Özellikle yatırım ortamını iyileştirme ve iş yapma kolaylığının artırılması ekseninde getirilen ve elektronik ortamda kurumlar vergisi mükelleflerinin işe başlama bildirimlerinin ticaret sicil müdürlüklerince bildirilmesi yöntemi, devrim niteliğinde bir uygulamadır. Bu uygulama ile vergi mükellefleri açısından ayrıca başkaca bir işlem yapmaksızın, işe başlamaların elektronik ortamda sonuçlandırılması temin edilmiştir.

Sonuçta kurumlar vergisi mükellefleri sicil kayıtlarının elektronik olarak intikali ile işe başlamış sayılmakta ve vergisel işlemlerini ve ticari işlemlerini gecikmeksizin yapabilmektedir.

Olayın bir yönü hızlı, ekonomik ve kolaylaştırılmış yöntemle işe başlamanın temin edilmesidir. Olayın diğer yönü ise vergi dairelerinin buna bağlı yoklamaları 15 gün içerisinde gerçekleştirerek işe başlamış sayılan mükellefin gerçek durumunu sahada da teyit etmektir.

İşe başlamış sayılan mükelleflerin fiilen işe başladıkları anlamına gelen durumların, yoklamaya yetkili memurlarca iş yerinde yapılan yoklamada da tespiti ve tutanağa bağlanması gerekir. Yani mükellefin iş yeri adresinin bulunması, mükellefin kendisi ve adına hareket edenin olması, işe başlamaya yönelik tesisat ve tertibatın varlığı, vergi dairesi açısından gerçek anlamda mükellefi tespit etme görevinin temel taşını oluşturmaktadır.

Bu özelliklere uymayan bir yoklama, günümüzde en önemli kayıt dışılık problemlerinin kaynağını oluşturan sahte belge kullanımını(1)  da önemli emarelerinden birini teşkil edebilmektedir. Şöyle ki, kâğıt üzerinde kurulmuş firmaların ticaret siciline kayıtlı faaliyet alanlarında müşterilerine veya ilişkili olduğu şirketlere belge düzenlemesi, bir yandan sahte belge kullanımını yaygınlaştıracak diğer yandan domino etkisi ile kayıtlı çalışmakla beraber birtakım alışlarını sahte belge ile kayıtlarına yansıtan firmaların da sistemi besler hale gelmesine zemin hazırlanacaktır.

Görüleceği üzere, bir işe başlama yoklamasının yerinde yapılıp yapılmaması, sonraki süreçlerde kayıt dışılığın tüm ekonomiyi ve süreçteki aktörleri ilgilendiren domino etkisini ya baştan etkisiz kılabilecek veya tamamen işlerlik kazanmasını tetikleyebilecektir.

Zira yoklama sonucunda; mükellef iş adresinde yoksa adreste başkası varsa ya da adresteki iş yeri boş ise veya mükellefiyet tesisini gerektirmeyen bir durum tespit edilmişse mükellefiyet kaydı açılış tarihi itibariyle terkin edilecektir. Bu haliyle terkinin ticaret sicil kaydı bulunan mükelleflerin ekonomik faaliyetlerinde olası sahte belge zincirinin unsuru olmaktan men ederek kasıtlı veya bilmeden bu işletme ile ticari faaliyet yürüten firmalara da bir nevi sigorta vazifesi göreceği tespiti, abartılı olmayacaktır.

İşe başlama yoklamaları yanında işi bırakma hallerini tespiti ve yapılacak yoklamalar da bir o kadar önem taşımaktadır.

Bir mükellefin işi bıraktığının tespit edilmesi veya yapılan araştırma ve yoklamalar sonucunda bilinen adreslerinde bulunamaması ve başka bir adreste faaliyetine devam ettiğine dair bilgi edinilememesi veya başkaca bir ticari, zirai ve mesleki faaliyeti olmadığı halde münhasıran sahte belge düzenlemek amacıyla mükellefiyet tesis ettirdiğinin vergi incelemesine yetkili olanlarca düzenlenen rapor ile tespit edilmesi, re’sen işi bırakma sayılan hallere girmektedir.

İşi bıraktığının tespitinde de, işi bırakma bildiriminde bulunması gerekmekle birlikte bildirimde bulunmayanlardan, yapılan araştırma ve yoklamalar sonucunda işi bıraktığı tespit edilen veya bilinen adreslerinde bulunamayan ve başka bir adreste faaliyetine devam ettiğine dair bilgi edinilemeyen, beyannameleri düzenli vermeyen mükelleflere ait gayri faal mükellef listeleri esas alınmaktadır. Bu tespitlere uyan mükellefler nezdinde gerekli yoklama ve araştırma işlemleri yapılarak re’sen terkin işlemleri tamamlanmaktadır.

İşi bırakma bildiriminde bulunmayan mükellefin yine mükellefin vergi dairesinde bulunan dosyalarının incelenmesi suretiyle işyeri ve ikamet adreslerinde bulunamaması gibi kriterler çerçevesinde yapılacak re’sen mükellefiyet terkini de sonuçta sahte belge kullanma fiillerinin erken aşamada tespit edilerek olası sonuçları ile ortadan kaldırmaya matuf bir güvenlik önlemine dönüşmektedir. Burada da yoklama, işleme dayanak teşkil edecek son işlem olmaktadır.

Sonuç itibariyle, etkin ve yerinde yapılan yoklama faaliyetlerinin mükellefi tespit ve takip görevinin yerine getirilmesinde, olası ekonomik faaliyetlerini sahte belge kullanımı ile kayıtdışı veya suç ekonomisini besleyen bir görünümüne dönüşmesine engel olma vasfı oldukça değerlidir. 

Bundan sonraki süreçte sahte belge kullanımın engellenmesi ve daha ilk safhalarında yayılmadan kontrol altına alınmasına dönük yoklama faaliyetlerinin etkinleştirilmesinde farklı alternatifler ve modeller geliştirilmesi, sahte belge kullanımına bağlı mükellefiyetin devamlılığının tekrar gözden geçirilmesi ve değerlendirilmesine imkân verecek çağdaş kontrol mekanizmalarının devreye alınması, önümüzdeki süreçte tartışılması gereken temel hususlar olacaktır. Mustafa ÇOLAK* Yaklaşım / Kasım 2018 / Sayı: 311