I- GİRİŞ

Ülkemizde istihdama yönelik olarak çeşitli istihdam teşvikleri çıkarılmaktadır. Bu makalemizde, Ar-Ge Faaliyetleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı “Kültür Yatırım” veya “Kültür Girişim” belgesi, Yatırım Teşvik Belgesi sigorta prim teşvikleri dışında kalan ve 2019 yılında geçerli olan istihdam teşvikleri ele alınıp, değerlendirilecektir.

II- KONU

A- İNDİRİM

1- % 5 İndirim

Yeni işe alınan sigortalıyı kapsamayıp, işyerinde/işyerlerinde çalışan tüm işçileri (emekliler ve yurt dışında çalışanlar hariç) kapsadığı için buna istihdam teşviki denilmesi de çok doğru olmamakla birlikte istihdamı korumaya yönelik bir tedbir olarak değerlendirilebilmesi mümkündür.

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun “Prim Oranları ve Devlet Katkısı” başlıklı 81. maddesinin birinci fıkrasının (ı) bendi gereğince, sigorta primi işveren hissesinden 5 puan indirim yapılmaktadır. Bu indirimin yapılmasında prime esas kazancın ne kadar olduğu dikkate alınmamaktadır. Bu cümleden olmak üzere, sigortalının prime esas kazancı, sigorta prim tabanı/asgari ücret düzeyi (2019 yılı için 2.558,40 lira) ile sigorta prim matrah tavanı/asgari ücretin bunun 7.5 katı (2019 yılı için 19.188,00 lira) tutarında olması % 5 indirimden yararlanmayı etkilememektedir.

2- 51 İl ve 2 İlçede İlave % 6 İndirim

6486 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanunla 5510 sayılı Kanun’un 81. maddesine eklenen fıkra ile 30.05.2013 tarihli ve 2013/4966 sayılı Kararnamenin eki karar ve bu Kararda değişiklik yapan 2018/503 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi (26.12.2018 tarihli ve 30637 sayılı Resmi Gazete) gereğince 1 sayılı listede yer alan; Afyonkarahisar, Amasya, Artvin, Bartın, Çorum, Düzce, Elazığ, Erzincan, Hatay, Karaman, Kastamonu, Kırıkkale, Kırşehir, Kütahya, Malatya, Nevşehir, Rize, Sivas, Trabzon, Uşak olmak üzere 20 İl, II sayılı listede yer alan;

Adıyaman, Aksaray, Bayburt, Çankırı, Erzurum, Giresun, Gümüşhane, Kahramanmaraş, Kilis, Niğde, Ordu, Osmaniye, Sinop, Tokat, Tunceli Yozgat olmak üzere 16 İl, III sayılı listede yer alan; Ağrı, Ardahan, Batman, Bingöl, Bitlis, Diyarbakır, Hakkari, Iğdır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa, Şırnak, Van İlleri ile Bozcaada ve Gökçeada ilçeleri olmak üzere 15 İl ve 2 ilçede bulunan tüm işyerlerinde sigortalı çalıştıran işverenlere sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden ilave 6 puanlık prim indirimi 31 Aralık 2019 tarihine kadar Hazine’ce karşılanmaktadır.

B- ENGELLİ İSTİHDAM TEŞVİKİ

4857 sayılı İş Kanunu kapsamında 50 ve yukarı sayıda işçi çalıştıran işyerleri tarafından işyerinde/işyerlerinde kontenjan (% 3) dâhilinde çalıştırılan engelliler ile aynı işyerlerinde kontenjan (% 3) fazlası çalıştıran engelliler, bunun dışında 50 ve yukarı sayıda işçi çalıştırmadıkları için engelli çalıştırma zorunluluğu bulunmadığı halde engelli çalıştıran özel sektör işverenlerin çalıştırdıkları bu engelliler için prime esas kazanç tabanı/asgari ücret düzeyinde kazanca göre hesaplanan sigorta primi işveren hissesi (% 20.5) Hazine’ce karşılanmaktadır.

