I- GİRİŞ

Tek dilekçe ile dava açılabilecek haller ifadesi ile hem birden fazla idari işleme karşı tek bir dilekçe ile dava açılması durumu hem de birden fazla kişinin ortak bir dilekçe ile dava açılması halleri kastedilmektedir. İlk hal İYUK m.5/1’de ikinci hal ise İYUK m.5/2’de düzenlenmiştir. Bunun yanında çalışmada ayrı dilekçelerle dava açılmasını gerektiren bazı durumlardan da bahsedilmiştir. 

II- TEK DİLEKÇE İLE AÇILABİLECEK DAVALAR VE BUNUN İSTİSNALARI

Bu başlık altında tek dilekçe ile dava açılabilecek haller ağırlıklı olarak anlatılacak en son başlıkta ise tek dilekçeyle dava açılamayacak bazı durumlar üzerinde durulacaktır.

A- BİRDEN FAZLA İDARİ İŞLEME KARŞI TEK BİR DİLEKÇE İLE DAVA AÇILMASI

Birden fazla idari işleme karşı dava açılmasında genel kural, vergi mahkemelerinin görev alanına giren her bir işleme karşı ayrı ayrı dava açılmasıdır. Ancak bazı durumlarda birden fazla işleme karşı tek dilekçeyle dava açılması mümkündür. Burada tercihli bir hak bulunmaktadır(1). Aralarında maddi veya hukuki bakımdan bağlılık veya sebep-sonuç ilişkisi bulunan birden fazla işleme karşı tek dilekçeyle dava açılabileceği gibi her bir işleme karşı ayrı ayrı dilekçelerle de dava açılması mümkündür(2).

İYUK m.5/1’in birinci cümlesinde her bir idari işleme karşı ayrı ayrı dava açılacağı belirtilmiştir. Ancak takip eden cümlede aralarında maddi veya hukuki yönden bağlılık ya da sebep-sonuç ilişkisi bulunan birden fazla işleme karşı bir dilekçeyle dava açılabileceği de belirtilmiştir. Maddi yönden bağlılık, dava konusu işlemlerin aynı maddi olaydan doğması anlamına gelmektedir(3). Hukuki yönden bağlılık ise ya birden fazla idari işleme karşı aynı hukuk kuralının uygulanmasının gerekmesi ya da idari bir işleme ilişkin hukuki sorunun çözümünün bir başka idari işlemin çözümüne katkı sağlaması hallerini kapsamaktadır(4). Sebep-sonuç ilişkisi ise bir idari işlemin bir diğerinin sebebini teşkil etmesi durumunu anlatmaktadır.

Danıştay uygulamasında ise iptali istenen işlemlerin maddi yönden mi hukuki yönden mi yoksa sebep-sonuç yönünden mi bağlı olduğu detaylı bir şekilde tartışılmamaktadır. Daha ziyade Danıştay “arasında maddi veya hukuki yönden bağlılık ya da sebep-sonuç ilişkisi bulunmadığı anlaşıl[an]” gibi genel ifadelerle konuya bakmaktadır(5). Danıştay bir Kararı’nda, “Her bir işlem yönünden hem usul hem esas yönünden ayrı inceleme yapılmasının gerekli olduğu durumlarda ise, söz konusu işlemlere karşı tek dilekçeyle dava açılabileceğinin kabulüne olanak yoktur. Başka deyişle, işlemlerden birinin diğerinin sonucu olmadığı veya biri hakkında verilen kararın diğer işlemi de etkilemediği durumlarda, birden çok işlemin bir dilekçeyle davaya konu yapılamayacağı açıktır.” diyerek İYUK m.5/1’i nasıl anladığını göstermiştir(6). Yine aynı kararda İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi’ne atıf yaparak “(…)yargı yerlerinin usul kurallarını uygularken bir yandan adil yargılanma hakkını ihlal edebilecek aşırı şekilcilikten, diğer yandan da yasalar tarafından düzenlenen usul kurallarının ortadan kaldırılması sonucunu doğurabilecek aşırı gevşeklikten kaçınmaları(…)” gerektiği de belirtilmiştir.

