81. maddesi gereği, maddenin yürürlük tarihi olan 23.05.2002 tarihindeki sigortalılık süresine göre belirlenir.

506 sayılı Kanun’un ek madde 5 hükmü, ek madde 39 hükmü ve geçici m.81/B hükmü gözetildiğinde, sigortalının 23.05.2002 tarihine kadar olan 506, ek madde 5 kapsamındaki itibari hizmet süreleri ile 5434, madde 32 kapsamında geçen FHZ sürelerin fiili sigortalılık sürelerine eklenerek sigortalının yaşlılık aylığına hak kazanma şartları belirlenmelidir. Diğer bir ifadeyle sigortalılık başlangıç tarihi 506, ek madde 5 kapsamında geçen toplam itibari hizmet süreleri ile 5434, madde 32 kapsamında geçen toplam FHZ süreleri kadar ilk defa sigortalı olunan tarihten geriye götürülmemeli bunun yerine aynı sonucu verecek olan 23.05.2002 tarihine kadar olan FHZ süreleri sigortalılık süresine eklenmelidir.

Yargıtay’ın daha erken emeklilik yaşı sağlayan ilk defa sigortalı olunan tarihin toplam FHZ süresi kadar geriye götürülmesine ilişkin eski kararları ile sigortalının daha geç yaşta emekli olmasına yol açacak olan FHZ süresinin 23.05.2002 tarihinden önceki kısmının 23.05.2002 tarihindeki fiili sigortalılık süresine eklenmemesine ilişkin yeni kararlarının isabetli olmadığını, bu iki farklı kararlardaki yöntemin 506 sayılı Kanun’un ek madde 5 hükmü, ek madde 39 hükmü ve geçici madde 81 hükmüne de uygun düşmediğini değerlendirmekteyim.

Bunun yanında, 5434, madde 32 kapsamında geçen FHZ hizmet süresinin bir yıpranma karşılığı olduğu ve yaştan indirildiği, bu yönüyle sigortalıya yaştan indirim sağlayan 506, ek madde 5 kapsamındaki itibari hizmet süresine benzerliği yanında 506, ek madde 39 hükmü gereği bu nitelikteki hizmetlerin dörtte birinin 5 yılı geçmemek üzere yaştan indirilmesi gerektiği de dikkate alındığında, Yargıtay’ın eski kararları ile yeni kararlarında yer verdiği 5434, madde 32 kapsamındaki FHZ sürelerinin emeklilik yaşından indirilmesine yönelik değerlendirmesi gerekçesi isabetsiz olsa da varılan sonuç itibariyle isabetlidir.

Murat ÖZDAMAR*

Yaklaşım / Temmuz 2022 / Sayı: 355

* SGK Denetmeni, Doktora Öğrencisi

(1) 16.05.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2) 17.06.1949 tarih ve 7235 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3) 27.05.1983 tarih ve 18059 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4) 29-30-31.07.1964, 01.08.1964 tarih ve 11766-11767-11768-11769 sayılı Resmi Gazetelerde yayımlanmıştır.

(5) 506, geçici m. 39 hükmü gereği İHZ süresi 5 yılı geçmemek üzere emeklilik yaşından indirilir.

(6) Can TUNCAY-Ömer EKMEKÇİ, Sosyal Güvenlik Hukuku Dersleri, Beta Yayınevi, Yenilenmiş 20.Baskı, İstanbul:2019, s.529.

(7) Bünyamin ESEN, “Sosyal Güvenlik Hukukunda Fiili Hizmet Süresi Zammı ve Basın Çalışanları Yönünden Emekliliğe Etkisi”, Legal İş ve Sosyal Güvenlik Hukuku Dergisi, 2013, Sayı: 10 (37). s.111.

(8) Can TUNCAY, “Yeni Sistemde Fiili Çalışma İlişkisine Dayanmayan Sigortalılık” ”, Mercek Dergisi, (2006-Temmuz) s.68.

(9) Yargıtay 10 HD, 13.05.2019, 2017/2961 E, 2019/4198 K., 21 HD, 13.11.2018, 2017/3072 E, 2018/8228 K., 10 HD, 30.12.2020, 2020/6838 E, 2020/7961 K.

(10) Yargıtay 10 HD, 30.12.2021, 2021/2111 E, 2021/17111 K.

(11) Tablolar için bkz; Murat ÖZDAMAR, “Farazı̇ Hı̇zmet Sürelerı̇nı̇n 4/I-(a) Kapsamından Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartlarına Etkisi̇”, İş ve Hayat Dergisi, (2022-Ocak), Sayı: 15.

(12) 5434 sayılı Kanun kapsamındaki iştirakçilerin kesenekleri/primleri aybaşında peşin yatırıldığı için SGK uygulamasında 5434, geçici m.205 için dikkate alınan tarih 14.06.2002 tarihidir. (bkz: 2020/22 sayılı SGK Genelgesi)

(13) Murat ÖZDAMAR-Erden ÇAKAR., “Fiili Hizmet Zammının Emeklilik Yaşına Etkisi” Yaklaşım Dergisi, (2012-Aralık) s.152.

(14) İtibari hizmet süresinin sigortalılık süresine ekleneceği, prim gün sayısına ilave yapılmayacağı ve yaşlılık aylık miktarına etkisinin bulunmadığı hakkında bkz; Yargıtay 10.HD; 19.10.2015 tarihli, 2014/24440 E, 2015/17109 K.

(15) Yargıtay 10 HD, 13.05.2019, 2017/2961 E, 2019/4198 K.

(16) Benzer karar, Yargıtay 10 HD, 28.12.2021, 2021/9031 E, 2021/16761 K.

(17) Benzerlik için bkz; Tablo-1,2 ve 3.

(18) Ankara BAM 11.HD, 18.05.2022, 2021/501 E, 2022/1106 K.

(19) 05.03.1985 tarihli ve 18685 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(20) 06.11.2018 tarihli ve 2018-38 sayılı SGK Genelgesi, 31.03.2022 tarihli ve 42996449 sayılı SGK yazısı.