C- 13.02.2011 TARİHLİ VE 6111 SAYILI (4447 SAYILI İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNU GEÇİCİ MD. 10) KANUN (MD. 74) KAPSAMINDA İSTİHDAM TEŞVİKİ

2011 yılında başlayan ve 2020 yılı sonuna kadar devam edecek olan bu teşvike göre; özel sektör işverenlerce işe alınılan tarihten önceki 6 ay içinde SGK’ya bildirilen prim ve hizmet belgelerinde yer almayan, aynı 6 aya ait işyeri çalışan sayısı ortalamasına ilave olarak alınmış bulunan sigortalıların;

a- 18 yaşından büyük ve 29 yaşından küçük erkekler ile 18 yaşından büyük kadınlardan;

1- Mesleki yeterlik belgesi sahipleri için 48 ay süreyle,

2- Mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi veya Türkiye İş Kurumu’nca düzenlenen işgücü yetiştirme kurslarını bitirenler için 36 ay süreyle,

3- (1) ve (2) numaralı alt bentlerde sayılan belge ve niteliklere sahip olmayanlar için 24 ay süreyle, 

b- 29 yaşından büyük erkeklerden (a) bendinin (1) ve (2) numaralı alt bentlerinde sayılan belge ve niteliklere sahip olanlar için 24 ay süreyle,

c- (a) ve (b) bentleri kapsamına girenlerin Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde ilave olarak 6 ay süreyle,

ç- 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında çalışmakta iken, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihten sonra mesleki yeterlik belgesi alanlar veya mesleki ve teknik eğitim veren orta veya yüksek öğretimi bitirenler için 12 ay süreyle,

d- 18 yaşından büyüklerden bu fıkranın (a), (b) ve (ç) bentlerine girmeyenlerin Türkiye İş Kurumu’na kayıtlı işsizler arasından işe alınmaları halinde 6 ay süreyle,

Sigorta prim tabanı (asgari ücret) üzerinden SGK primi işveren hissesi (% 20.5) İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmaktadır.

D- 21.03.2018 TARİHLİ VE 7103 SAYILI (4447 SAYILI İŞSİZLİK SİGORTASI KANUNU GEÇİCİ MD. 19, 21) KANUN (MD. 42, 44) KAPSAMINDA İSTİHDAM TEŞVİKİ

• • Özel sektör işverenlerce işe alınılan tarihten önceki 3 ay içinde SGK’ya bildirilen prim ve hizmet belgelerinde 10 günden fazla eski SSK, Bağ-Kur (isteğe bağlı sigortalı dışında), Emekli Sandığı kapsamında yer almayan,
• • İşe alınılan tarihten önceki yıla ait işyeri çalışan sayısı ortalamasına ilave olarak alınmış bulunmayan,
• • İŞKUR’a kayıtlı işsiz olan sigortalıların, 18 + kadınlar ile 18-25 yaşındaki erkekler ve yaş şartı aranmaksızın engelliler için 18 ay, 18 ay uygulanacaklar dışında kalanlar için 12 ay süreyle,
• • İşe alan işyerinin imalat veya bilişim sektöründe faaliyet göstermesi halindesigortalının prime esas kazançları üzerinden,
• • İşe alan işyerinin diğer sektörlerde olması halinde asgari ücret üzerinden,
• • SGK primi işçi hissesi (%14), işveren hissesi (%20.5), işsizlik sigortası primi işçi hissesi (%1), işsizlik sigortası primi işçi hissesi (%2) olmak üzere toplam %37.5 oranındaki prim,

işsizlik sigortası fonundan karşılanmaktadır.

