Ülkemizde vergileme, büyük ölçüde vergi mükelleflerinin ödemeleri gereken vergileri kendilerinin hesaplayıp beyan etmesi esasına dayanmaktadır. Vergi kanunlarının öngördüğü defter ve belge düzenine göre kayıtlarını yaparlar ve ödenmesi gereken vergiyi hesaplayıp beyan ederler.
Mükellef beyanlarının doğru olup olmadığının anlaşılması için vergi beyannamelerinin verilmesinden itibaren vergi dairesi memurlarınca gözden geçirilir. Daha sonra muhtelif kriterler göz önünde tutularak vergi incelemesine tabi tutulacak beyannameler seçilir vergi denetim elemanlarının denetimi ile kontrol edilir. Vergi müfettişleri mükelleflerin beyanlarına esas olan kayıt ve ilgili belgeleri beş yıllık zaman aşımı süresi içinde inceleyebilirler.
Vergi incelemesi ve izaha davet
Vergi kayıplarını önlemek için vergi müfettişlerince yapılan denetimleri en etkili uygulamalardır. Ayrıca, vergi daireleri bilgi toplama ve yoklama çalışmalarıyla da mükelleflerin doğru beyanda bulunma konusunda etkide bulunurlar. Yapılan inceleme ve denetimlerde mükelleflerin eksik beyanları ortaya çıkarılmakta cezalı vergi tarhiyatı yoluna gidilmektedir. Ancak, inceleme, tarhiyat, uzlaşma, itiraz, dava işlemlerinin sonuçlanması ve ödenecek vergi ve cezanın kesinleşmesi uzun bir zaman almaktadır
Daha kısa sürede sonuç almak ve mükelleflerin vergiye gönüllü uyumlarının artırılması, daha düşük maliyetle vergi kaybının azaltılması ve kayıt dışı ekonomi ile etkin bir şekilde mücadele edilmesi amaçlarıyla izaha davet müessesesi geliştirilmiştir.
Vergi mükelleflerini izaha davet
Vergi Usul Kanununun 370^’inci maddesinde, 6728 Sayılı Kanun’la değişiklik yapılarak 9.8.2016 tarihinde “İzaha Davet “ müessesesi getirilmiştir. 7194 Sayılı Kanun’la maddede değişiklik yapılmış(yürürlük(1.1.2020); konuyu açıklayıcı 519 Sayılı Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile izaha davet müessesesinin işleyişi şekillendirilmiştir.
370’inci madde hükmü
7194 Sayılı Kanun’la yeniden düzenlenen 370’inci maddenin (a) bendinde şöyle denilmektedir. ‘’Vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden önce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğuna dair yetkili merciler tarafından yapılmış ön tespitler hakkında, tespit tarihine kadar ihbarda bulunulmamış olması kaydıyla mükellefler izaha davet edilebilir.
Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, davet konusu tebliğ ile sınırlı olarak VUK’un 371’inci maddesinde yer alan pişmanlık hükümlerinden yararlanamaz. İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren otuz günlük süre içerisinde izahta bulunması durumunda, yapılan izah değerlendirilerek değerlendirme sonucunu içeren yazı mükellefe tebliğ edilir.
İzaha Davet’in kapsamı
519 Sayılı VUK Genel Tebliği’ne göre, verginin ziyaa uğradığına delalet eden emarelerin tespit edilmesine bağlı olarak işleyen izaha davet müessesesi kapsamında Hazine ve Maliye Bakanlığı’na bağlı ilgili birimlerce verginin ziyaa uğradığına delalet eden emareler bulunduğu yönünde yapılan çalışmalar sonucunda belirlenen konulara ilişkin olarak haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilirler.
Ön tespitin yapılacağı tarih itibariyle haklarında ön tespit konusu ile ilgili olarak, ihbar bulunan ya da vergi incelemesi başlatılan veya takdir komisyonuna sevk işlemi yapılan mükelleflere ilişkin olarak ön tespit yapılmaz ve bu mükellefler izaha davet edilmezler.’’
