Anonim Şirketin Kendi Pay Senetlerini İktisap veya Rehin Olarak Kabul Etmesi
İktisap Olanakları
A. Yönetim Kurulu, Genel Kurul’dan yetki almak ve yetkisini en çok 5 yıl içinde kullanmak şartı ile şirket sermayesinin en çok %10’u oranında, kendi pay senetlerini iktisap veya rehin olarak kabul edebilir. Bu yetkide; iktisap veya rehin olarak kabul edilecek payların itibari değer sayıları belirtilerek toplam itibari değeri ile söz konusu paylara ödenebilecek bedelin alt ve üst sınırı gösterilir. Sözü edilen 5 yıllık süre yenilenebilir.
Her izin talebinde yönetim kurulu kanuni şartların gerçekleştiğini belirtir. Sadece bedellerinin tümü ödenmiş bulunan paylar iktisap edilebilir. Şirketin serbest yüzde kapsamındaki edinim bedelini, bedeli şirketin “net aktifinden” ödenebilir. Net aktif ile “şirket sermayesini aşan malvarlığı değeri” kastedilmektedir.
Genel Kurul, %10 sınırı içinde, iktisap edilecek oranı, bedeli ve iktisabın amacını saptar. Yönetim Kurulu yetkisini salt ticari amaçla kullanamaz; düşüntülü işlem yapamaz. Yetki, şirket varlıklarının, menfaatinin korunması, kötüye kullanmaların önlenmesi ve yerindelik amaçlarıyla sınırlıdır. Yetki yenilenebildiğine göre, yasak sermayenin %90’ına özgülenmiş demektir. Bir Anonim Şirketin kendi hisse senetlerini (paylarını) sermayesinin %10’u oranında iktisap edebilmesi şirkete tanınmış büyük bir olanaktır.
Bu olanağı kullanarak;
· Borsa şirketleri manipülasyonlara karşı savaşabilir,
· Kapalı şirketler sağlıklı bir halka açılmanın alt yapısını hazırlayabilir,
· Borsada şirketin kontrolünün değişmesinin veya emrivakilerin önüne geçilebilir,
· Dostça olmayan devralmalar etkisiz kılınabilir. Ancak bedelleri tamamen ödenmiş paylar bu yolla iktisap edilebilir.
B. Yönetim Kurulu, şirket için yakın ve ciddi bir tehlikenin varlığı halinde, yukarıdaki %10 sınırı ile bağlı olmaksızın ve yetki almaya gerek bulunmaksızın kendi hisse senetlerini iktisap edebilir.
· Yakın ve ciddi bir tehlike; manipülasyonlarla, düşmanca devralmalarla; şirkete karşı dayatmalarla tanımlanabilir,
· Yakın ve ciddi tehlike, ekonomik krizleri, borsa çöküşlerini de kapsar,
· Yakın ve ciddi tehlike, somut olay gerçeği ile de bağlantılı olabilir.
Payların bu yolda iktisabı hainde yönetim kurulu ilk genel kurula;
· İktisabın sebep ve amacı,
· İktisap edilen payların sayıları, itibari değerlerinin toplamı ve sermayenin ne kadarını temsil ettiği,
· Bedeli ve ödeme şartları
Hakkında yazılı bilgi sunar.
A ve B için yılsonunda ne kadarsa o kadar tutarda yedek akçe ayrılmalıdır.
Muhasebe Uygulama
Bu muhasebe uygulama örneği: Sayın YMM Cevdet Akçakoca’nın 20.10.2015 tarihli makalesinden aynen alınmıştır.
1.İktisap Edilen Payların Muhasebeleştirilmesi
Tekdüzen hesap planında bir düzenleme yapılmadığından Çankırı Üniversitesinde yapılan çalışmada olduğu gibi 51 no.lu Geri Alınan Hisse Senetleri hesabı kullanılmıştır. Paylar satın alma bedeli üzerinden yani maliyet bedeli üzerinden kaydedilecektir.