İYUK m.5/1’de belirtilen şartlar haricinde Danıştay içtihatları ile yargılama usulüne ilişkin birkaç şart daha oluşturulmuştur. Bunlardan ilki dava konusu işlemlerin aynı mahkemenin görevine girmesi şartıdır. Mesela Danıştay 7. Dairesi’nin 2005/4667 E. ve 2005/2661 K. sayılı Kararı’nda “Ancak; aralarında maddede aranan biçimde bağlılık ya da ilişki bulunsa bile, birden fazla idari işlemin aynı dilekçeyle idari davaya konu edilebilmesi için; bu durumun, kamu düzeni için öngörülen usul ve görev kurallarını ve bu kurallarla korunan ve Anayasa'nın 37. maddesinde öngörülen “kanuni hakim ilkesi”ni ihlal ediyor olmaması da gereklidir.” denilerek bu kural belirtilmiştir(7). Yani iki işlem maddi yönden bağlı olsa bile birine karşı idare mahkemesinde diğerine karşı vergi mahkemesinde dava açılması gerekiyorsa bu iki işleme karşı ayrı ayrı dava açılmalıdır. Bu kural İYUK m.5 aracılığıyla göreve ilişkin kuralların dolanılmasını önleme amacı taşısa da bazı durumlarda aynı maddi olaydan kaynaklanan idari işlemlerin görev sebebiyle iki farklı yargılamaya tabi tutulması yargı yükünü artırıcı bir etki yaratmaktadır. Burada yapılması gereken;  mahkemelerin görev sınırlarının bir maddi olayın olası sonuçları dikkate alınarak aynı mahkemenin görevine girecek şekilde çizilmesidir.

Tek dilekçe ile dava açılması konusunda düşünülmesi gereken bir başka husus da ayrı ayrı dava açılsa tek hâkim parasal sınırının(8) altında kalmakla beraber, tek bir dilekçeye konu edildiklerinde bu sınırı aşan işlemlere karşı tek dilekçe ile dava açmanın mümkün olup olmadığıdır. Danıştay 7. Dairesi bir kısım Kararı’nda “(…)bu davalarda verilecek kararların tabi oldukları olağan kanun yolunun değişmesi sonucunu yaratacak biçimde birlikte ve aynı dilekçe ile idari davaya konu edilmeleri uygun görülemeyecektir.”  denilerek; bir kısım kararında ise “Böyle bir duruma, kamu düzeniyle ilgili olan görev kuralını ve konusu belli miktarı geçmeyen davaların tek hakimce çözümlenmesini zorunlu kılan, “kanuni hakim ilkesi”ni ihlal edici sonuçları nedeniyle izin verilemez.” denilerek tek dilekçe imkanının ayrı ayrı dava açılsa tek hakimle görülecek davalara, davalara kurul halinde bakılmasına sebep olamayacağını belirtmiştir(9). Ancak Danıştay Vergi Dava Daireleri Kurulu’nun 2009/476 E. 2010/127 K. sayılı Kararı’nda tek hakim sınırı altında kalan on iki ayrı vergilendirme ve ceza kesme işleminin tek dilekçeye konu edilmesini uygun bulmuştur(10). Usul ekonomisi açısından da yerinde olan bu kararın doğru olduğunu düşünüyoruz. Ayrıca şunu belirtmek gerekir ki, 18.04.2014 tarih ve 6545 sayılı Kanun öncesinde tek hakimle bakılan davalar itiraz yoluyla Bölge İdare Mahkemesi’nde, kurul halinde bakılan davalar ise temyiz yoluyla Danıştay’da kanun yolu incelemesine tabi tutulmaktaydı. Buradan da Danıştay 7. Dairesi’nin tek dilekçe ile parasal sınırın aşılarak mahkemelerin kurul halinde karar vermesine imkân vermeyen yorumlarının kendi iş yükünü hafifletme amacını taşıdığı yorumunu yapabiliriz. Ne var ki, 6545 sayılı Kanun sonrasında itirazın kaldırılarak istinaf kanun yolunun uygulanmaya başlanması ile Danıştay’ın iş yükünün azaltılması için böyle bir yoruma ihtiyaç kalmadığını söyleyebiliriz. Zaten tam da bu sebepten ötürü 2014 yılından sonra bu sorunu konu alan Danıştay kararlarının çıkmadığı düşüncesindeyiz. Sonuç itibariyle gelinen noktada bu şartın var olmadığını düşünüyoruz.

Tek dilekçe ile dava açılırken dikkat edilmesi gereken bir diğer husus da süredir. Diğer bir deyişle tek dilekçeye konu edilen işlemlerin her biri açısından dava açma süresinin geçirilmemiş olması gereklidir. Ayrıca tek dilekçe ile dava açılması durumunda davalının aynı olması da gereklidir. Yani farklı idarelerin yaptıkları işlemlere karşı tek dilekçe ile dava açılması mümkün değildir.

