Vergilemede 4T kuralı olarak bilinen “tarh, tebliğ, tahakkuk, tahsil” sürecindeki ilk idari işlem olan tarhiyatta, vergi alacağı kanuni matrah ve nispetler üzerinden hesaplanır ve vergi alacağı miktar itibariyle tespit edildikten sonra vergi idaresi tarafından mükelleflere veya ceza sorumlularına ihbarname ile tebliğ edilir. Bu aşamadan itibaren mükelleflerin 30 günlük hak düşürücü süreleri başlar ve yapılan tarhiyata karşı vergi mahkemesinde dava açılabileceği gibi Vergi Usul Kanunu (VUK) 376/1. Maddesi kapsamında cezalarda indirim başvurusunda bulunulabilir ya da VUK Ek 1. Maddesi uyarınca tarhiyat sonrası uzlaşma talep edilebilir.
Belirttiğimiz bu süreç, adına vergi tarh edilen ya da ceza kesilen tüm mükellefler için geçerli olmakla birlikte daha tarhiyat aşamasından çok öncesini ilgilendiren vergi incelemesi sürecinde mükelleflerin VUK Ek 11. Maddesi kapsamında faydalanabilecekleri “tarhiyat öncesi uzlaşma” müessesesi de mevcuttur.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Süreci
Tarhiyattan önceki aşama olan vergi inceleme sürecinde, mükelleflerin hesap ve işlemleri Vergi Müfettişleri tarafından incelenmekte ve eleştiri gereken hususlar hakkında tarhiyat ve ceza önerilen Vergi İnceleme Raporları tanzim edilmektedir. Mükellefler dilerlerse inceleme elemanı ile düzenlenen tutanakta tarhiyat öncesi uzlaşma istediklerini belirtebilecekleri gibi daha sonrasında dilekçe ile inceleme elemanının bağlı olduğu Daire Başkanlıklarına da bu taleplerini iletebilmektedirler. Burada önemli olan husus; tarhiyat öncesi uzlaşmayı tercih eden mükellefler dilekçe ile uzlaşma talebinden vazgeçtiğini bildirmeden uzlaşma görüşmelerine katılmazsa, uzlaşma görüşmelerine katılıp uzlaşırsa veya uzlaşamazsa tarhiyat sonrası uzlaşma hakkı da ortadan kalkmaktadır.
Şimdi bir bakalım… İçinde bulunulan aşama vergi incelemesi ve vergi incelemesinde olan bir mükellef, kendisi hakkında Vergi Müfettişleri tarafından tanzim edilen Vergi İnceleme Raporlarında önerilen tarhiyat ve ceza tutarları için henüz bu raporlar bağlı olunan vergi dairesine gönderilmeden önce idare ile tarhiyattan önce uzlaşabileceği gibi ilgili raporlar bağlı olunan vergi dairesine gönderildikten sonra raporlarda önerilen tarhiyatlar ve ceza tutarlarının mükellef adına tarh edilip kendilerine yazı ile tebliğinden itibaren 30 günlük süre içerisinde tarhiyat sonrası uzlaşmadan da faydalanabilirler.
Peki, bu noktada bir mükellef olsanız hangisini seçmek daha avantajlı olur diye düşünmez miydiniz? Gelin birlikte tarhiyat öncesi uzlaşma ve tarhiyat sonrası uzlaşmanın hem benzer yönlerini hem de farklılıklarını inceleyerek bu soruya bir cevap bulmaya çalışalım.
Uzlaşmanın Kapsamında Farklılık Yok
Vergi incelemesindeki bir mükellef, hakkında tanzim edilen Vergi İnceleme Raporlarında önerilen vergi, vergi ziyaı cezası ve 2023 yılı için 15.000 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları için hem tarhiyat öncesi uzlaşma hem de tarhiyat sonrası uzlaşma tercih edebilmekte olup uzlaşmanın iki türü için de bu noktada farklılık bulunmamaktadır.
Uzlaşılması Halinde İlave İndirim İmkanı İki Aşamada da Mevcut
Mükellefler ister tarhiyat öncesinde isterse de tarhiyat sonrasında uzlaşsın önemli olmaksızın Vergi Usul Kanunu 376/2. Maddesi uyarınca üzerinde uzlaşılan verginin tamamını ve vergi cezalarının %75’ini süresinde ödemeleri halinde; üzerinde uzlaşılan cezaların %25’i ayrıca indirilmektedir. Bu sebeple vergi incelemesindeki bir mükellefin uzlaşılan cezalarda ilave indirim imkanından faydalanmak için uzlaşma türlerinin ikisi de aynı etkiye sahip olmaktadır.
