I- GİRİŞ

Özellikle son 15 yıllık periyodda devletimizin, vatandaşlar ve işverenlerden alacaklarına ilişkin çıkardığı birçok af ve yapılandırmalar söz konusu olup, belki de işverenlerimizin tam bir bilince sahip olmaması veya bu hususta birçok farklı mevzuat varlığının ve çeşitliliğinin kafa karıştırması nedeniyle zamanaşımına giren borçların ödenmesi de söz konusu olmakla birlikte bu durum fırsat eşitliği yönünden haksızlıklar doğurmaktadır. Bu yönüyle mevzuatı sık sık değişikliğe uğramasa da içeriği yönünden kafa karışıklıklarına sebep olan Sosyal Güvenlik Kurumu uygulamaları dahilinde prim borçlarının zamanaşımı konularında; 818 Sayılı Borçlar Kanunu(1), 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu(2), mülga 506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu ile 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu(3) ve 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunu’nda (4) yer alan düzenlemeler ile bu konuda en ayrıntılı mevzuatı içinde barındıran 01.08.2012 tarihli kurum alacaklarının terkini ve zamanaşımı konulu 2012/27 sayılı Sosyal Güvenlik Kurumu Genelgesi’nde yer alan hususlar üzerinde değerlendirmeler yapılacaktır.

II- PRİM BORÇLARINDA ZAMANAŞIMI

Bilindiği üzere Sosyal Güvenlik Kurumu prim alacaklarını doğuran olay genel olarak işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarını aylık prim hizmet belgesi/aylık sigorta primleri bildirgesi vererek kuruma beyanı ile gerçekleşmektedir. Zamanaşımı süresi, işverenlerce kendiliğinden düzenlenen ve yasal süresi içinde kuruma verilen veya yasal süresi dışında verilmekle birlikte denetim elemanına incelemeye sevk edilmeksizin işleme konulan aylık prim hizmet belgesi/aylık sigorta primleri bildirgesinden dolayı tahakkuk eden primler için farklı, mahkeme kararları, denetim ve kontrolle görevli memurlarca yapılan tespitlere veya kamu kurum ve kuruluşlarından alınan yazılara istinaden Sosyal Güvenlik Kurumunca re’sen düzenlenen aylık prim hizmet belgesi/aylık sigorta primleri bildirgesinden dolayı tahakkuk eden prim borçları için ayrı hesaplanmaktadır.

a- Ödeme vadesi 30.9.2008 tarihi ya da öncesinde sona eren sigorta prim borçlarının zamanaşımı süresi,

Ödeme vadesi;

- 07.12.1993 tarihi ve öncesinde sona eren borçlar için, Borçlar Kanunu hükümlerine istinaden, ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden günden itibaren on yıl,

- 08.12.1993 ila 05.07.2004 tarihleri arasında sona eren borçlar için, 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun hükümlerine istinaden, borcun ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren beş yıl,

- 06.07.2004 ila 30.09.2008 tarihleri arasında sona eren borçlar için yine Borçlar Kanunu hükümlerine istinaden, ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden günden itibaren on yıl, olarak dikkate alınacaktır.

Örnek-1: ABC unvanlı özel işyeri 2003 yılı Mart ayına ilişkin yasal süresi içinde düzenlenen aylık sigorta primleri bildirgelerinden dolayı tahakkuk eden prim borcunun ödeme süresi 30.04.2003 tarihinde sona ermektedir. Ödeme süresi 30.04.2003 tarihi itibariyle sona eren borçlar, 6183 sayılı Kanuna göre ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren beş yıllık zamanaşımı süresine tabi olduğundan, beş yıllık zamanaşımı süresi 01.01.2004 tarihinde başlayıp, zamanaşımını kesen veya durduran hallerinde bulunmaması halinde 31.12.2008 tarihinde sona ermiş olacaktır.

Örnek-2: VYZ unvanlı özel nitelikteki işyerince 2005 yılı eylül ayına ilişkin yasal süresi içinde düzenlenen aylık prim ve hizmet belgesinden dolayı tahakkuk eden primlerin ödeme süresi 31.10.2005 tarihinde sona ermekte olup bu borcun, Borçlar Kanunu’na göre ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden günden itibaren on yıllık zamanaşımı süresine tabi olduğundan, on yıllık zamanaşımı süresi, 01.11.2005 tarihinde başlayıp zamanaşımını kesen veya durduran hallerin bulunmaması halinde 31.10.2015 tarihinde sona ermektedir.

