I- GİRİŞ

Ülkemizdeki sosyal güvenlik sisteminde teklik ilkesi bulunmaktadır. Yani, bir kişi birden fazla sigortalılık statüsüne tabi çalışsa bile, SGK tarafından bunlardan yalnızca birisine geçerlilik tanınmaktadır.

Ancak, inşaat mühendisliği, gıda mühendisliği ve ziraat mühendisliği gibi meslek elemanı bulundurma zorunluluğu olan işlerde, zorunlu olarak çifte sigortalılık primi ödenmektedir. Örnek olarak, kendi nam ve hesabına bağımsız çalışan (4/1-b veya Bağ-Kur sigortalısı) bir gıda mühendisi, aynı zamanda diploması ile sözleşme karşılığı bir işverenin yanında işçilik nedeniyle (4/1-a veya SSK sigortalısı) bağımlı olarak çalışabilmektedir. İşte bu gibi durumlarda, aynı sürelere denk gelecek şekilde bir kişi için hem 4/1-a hem 4/1-b primleri ödenmektedir. Halbuki, sosyal güvenlik sistemimizde teklik ilkesi geçerli olduğundan, SGK tarafından bu ödenen primlerden yalnız birisine itibar edilmektedir. Bu durumda ise, çakışan sürelerin veya SGK’nın geçerli saymadığı sigortalılık statüsünün primleri, SGK tarafından vatandaşlara iade edilmektedir.

Bu makale çalışmamızda, SGK’nın konuyla ilgili çıkarmış olduğu 2014/28 ve 2015/28 sayılı Genelgelerinden derlediğimiz bilgiler doğrultusunda, çakışan hizmet sürelerine ait primlerin SGK’dan nasıl alınacağını ve buna ilişkin iş ve işlemleri açıklamaya çalışacağız.

II- ÇAKIŞAN HİZMET SÜRESİNE AİT PRİMLERİN SGK’DAN NASIL GERİ ALINACAĞI

5510 sayılı Kanun’un 53. maddesi birinci fıkrasına göre, 01.10.2008-01.03.2011 tarihleri arasında 4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c sigortalılık hallerinden birden fazlasına aynı anda tabi olmayı gerektirecek şekilde çalışılması halinde, öncelikle 4/1-c, 4/1-c kapsamındaki çalışması yoksa ilk önce başlayan sigortalılık hali geçerli sayılmaktadır. 6111 sayılı Kanunla 01.03.2011 tarihinden itibaren yapılan değişiklikle ise, sigortalıların 4/1-a veya 4/1-b sigortalılık statülerine aynı anda tabi olacak şekilde çalışmaları halinde, 4/1-a kapsamındaki sigortalılık statüsü geçerli sayılmıştır.

Birden fazla sigortalılık statüsü (4/1a veya 4/1-b gibi) için ödenen primlerin geri alınması iki şekilde gerçekleştirilmektedir. Bunlardan birincisi; çakışan sigortalılıklardan yalnızca birisi için prim ödenmişse prim aktarım işlemlerinin yapılmasıdır. İkincisi ise; çakışan sigortalılıklardan her ikisi için de prim ödenmişse vatandaşa prim iade işleminin yapılmasıdır. Şimdi iki alt başlık halinde konuyu incelemeye çalışalım.

a) Çakışan Sigortalılık Sürelerinden Yalnızca Biri İçin Prim Ödenmişse Geçerli Sigortalılığa Prim Aktarım İşleminin Nasıl Yapıldığı

Çakışan süreler içerisinde geçersiz olan sigortalılık statüsünde ödenen primler, geçerli olan sigortalılık statüsüne aktarılmaktadır. Geçersiz sigortalılık statüsünden geçerli sigortalılık statüsüne prim aktarım işlemi,SGK tarafından re’sen yapılmakta olup, vatandaşın talebine gerek bulunmamaktadır.

4/1-a kapsamındaki sigortalılık süresi geçersiz sayılıp 4/1-b kapsamındaki sigortalılığa primler aktarılırken, normal şartlarda yalnızca, uzun vadeli sigorta kolları primi, genel sağlık sigortası primi ve işsizlik sigortası priminin sigortalı hissesi oranında aktarım yapılmaktadır. Ancak, işveren payının aktarılabileceğine dair işverenin yazılı muvafakati varsa ve işverenin SGK’ya herhangi bir borcu yoksa işveren hissesine isabet eden prim tutarları da, sigortalının 4/1-b sigortalılık hesabına aktarılabilmektedir.

Örnek olarak, 4/1-a kapsamından 4/1-b kapsamına aktarılacak sigortalı prim miktarı hissesi 80 TL, işveren prim payı ise 200 TL’dir. Normal şartlarda hizmet çakışması durumunda, işçi payı olan 80 TL 4/1-b hesabına aktarılmaktadır. Ancak, işverenin muvafakati olup, SGK’ya borcu olmazsa işveren payı olan 200 TL’de 4/1-b hesabına aktarılmaktadır.