Sonuç itibariyle birden fazla işleme karşı tek dilekçe ile dava açılabilmesi için bu işlemeler arasında;

- Maddi veya hukuki veya sebep-sonuç ilişkisi olmalı,

- Bu işlemler aynı yargı yerinin görevine girmeli,

- Bu işlemlerin hiçbirine karşı dava açma süresi dolmamış olmalı ve

- Bu işlemlere karşı açılacak davaların davalıları aynı olmalıdır.

B- BİRDEN FAZLA KİŞİNİN ORTAK BİR DİLEKÇE İLE DAVA AÇMASI

İYUK m.5/2’de birden fazla kişinin ortak bir dilekçe ile dava açması için davacıların hak veya menfaatlerinde iştirak bulunması ve davaya yol açan maddi olay veya hukuki sebeplerin aynı olması gerektiği belirtilmiştir. Bu ifadedeki “ve” bağlacının birden fazla kişinin tek dilekçe ile dava açması için hem hak veya menfaatlerde iştirakının bulunması gerektiğini hem de davaya yol açan maddi olay veya hukuki sebeplerin aynı olması gerektiğini belirttiğini vurgulamalıyız. Hak ve menfaate iştirak kavramı maalesef hayli geniş bir kavram olduğundan önceden bir tanım vermemiz mümkün değildir, bunların her somut olay için değerlendirilmesi gerekmektedir. Davaya yol açan maddi olay veya hukuki sebeplerin aynı olması konusunda da aynı şeyi söyleyebiliriz. Ayrıca belirtmek gerekir ki, vergi hukukuna dair işlemlerin muhatabı sıklıkla tek bir kişi olduğundan bu imkânın vergi hukukunda kullanılması pek mümkün değildir. İdare hukuku alanına ilişkin bir örnek Danıştay’ın 6. Dairesi’nin 2017/872 E. 2017/2167 K. sayılı kararı olabilir(11). Bu kararda bir taşınmaz üzerinde hissedar olanların ortak bir dilekçe ile bu taşınmazın kamulaştırılmasına karşı dava açabilecekleri ancak aynı kamulaştırma kararından etkilenen ve farklı taşınmazların maliklerinin ortak bir dilekçe ile dava açamayacakları belirtilmiştir.

C- BİRDEN FAZLA VERGİ/CEZA İHBARNAMESİNE KARŞI TEK DİLEKÇEYLE DAVA AÇILMASI

Hukuk düzenine aykırılıklar sebebiyle kesilen vergi cezaları, ceza muhatabının açtığı dava sonucunda, vergi yargı organlarınca kaldırılabilmektedir(12). Vergi yargı organlarında açılacak davalarda tek dilekçe ile mi yoksa ayrı dilekçelerle mi dava açılacağı zaman zaman tartışma konusu olabilmektedir. Konuyu örneklerle açmak gerekirse; kesilen ceza usulsüzlük veya özel usulsüzlükse ve birden fazla ihbarname gönderilmişse yasal dayanağı ve ait olduğu yıl aynı olmak şartıyla aynı yılın farklı dönemlerine ait kesilmiş olan ceza ihbarnamelerine karşı tek dilekçe ile dava açılabilecektir.

Vergi ziyaı cezası için de aynı kural geçerlidir. Örneğin 2020 yılına ait geçici vergi beyannameleri sebebiyle dört dönem için kesilen birden fazla ceza ihbarnamesine karşı tek dilekçeyle dava açılabilecektir. 

Yukarıda anlatıldığı üzere benzer durum, harcamalar üzerinden alınan KDV, ÖTV, BSMV içinde geçerlidir. Burada da yıl esası geçerli olmaktadır. Başka bir ifadeyle aynı yıla ilişkin olmak ve aynı maddi sebepten doğmak koşuluyla aynı yıl içinde farklı dönemleri kapsayan (örneğin KDV’de 12 dönem) vergi /ceza ihbarnamelerine karşı tek dilekçe ile dava açılabilir.

Yapılan vergi incelemesi sonucunda düzenlenen rapora dayanarak hem çeşitli vergilere ilişkin vergi ziyaı cezalı tarhiyat/tarhiyatlar yapılmış hem de Vergi Usul Kanunu’nun 353/1. maddesi veya mükerrer 355. maddesi (defter ve belge ibraz etmeme fiili)uyarınca özel usulsüzlük cezası kesilmişse aynı yıla ait olmak koşuluyla söz konusu vergi ve cezalara ilişkin vergi/ceza ihbarnamelerinin tümüne karşı tek dilekçeyle dava açılabilir(13).