b- Ödeme vadesi 01.10.2008 veya sonrasında sona eren prim borçlarının zamanaşımı süresi için 5510 sayılı Kanun’un 93. maddesinde “Kurumun prim ve diğer alacakları ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zamanaşımına tâbidir” ibaresi geçmekte olup bu hüküm gereği işverenlerin kendiliğinden düzenlediği ve yasal süresi dahilinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na verdiği ya da yasal süresi dışında verilmekle birlikte incelemeye gerek görülmeksizin kurumca işleme alınan aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden ve ödeme vadesi 01.10.2008 tarihi veya sonraki herhangi bir tarihte sona eren prim borçları yasal ödeme süresinin sona erdiği tarihi takip eden takvim yılı başından itibaren on yıllık zamanaşımı süresine tabi tutulmaktadır.

Örnek-3: KML unvanlı özel işyerince 2010 yılı şubat ayına ilişkin olarak düzenlenen ve yasal süresi içinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilmiş olan aylık prim ve hizmet belgesinden dolayı tahakkuk eden prim borçlarının ödeme vadesi 31.03.2010 tarihinde sona ermekte olup bu itibarla borç, ödeme süresinin dolduğu tarihi takip eden takvim yılı başından başlayarak on yıllık zamanaşımına tâbi olduğundan, söz konusu alacağın tahsilinde dikkate alınacak zamanaşımı süresi zamanaşımını kesen ve durduran haller hariç olmak üzere 01.01.2011 tarihinde başlayıp, 31.12.2020 tarihinde sona erecektir.

c- Mahkeme kararları, denetim sonucu yapılan tespitler, bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri, Kanun ile kurulmuş kurum ve kuruluşlardan edinilen belgelere istinaden talep edilen veya re’sendüzenlenen prim belgelerinden dolayı tahakkuk ettirilen prim borçlarının zaman aşımı süreleri hususunda, 5510 sayılı Kanun’un 93. maddesinin ikinci fıkrasında, “…Kurumun prim ve diğer alacakları; mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise mahkeme kararının kesinleşme tarihinden, Kurumun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise rapor tarihinden, kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatı gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise bilgi ve belgenin Kuruma intikal ettiği tarihten itibaren, zamanaşımı on yıl olarak uygulanır.” hükmü mevcut olup bu durumda prim borcu;

-    Mahkeme kararı sonucunda doğmuş ise zamanaşımı süresi, mahkeme kararının kesinleşme tarihinden,

-    Sosyal Güvenlik Kurumu’nun denetim ve kontrolle görevli memurlarınca yapılan tespitlerden doğmuş ise zamanaşımı süresi, rapor tarihinden,

-    Kamu idarelerinin denetim elemanlarınca kendi mevzuatları gereğince yapacakları soruşturma, denetim ve incelemelerden doğmuş ise zamanaşımı süresi, bu soruşturma, denetim ve inceleme sonuçlarının Kuruma intikal ettiği tarihten,

-    Bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile Kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerden doğmuş ise zamanaşımı süresi, bilgi ve belgenin

-    Kuruma intikal ettiği tarihten, itibaren başlatılmaktadır.

-    Bu itibarla bahsi geçen hallerden birinden kaynaklı doğan prim borçlarının zamanaşımı süresi, borcun ödeme vadesinin sona erdiği tarihe göre değil, yukarıda belirtilen tarihler dikkate alınarak belirlenmektedir.

-    Ayrıca mahkeme kararına, denetim elemanlarınca yapılan tespitlere veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelere istinaden düzenlenen aylık sigorta primleri bildirgelerinden/aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden primlerin tahsilinde dikkate alınacak zamanaşımı süresi, borcun ödeme vadesinin 01.10.2008 tarihinden önce veya sonra sona erdiği üzerinde durulmaksızın, mahkeme kararının kesinleştiği tarihte/rapor tarihinde/kamu idarelerinin denetim elemanlarınca düzenlenen rapor sonuçlarının Sosyal Güvenlik Kurumu’na intikal ettiği tarihte veya bankalar, döner sermayeli kuruluşlar, kamu idareleri ile Kanunla kurulmuş kurum ve kuruluşlardan alınan bilgi ve belgelerin Sosyal Güvenlik Kurumu’na intikal ettiği tarihte geçerli olan Kanun hükümleri dikkate alınarak, ilgili kanunlarda öngörülen zamanaşımı süreleri esas alınarak belirlenecektir.