7103 sayılı Kanun’un 42. maddesi ve 4447 sayılı Kanun’un Geçici 19. maddesine konu istihdam teşvikinden sigorta ve işsizlik sigortası primine ait yararlanan işverenlerce, teşvikten yararlandıkları işçinin prime esas kazanç tabanı (asgari ücret) üzerinden hesaplanan gelir vergisi (asgari geçim indirimi-2019 yılında bekar için 191,88 lira- düşüldükten sonra kalan kısmı olan 2019 yılında bekar için 134,32 lira) ile % 07,59 oranındaki damga vergisi (2019 yılı için en fazla 19,42 lira) teşvikten yararlanılan süre kadar (12 ay veya 18 ay) ödenmeyip, tahakkuk eden vergiden terkin edilecektir.

01.01.2018-31.12.2020 tarihleri arasında ilk defa 5510 sayılı Kanun kapsamına alınan veya Kanun kapsamında olduğu halde ortalama sigortalı sayısının hesaplandığı yılda sigortalı çalıştırmaması nedeniyle bildirge vermeyen işyerleri, 01.01.2018 tarihinden sonra ilk defa sigortalı bildiriminde bulunulan ayı takip eden 3. aya ilişkin aylık prim ve hizmet belgesinden itibaren 12 veya 18 ay süreyle 7103 sayılı Kanun’un 42 ve 44. (4447 Kanun’un Geçici 19 ve 21. maddesindeki teşvikinden yararlandırılmaktadır. 

E- 2828 SAYILI SOSYAL HİZMETLER KANUNU’NUN EK 1. MADDESİ KAPSAMINDAKİLERİN ÖZEL SEKTÖRDE İSTİHDAMLARINA İLİŞKİN İSTİHDAM TEŞVİKİ

2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu’nun Ek 1. maddesi, 6518 sayılı Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un 20. maddesiyle değiştirilmiştir. Bu değişikliğe göre, haklarında korunma veya bakım tedbir kararı alınmış olup, aralıklı olarak geçen yararlanma süreleri dâhil iki yıldan az olmamak üzere, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın sosyal hizmet modellerinden yararlanan çocuklardan reşit olduğu tarih itibarıyla bu hizmetlerden yararlanmaya devam edenlerin 19.02.2014 ve sonrasında özel sektörde çalıştırılmaları hâlinde sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden sosyal sigorta primi işçi ve işveren hisselerinin tamamı (% 34.5) ile işsizlik sigortası primi işçi ve işveren hisseleri (% 3) 5 yıl süreyle Hazine tarafından karşılanmaktadır.

F- İŞSİZLİK ÖDENEĞİ ALANLARIN İSTİHDAM EDİLMELERİNİN TEŞVİKİ

4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu hükümlerine göre; işsizlik ödeneğine hak kazanacak süre kadar işsizlik sigortası primi ödeyenlerden işsizlik ödeneğine hak kazanacak şekilde işsiz kalanların özel sektör işyerlerinde işe alınılan tarihten önceki 6 aya ait ortalama sigortalı sayısına ilave olarak istihdam edilmeleri durumunda % 34.5 oranındaki sigorta primi işçi ve işveren hissesinin % 33.5 oranındaki kısmı, hak kazanılan işsizlik ödeneği yararlanma süresinden yararlanılan sürenin düşülmesinden sonra kalan işsizlik ödeneği süresi kadar sigorta primine esas kazanç alt sınırı üzerinden İşsizlik Sigortası Fonu’ndan karşılanmaktadır.

G- ORTAK HÜKÜMLER

Makalemizin yukarıda II/1-6. sıralarında yer alan teşviklere ilişkin genel olarak tamamının ortak hükümleri aşağıdaki gibidir.