Tarhiyat Öncesinde Uzlaşılırsa Vade Öne Çekiliyor
Vergi incelemesi neticesinde hakkında vergi ve vergi cezası tarhiyatı önerilen mükellefler, tarhiyat öncesi uzlaşma seçeneğini tercih etmeleri durumunda; ilgili vergi ve vergi cezalarının vadesinde farklılık gündeme gelmektedir. Henüz haklarında tanzim edilen inceleme raporu bağlı oldukları vergi dairesine gönderilmeden, incelemenin yürütüldüğü birimde Vergi Müfettişlerinden teşkil olunan komisyonda uzlaşılan vergi ve vergi cezalarını içeren, karşılıklı imza altına alınan tarhiyat öncesi uzlaşma tutanağı tahakkuk fişi yerine geçtiği için bu vergi alacağı, uzlaşma tutanağının imza tarihini takip eden bir ay içinde ödenmek zorundadır.
Buna karşın; inceleme sonucu tanzim edilen raporların öncelikle bağlı olunan vergi dairesine gönderilmesi, vergi dairesinin bu raporlardaki tutarları tarh edip mükellefe tebliğinden itibaren 30 günlük süre içerisinde mükelleflerce tarhiyat sonrası uzlaşma tercih edilmesi halinde; raporların tanzim edilip vergi dairesine gönderilmesi, tarh ve tebliğ işlemleri ve uzlaşma günü verilmesi sürecinde belli bir süre imkanı oluşmuş olacak ve tarhiyat sonrası uzlaşma tutanağının imza edilmesinden itibaren bir aylık ödeme süresi başlayacaktır.
Böylelikle, tarhiyat sonrası uzlaşma seçeneğinin tarhiyat öncesi uzlaşma seçeneğinden vade yönünden bir avantajı olduğunu söyleyebiliriz.
Gecikme Faizinde Tarhiyat Öncesi Uzlaşma Bir Adım Önde!
Her ne kadar tarhiyat öncesi uzlaşılması vadeyi öne çekse de bunun gecikme faizi yönünden bir avantaj olduğunu söyleyebiliriz. Şöyle ki; gecikme faizi, verginin normal vade tarihinden son yapılan tarhiyatın tahakkuk tarihine kadar, üzerinde uzlaşılan vergilerde ise uzlaşma tutanağının imza tarihine kadar hesaplanmaktadır. Hakkında vergi incelemesi sonucu rapor tanzim edilen mükellefler tarhiyat öncesinde vergi inceleme elemanları ile uzlaşırlarsa daha az gecikme faizine muhatap olacaklardır.
Buna karşın tarhiyat öncesi uzlaşma değil de tarhiyat sonrası uzlaşmak isteyen mükellefler için normal süreç işleyecek, raporlar öncelikle bağlı olunan vergi dairesine gönderildikten sonra tarh edilen vergiler ihbarname ile mükelleflere tebliğ edilecek ve 30 gün içinde tarhiyat sonrası uzlaşma talep eden mükelleflere uzlaşma günü verilecek, akabinde ise tarhiyat sonrası uzlaşma tutanağının imza tarihine kadar gecikme faizi işleyecektir.
Vergi inceleme raporlarında yer alan ve tarhı önerilen vergilere daha az gecikme faizi işlemesi, aksi durumda ise sürecin iki ile dört ay uzaması hatta duruma ve koşullara göre bu sürenin daha da artma ihtimali, tarhiyat öncesi uzlaşmayı vadeyi öne çekmesine rağmen vergi borcu anlamında bir adım öne çıkarmaktadır.
Tarhiyat Öncesinde Uzlaşmak Tekerrürden Kurtarıyor!
VUK 339.maddesinde yer alan tekerrür müessesesi, hakkında daha öncesinde vergi ziyaı ya da usulsüzlükten dolayı ceza kesilen mükelleflere, cezalarının kesinleştiği tarihi izleyen günden itibaren vergi ziyaı cezalarında beşinci yılın, usulsüzlük cezalarında ise ikinci yılın isabet ettiği takvim yılının sonuna kadar yeniden ceza kesilmesi halinde; vergi ziyaı cezası %50 oranında, usulsüzlük cezası ise %25 oranında artırılarak uygulanmaktadır.
Şimdi tekerrür hükmünü uzlaşma müessesesi ile birlikte ele alalım.