Örnek-4: Sosyal Güvenlik Kurumu denetim ve kontrolle görevli memurlarınca düzenlenen 19.09.2009 tarihli rapor ile C.D. isimli sigortalının 2008 yılı Mart ayındaki hizmetlerinin ve kazançlarının Kuruma bildirilmediğinin tespit edildiği varsayıldığında, sigorta primi ve işsizlik sigortası prim borcunun denetim raporuna istinaden tahakkuk etmesinden dolayı, sözkonusu prim borçları yönünden denetim raporunun düzenlendiği 19.09.2009 tarihinde 5510 sayılı Kanun hükümlerine ilişkin zamanaşımı süresi geçerli olduğundan, söz konusu borçlara ilişkin zamanaşımı süresi on yıl olarak uygulanacak olup, bu on yıllık zamanaşımı süresi 19.09.2009 tarihinde başlayıp, zamanaşımını kesen veya durduran hallerin bulunmaması durumunda 18.09.2019 tarihinde sona erecektir.

Diğer taraftan işverenlerce yasal süresi dışında Sosyal Güvenlik Kurumu’na verilen ve işleme alınıp alınmayacağının tespiti amacıyla Sosyal Güvenlik Denetmenine sevk edilen aylık prim ve hizmet belgelerine ilişkin yapılan denetim sonucunda belgelerin işleme alınmasına karar verilmesi halinde, bu nitelikteki aylık prim ve hizmet belgelerinden dolayı tahakkuk eden prim borçları için de zamanaşımı süresi rapor tarihinden itibaren başlar.

III- ZAMANAŞIMINI KESEN HALLER

Zamanaşımını kesen haller, 6183 Sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü hakkında Kanun’da 11 başlık halinde açıklanmış olup bunlar; 

1- Ödeme,

2- Haciz tatbiki,

3- Cebren tahsil ve takip muameleleri sonucunda yapılan her çeşit tahsilât,

4- Ödeme emri Tebliği,

5- Mal bildirimi, mal edinme ve mal artmalarının bildirilmesi,

6- Yukarıdaki 5. sırada gösterilen muamelelerden her hangi birinin kefile veya yabancı şahıs ve kurumlar mümessillerine tatbiki veya bunlar tarafından yapılması,

7- İhtilaflı amme alacaklarında kaza mercilerince bozma kararı verilmesi,

8- Amme alacağının teminata bağlanması,

9- Kaza mercilerince icranın tehirine karar verilmesi,

10- İki amme idaresi arasında mevcut bir borç için alacaklı amme idaresi tarafından borçlu amme idaresine borcun ödenmesi için yazı ile müracaat edilmesi.

11- Amme alacağının özel Kanunlara göre ödenmek üzere müracaatta bulunulması ve/veya ödeme planına bağlanması,

Şeklinde sıralanmıştır. Kesilmenin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılı başından itibaren zamanaşımı yeniden işlemeye başlamaktadır. Zamanaşımının bir bozma kararıyla kesilmesi halinde zamanaşımı başlangıcı yeni vade gününün rastladığı; amme alacağının teminata bağlanması veya icranın kaza mercilerince durdurulması hallerinde zamanaşımı başlangıcı teminatın kalktığı ve durma süresinin sona erdiği tarihin rastladığı takvim yılını takip eden takvim yılının ilk günü olur.

IV- SONUÇ  

Sosyal Güvenlik Kurumu prim borçlarının zamanaşımı konulu yazımızın sonunda bir hatırlatma; Yukarıda geçen zamanaşımı sürelerine ilişkin önemli bir istisna olarak, zamanaşımı süresinin işlemediği bazı istisnai durumlarda mevcut olup bunlar; borçlunun yabancı memlekette bulunması, hileli iflas etmesi veya terekesinin tasfiyesi dolayısıyla hakkında takibat yapılmasına imkân bulunmaması şeklinde sıralanmakta, sayılan bu hallerin devamı müddetince zamanaşımı işlememektedir. Ayrıca sosyal güvenlik hukuku içerisinde zamanaşımının kurumca re’sen dikkate alınacağı hususunda herhangi bir düzenlemeye yer verilmemiş olup bu hususta mahkeme kararı alınmaksızın prim borçlarının terkin edilmediği de bilinmelidir. Fahrettin YÜKSEK* İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni Yaklaşım / Nisan 2018 / Sayı: 304

*           İstanbul Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğü, Sosyal Güvenlik Denetmeni, C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanı

(1)         29.04.1926 tarih ve 359 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(2)         04.02.2011 tarih ve 27836 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(3)         16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.

(4)         28.07.1953 tarih ve 8469 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.