Primini kendi ödeyen sigortalılar (Ek madde 5 ve 6 sigortalıları ile isteğe bağlı sigortalılar gibi) ile 4/1-b sigortalılarının, hizmet çakışması durumunda, geçerli sigortalılığa prim aktarım işlemleri ise, prim tutarlarının tamamı aktarılmak suretiyle yapılmaktadır.

Kendi işyerinden (gerçek kişiler) kendilerini 4/1-a kapsamında sigortalı olarak bildirenlerin 4/1-a hizmetleri iptal edildikten sonra ödenen primler sigortalı ve işveren hissesi ile birlikte geçerli sigortalılığa aktarılmaktadır. Ortak oldukları işyerlerinden (tüzel kişiler) 4/1-a kapsamında sigortalı olarak bildirilenlerin ise sadece sigortalı hisseleri 4/1-b sigortalılığına aktarılmaktadır.

SGK’nın denetim ve kontrolle görevli denetim elemanlarınca yapılan inceleme sonucu iptal edilen 4/1-a veya 4/1-b sigortalılık sürelerine ait ödenmiş primler için, hiçbir şekilde prim aktarımı ve iadesi yapılmamaktadır.  

b) Çakışan Sigortalılık Sürelerinden Her İkisi İçin Prim Ödenmişse Vatandaşa Prim İadesi İşleminin Nasıl Yapıldığı

Çakışan sigortalılık sürelerinden her ikisi için de prim ödenmişse, yani, 4/1-a ve 4/1-b sigortalısının her iki sigortalılık türü için SGK’ya borcu yoksa, bu durumda vatandaşa fazladan ödediği (geçersiz sigortalılığa ödediği) primlerin geri iade edilebilmesi için, SGK’dan talepte bulunma şartı aranmaktadır. Bu bilgiyle ilgili SGK’nın 2014/28 sayılı genelgesinde aynen; “… işyerinin bağlı bulunduğu sosyal güvenlik il müdürlüğüne/sosyal güvenlik merkezine talepte bulunulması gerekmektedir.” ifadesi yer almaktadır.

Bu tür prim iade işlemlerinde süre çok önemlidir. Buna göre; 01.10.2008’den önce 4/1-a kapsamındaki primlerin sigortalı hissesi 506 sayılı Kanun’un mülga 84. maddesine göre alındıkları tarihten itibaren 10 yıl geçmemişse, 4/1-c kapsamındaki primler ise 5434 sayılı Kanun’un mülga 117. maddesine göre emekli keseneği ve Kurum karşılıkları beş yıl geçmemişse faiz uygulanmaksızın, 01.10.2008 tarihinden sonraki süreler ise 5510 sayılı Kanun’un 89. maddesi kapsamında alındıkları tarihten itibaren on yıl geçmemişse kanuni faizi ile birlikte iade edilmektedir.

Çakışan sigortalılık sürelerinde her iki sigortalılık süresi için de prim ödenmiş olması durumunda, aynen prim iade işlemlerinde yapılan mevzuat uygulanmaktadır. Buna göre, 4/1-a sigortalılık statüsündeki primlerin vatandaşa iadesi yapılırken, hem işverene hem işçiye iade işlemleri yasal faiziyle birlikte yapılmaktadır. 1 Ekim 2008 sonrası işlemlerde, primin Kuruma yatırıldığı tarihi takip eden aybaşından iadenin yapıldığı ayın başına kadar geçen süre için faiz hesaplanmaktadır. Ayrıca, iade işlemlerinde hem işçi hissesine hem de işveren hissesine faiz uygulanmaktadır.

4/1-b sigortalılık statüsü ile primi kendileri tarafından ödenen sigortalılık statüsündeki primlerin iade işlemlerinde ise, ödenen primlerin tamamı faiziyle birlikte vatandaşa iade edilmektedir.

III- SONUÇ

Sosyal güvenlik sistemimizde teklik ilkesi bulunduğundan çalışma hayatındaki kişiler hem 4/1-a, 4/1-b ve 4/1-c sigortalığına aynı anda tabi olacak şekilde çalışsalar bile, SGK tarafından bunlardan yalnızca birisine geçerlik tanınıp itibar edilmektedir.

Bu durumda, çakışan sigortalılık süreleri için fazladan prim ödenme durumu oluşup, vatandaşın ödediği primi geri alma hakkı doğmaktadır.

Bu gibi durumlarda, çakışan sigortalılık sürelerinden yalnızca birisi için prim ödenmişse, vatandaş talebine gerek kalmadan geçerli sigortalığa prim aktarma işlemi SGK tarafından kendiliğinden yapılırken, her iki sigortalılık için prim ödenmişse, vatandaşın geçersiz sigortalılık için ödediği fazla primi almak için SGK’dan talepte bulunması gerekmektedir. Vakkas DEMİR* SGK Başmüfettişi E-Yaklaşım / Haziran 2018 / Sayı: 306