Daha öncesinde kesinleşmiş vergi ziyaı ve/veya usulsüzlük cezası bulunan bir mükellefin, ilgili cezaların kesinleştiği günü takip eden beşinci ve/veya ikinci takvim yılının sonuna kadarki dönemlerine ilişkin hesap ve işlemlerinin vergi incelemesinde olduğunu ve bu dönemlere ilişkin olarak da hakkında tanzim edilen raporlarda vergi ziyaı ve/veya usulsüzlük cezası önerildiğini düşünürsek; mükellefin hangi aşamada uzlaşması daha avantajlı olacaktır?
Tarhiyat Sonrasında Artırımlı Cezalar Üzerinden Uzlaşılıyor
Hakkında daha öncesinde vergi ziyaı cezası ve/veya usulsüzlük cezası bulunan ve bu cezası kesinleşen mükellefler, Vergi Müfettişleri tarafından tanzim edilen Vergi İnceleme Raporlarında kesilmesi önerilen vergi ziyaı ve 2023 yılı için 15.000 TL’yi aşan usulsüzlük cezaları için tarhiyat sonrası uzlaşmayı seçerlerse; raporlar öncelikle bağlı olunan vergi dairesine gönderilecek, raporlarda yer alan vergi ziyaı ve/veya usulsüzlük cezaları %50 ve/veya %25 artırımlı olarak vergi dairesince tarh edilecek, tarh edilen bu cezalar artırımlı tutarları içeren ihbarname ile tebliğ edildikten sonra tarhiyat sonrası uzlaşma tercih edilirse bu tekerrürlü ceza toplamı üzerinden uzlaşmaya girilecektir.
Tarhiyat Öncesi Uzlaşmada Tekerrür Dikkate Alınmıyor
Bahsettiğimiz bu mükellef, hakkında tanzim edilen raporda kesilmesi önerilen vergi ziyaı ve/veya 2023 yılı için 15.000 TL’yi aşan usulsüzlük cezaları için incelemenin yürütüldüğü birimde (henüz raporlar vergi dairesine gönderilmeden önceki aşama) tarhiyat öncesi uzlaşmayı tercih ederse; ilgili komisyonlarda daha öncesinde kesinleşen vergi ziyaı ve usulsüzlük cezaları için tekerrür hükümleri dikkate alınmadan sadece raporda kesilmesi önerilen cezalar üzerinden uzlaşma yapılmaktadır.
Uzlaşmanın vaki olması halinde ise tarhiyat öncesi uzlaşma tutanağı tahakkuk fişi yerine geçtiği için Vergi Müfettişleri ile uzlaşılan cezalar tekerrürsüz hali ile bir ay içinde ödenebilecektir.
Tarhiyat öncesi uzlaşma tutanakları kesin ve gereği derhal yerine getirilmesi gereken bir idari sözleşme niteliğinde olması sebebiyle; tarhiyat öncesi uzlaşmanın vaki olması ve inceleme raporlarında önerilen vergi cezaları üzerinde uzlaşıldığı takdirde, tarhiyat öncesi uzlaşma tutanakları bağlı olunan vergi dairesine gönderildikten sonra o tutarlara vergi dairesi tarafından tekerrür hükmü uygulanamayacak çünkü ilgili tutanaktaki tutarların kesinliği ve gereğinin derhal yerine getirilmesi gerekliliği o tutanaktaki tutarların değiştirilemeyeceğini de gerektirmektedir.
Daha öncesinde kesinleşmiş vergi ziyaı ve/veya usulsüzlük cezası bulunan ve ilgili dönemleri vergi incelemesinde olan mükelleflerin tarhiyat öncesi uzlaşma seçeneğini tercih etmesi, artırımlı cezaların önüne geçeceğinden tarhiyat öncesi uzlaşmanın tarhiyat sonrası uzlaşmaya kıyasla bu noktada daha avantajlı olduğunu söyleyebiliriz.
Sonuç Olarak…
Şöyle bir toparlamak gerekirse; vergi incelemesindeki mükelleflerin vergi, vergi ziyaı cezası ve 2023 yılı için 15.000 TL’yi aşan usulsüzlük ve özel usulsüzlük cezaları hem tarhiyat öncesi hem de tarhiyat sonrası uzlaşmanın kapsamına girmekte, hangi aşamada uzlaşılırsa uzlaşılsın cezalarda %25’lik ilave indirim imkanı iki aşamada da bulunmakta, tarhiyat öncesi uzlaşmada ödeme zamanı daha öne çekilmesine rağmen daha az gecikme faizi hesaplanmakta ve tekerrürlü cezası bulunan mükelleflerin tarhiyat öncesi uzlaşmayı tercih etmeleri halinde çok daha avantajlı duruma geldiğini söylemek mümkün.
Yusuf Cihad DEMET
Vergi Müfettişi