1.00.000 TL. Sermayeli bir A.Ş. 1 TL. nominal değerindeki 5.000 payını tanesi 4 liradan 20.000 TL. na satın almıştır. (Bunlar için yılsonunda bu kadar tutarda yedek akçe ayrılmalıdır.) Bunun muhasebe kaydı:
________________ / / 2015________________________
514 Geri Satın Alınan Paylar 20.000
102 Bankalar 20.000
Payların geri satın alınması
__________________ / / 2015_________________________
590 Dönem Net Karı 20.000
540 Yasal Yedekler 20.000
Geri alınan paylar için yıl sonunda yedek akçe ayrılması
________________ __________________________
2. İktisap Edilen Payların Elden Çıkarılmasının Muhasebeleştirilmesi
Örnek: Nominal değeri 1 TL olan ve daha önceki bir tarihte tanesi 4 TL’den satın alınan 10.000 adet pay, 2015 yılında, tanesi 6 TL’den satılarak elden çıkarılmıştır. Satış işlemi banka aracılığı ile yapılmıştır.
________________ / / 2015 _______________________
102 Bankalar 60.000
514 Geri Satın Alınan Paylar 40.000
520 Hisse senedi ihraç primi 20.000
Geri alınan payların satış kaydı
_________________ / / 2015_________________________
540 Yasal Yedekler 40.000
570 Geçmiş Yıllar Karları 40.000
Geri alınan hisse senetleri satıldığından yedeklerin
Ortaklara dağıtılabilmesi için
__________________ __________________________
a. Bu satıştan sonra, Yasal yedeklerde kalan tutar ya ortaklara dağıtılır veya sermaye artırım kararı alınarak sermayeye ilave edilebilir. Sermayeye ilave kayıtlarını burada göstermeye lüzum görmüyorum.
b. Örnekteki geri alınan payları karlı satmıştık. Zararlı satsa idik bu defa hisse senedi ihraç primleri borçlu olarak çalışıp borç bakiye verecekti.
3. İktisap Edilen Paylar Nedeniyle Sermayenin Azaltılması
Anonim şirketin iktisap ettiği payları 3 yıl içinde elden çıkaramaması halinde sermaye
Örnek: ilk örnekteki 5.000 Pay her biri 4 TL. den 20.000 TL. ye alınmıştı. Zamanında elden çıkarılamadığı için sermaye azaltılması yoluyla yok edilecektir.
Bu durumda önce payların alış bedeli ile payların üzerinde yazılı nominal değerler karşılaştırılıp azalacak sermaye ve fark bulunacaktır. Bulunan fark daha önce ayrılmış olan yedeklerden mahsup edilecektir.
Payların alış bedeli = (5.000x4 = 20.000 TL.
Payların nominal değeri = 5.000x1=5.000 TL.
Azaltılacak sermaye tutarı = 5.000 TL.
Fark = 20.000 - 5.000 = 15.000 (Yedeklerden Mahsup edilecek tutar)
Muhasebe kaydına gelelim.
_____________________ / / 2015 ____________________
500 Sermaye 5.000
540 Yasal Yedekler 15.000
514 Geri Satın alınan paylar 20.000
Elden çıkarılamayan paylar sebebiyle sermayenin azaltılması
Ve aradaki farkın yasal yedeklerden karşılanması
______________________ ___________________________
540 Yasal Yedekler 5.000
570 Geçmiş yıllar karları 5.000
Satılan paylar sebebiyle serbest kalan yedeklerin ortaklara
Dağıtılabilmesi için geçmiş yıllar karları hesabına devri
------------------------------------- --------------------------------------------
570 Geçmiş yıllar karları 5.000
331 Ortaklara Borçlar 5.000
Geçmiş yıllar karlarına devredilen yedeklerin ortaklara dağıtılması
______________________ ___________________________
Kayıtlar bu şekilde yapılabilir, kullanılacak hesaplar yasal yedekler veya olağanüstü yedekler olabilir. 05.03.2019
YMM/BD HASAN SANCAK
Kaynak:6102 Sayılı T.T.K.