D- TEK DİLEKÇE İLE DAVA AÇILAMAYACAK DURUMLAR

Ayrı Kanun uygulamalarından kaynaklanan iki vergi türüne ilişkin ihbarnamelerin ise tek dilekçeyle dava konusu yapılması mümkün değildir. Örnek vermek gerekirse katma değer vergisi konulu ihbarnameler ile gelir vergisi, gelir geçici vergisi, özel tüketim vergisi ve stopaj vergisine konu olan ihbarnamelere karşı tek dilekçeyle dava açılamaz. Dayanağı farklı inceleme raporları ya da takdir komisyonu kararları olan farklı yıllara ait vergilere ilişkin ihbarnameler ve bunun yanında aynı vergi türüne ait olsa dahi farklı hukuki ve maddi sebepten kaynaklanan ihbarnamelere karşı vergi davaları ayrı dilekçelerle açılması gerekir(14). Bunun yanında kesilen cezanın türü aynı olsa bile cezaların kesilme sebepleri farlı ise yine ayrı dilekçelerle dava açılması yerinde olacaktır. Örneğin fatura kesmeme ve belge ibraz etmeme ikisi de özel usulsüzlük cezasını gerektirmektedir. Ancak bu fiilleri işleyenlere tebliğ edilen ceza ihbarnamelerine karşı mükelleflerin ayrı dilekçelerle dava açması gerekmektedir.

III- SONUÇ

Anayasamıza göre idarenin her türlü eylem ve işlemine karşı yargı yolu açıktır. Dava açma hakkı mükellef haklarının başında yer alır. Dolayısıyla kendisine tebliğ edilen ihbarnameye karşı mükellef, süresi içerisinde dava açarak en temel hakkını kullanmış olacaktır. Bunun için bir dava dilekçesi hazırlanması gerekmektedir. Bu dava dilekçesindeki eksiklik veya yanlışlıklar yargılama sürecini uzatacak, adaletin geç tecelli etmesine neden olacaktır. Binaenaleyh çeşitli mağduriyetlerin yaşanmaması için dava dilekçesinin hazırlanmasına azami dikkat gösterilmesi ve bütün kalemler yanında çalışmamızda değindiğimiz tek dilekçe/birden fazla dilekçe ile dava açılması konularına da göz önünde bulundurulması gerekmektedir.

Yusuf KILDİŞ*
Ahmet Cem AVCI**

Yaklaşım / Ağustos 2020 / Sayı: 332

*           Prof. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi, İİBF, Maliye Bölümü

**          Avukat

(1)         Serdar ÇEVİK, Vergi Davaları ve Yargılama Usulü, Seçkin Yayıncılık, Ankara 2018, s.121

(2)         ÇEVİK, age, s.121

(3)         Oğuz SANCAKDAR, “İdari Yargıda ‘Tek Dilekçe ile Dava Açma’(Karşılaştırmalı Hukuki Analiz)”, 2007,    https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/754114, (30.11.2019) s. 228

(4)         SANCAKDAR, agm., s.229. Mehmet YÜCE, Vergi Yargılama Hukuku, Güncellenmiş 6. Baskı, Ekin Yayınları, Bursa, 2019, s. 187

(5)         Bkz., Dn. 5. D.’nin, E. 2016/15372, K. 2018/8753 sayılı Kararı. http://www.kazanci.com/ kho2/ibb/files/5d-2016-15372.htm.

(6)         Dn. 9. D.’nin, E. 2016/17876, K. 2017/7223 sayılı Kararı. http://www.kazanci.com/ kho2/ibb/files/9d-2016-17876.htm.

(7)         http://www.kazanci.com/kho2/ibb/files/dsp.php?fn=7d-2005-4667.htm.

(8)         2020 yılı için 53.000TL

(9)         Soner YAKAR, “Bir Usul Ekonomisi Kolaylığı: Vergi Yargısında Tek Dilekçe ile Dava Açma”, 2012, https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2019/09/23.pdf, (01.12.2019), s.460.

(10)       YAKAR, agm., s. 460-461.

(11)       http://www.kazanci.com/kho2/ibb/files/6d-2017-872.htm

(12)       Mehmet TOSUNER - Zeynep ARIKAN, Vergi Usul Hukuku, Kanyılmaz Matbaası, İzmir 2019, s.291

(13)       ÇEVİK, age., s.124

(14)       ÇEVİK, age., s.125