İstihdam teşviklerinden yararlanabilmeleri için genel olarak; işyeri ile ilgili aylık prim ve hizmet belgelerinin yasal süresi içerisinde verilmesi, primlerin yasal süresinde ödenmesi ve Sosyal Güvenlik Kurumu’na prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borcu bulunmaması, prim, idari para cezası ve bunlara ilişkin gecikme cezası ve gecikme zammı borçlarının 6183 sayılı Kanun’un 48. maddesine göre tecil ettirilmesi ve taksitlendirilmesi veya ilgili diğer Kanunlar uyarınca yapılandırılması (işverenler taksitlendirme veya yapılandırma devam ettiği sürece teşvik hükümlerinden/indirim-den yararlandırılır) gerekir.

İstihdam teşvikleri veya indirim; 5335 sayılı Kanun’un 30. maddesinin ikinci fıkrası kapsamına giren kurum ve kuruluşlara ait işyerleri ile 2886 sayılı Kanun’a, 4734 sayılı Kanun’a ve uluslararası anlaşma hükümlerine istinaden yapılan alım ve yapım işleri ile 4734 sayılı Kanun’dan istisna olan alım ve yapım işlerine ilişkin işyerleri ile sosyal güvenlik destek primine tabi çalışanlar ve yurtdışında çalışan sigortalılar hakkında uygulanmaz.

H- 7103 SAYILI KANUN’UN 70. (5510 SAYILI KANUN’UN EK 17.) MADDESİ KAPSAMINDAKİ İSTİHDAM TEŞVİKİ

a- 01.03.2011-31.03.2018 tarihleri arasında yararlanmadığı veya yararlandığı teşvikini değiştirmek istediğini 01 Haziran 2018 tarihine kadar fiziksel veya elektronik ortamda SGK’ya yaptığı başvuruda bildiren işverenler için hesaplanan ilave teşvikler Ocak 2019 ayından itibaren aylık dönemler halinde prim, gecikme zammı, gecikme cezası vb. nitelikteki borcundan düşülür, borcu olmaması halinde Ocak 2019 ayından itibaren 6’şar aylık dönemler halinde ve tamamı 3 yıl içinde bildirilen işyeri hesabına yatırılmaktadır.

b- Nisan 2018 ve sonrasında yararlanmadığı veya yararlandığı teşvikini değiştirmek istediğini elektronik veya fiziki ortamda SGK’ya en çok 6’şar aylık dönemler halinde bildiren işverenler, ortaya çıkan ilave istihdam teşvikinden, buna ilişkin bildirgelerin SGK tarafından onaylanmasından sonra varsa mevcut borçlara, yoksa ödenecek primlere mahsup edilir, borcu olmaması halinde veya artan hesaba yatırılmaktadır.

III- SONUÇ

2019 yılında geçerli olan istihdam teşviklerini;

a- Engelli İstihdam Teşviki,

b- 13.02.2011-6111 sayılı Kanun/Md. 74 ve 25.08.1999-4447 sayılı Kanun/Geçici Md. 10,

c- 21.03.2018-7103 sayılı Kanun/Md. 42,44 ve 25.08.1999-4447 sayılı Kanun/Geçici Md.19,21,

ç- 21.03.2018-7103 sayılı Kanun/Mad.70 ve 31.05.2006-5510 sayılı Kanun Ek Madde 17.,

d- 5510 sayılı Kanun’un 81/birinci fıkrası(ı) bendi kapsamındaki % 5 ve 51 İl, 2 İlçede ilave % 6 indirim,

e- 2828 sayılı Sosyal Hizmetler Kanunu’nun Ek 1. maddesine konu istihdam teşviki,

f- 4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun 50. maddesi konusu işsizlik ödeneği alanların istihdamına ilişkin teşvik

olarak, 2019 yılında geçerli olan, Ar-Ge Faaliyetleri, Kültür ve Turizm Bakanlığı “Kültür Yatırım” veya “Kültür Girişim” belgesi, Yatırım Teşvik Belgesi sigorta prim teşvikleri dışında kalan istihdam teşvikleri olarak özetlemek mümkündür. Raşit ULUBEY* Yaklaşım / Mart 2019 / Sayı: 315