Vergi Usul Kanunu’nun 359’uncu maddesinde yer alan kaçakçılık fiilleriyle vergi kaybına neden olunmuş olabilecek hallerde, haklarında ön tespit yapılanlar izaha davet edilmezler.
Ancak, sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullanma fiilinin işlenmiş olabileceğine dair yapılan ön tespitlerde, kullanılan sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge tutarı, bir takvim yılında (2022 de)148.000,Türk Lirası’nı geçmeyen veya bu tutarı geçse bile ilgili yıldaki mal ve hizmet alışlarının %5’ini aşmayan mükelleflere SMİYB ön tespit yazısı tebliğ edilir. Ön tespite ilişkin şartlar her yıl için ayrı ayrı değerlendirilir.
Ön tespitler nedir?
Ön tespit, vergi kanunlarının verdiği yetki kapsamında vergi incelemesi yapmaya ve /veya mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan gerçek ve tüzel kişilerden bilgi toplamaya yetkili bulunanlar tarafından doğrudan veya dolaylı olarak elde edilen bilgi, bulgu veya verilerin Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonu’na intikal ettirilmesi neticesinde, sözü edilen komisyon tarafından ziyaa uğramış olabileceği yönünde yapılan tespitleri ifade eder.
Ön Tespit ve İzah Değerlendirme Komisyonları
Yukarıda maddede belirtildiği gibi yetkili merci olan ön tespit ve değerlendirme komisyonları Gelir İdaresi Başkanlığı ve Vergi Denetim Kurulu bünyesinde kurulmaktadır.
Gelir İdaresi Başkanlığı bünyesinde kurulan ön tespit ve izah değerlendirme komisyonları ilgisine göre vergi dairesi başkanlıkları ile defterdarlıklara bağlı olarak görev yaparlar. Bunun yanında, vergi dairelerine bağlı olarak da komisyon kurulabilmektedir.
Vergi dairesi başkanlıklarında oluşturulacak komisyon, vergi dairesi başkanı veya grup müdürünün başkanlığında, vergi dairesi başkanı tarafından görevlendirilen başkan dahil toplam üç kişiden, defterdarlıklarda oluşturulacak komisyon ise defterdar veya defterdar yardımcısının başkanlığında defterdar tarafından görevlendirilen başkan dahil toplam üç kişiden oluşur.
İhtiyaca göre birden fazla komisyon kurulabilir.
Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı Bünyesinde kurulan ön tespit ve izah değerlendirme komisyonu Başkanlık tarafından biri komisyon başkanı olarak belirlenecek başkan dahil üç vergi müfettişinden oluşur. Ayrıca yeteri kadar yedek üye seçilir. Vergi Denetim Kurulu Başkanlığı veya daire başkanlıklarında birden fazla komisyon kurulmadı mümkündür
kendilerine intikal ettirilen bilgi, bulgu ve verileri değerlendirerek, söz konusu mükellefin vergi ziyaına sebebiyet vermiş olabileceği sonucuna varırsa ( ön tespit) izaha davet veya sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge ön tespit yazısının hakkında ön tespit yapılanlara gönderilmesini sağlar.
Mükelleften gelen izahları değerlendirip yazıya bağlar ve değerlendirme yazısının da mükelleflere tebliğ edilmesini sağlar.
İzaha davet yazısı
Komisyonlar tarafından izaha davet kapsamında haklarında ön tespit yapılanlara, gerekli açıklamaların yer aldığı ‘’İzaha Davet Yazısı ’’Vergi Usul Kanununun tebliğ hükümleri çerçevesinde tebliğ edilir. Yazıda yer alacak hususlar 519 Sayılı Genel Tebliğ’de belirtilmiştir.
Mükelleflerden gelen izahın değerlendirilmesi ve sonuçlandırılması
- Gelen izahatın değerlendirilmesi
Kendisine izaha davet yazısı tebliğ edilenlerin tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde yetkili komisyona izahta bulunmaları gerekir. Süresinde yapılan izah, komisyonca en geç 45 gün içinde değerlendirilerek sonuca bağlanır.
- Değerlendirme sonucunda vergi ziyaına neden olunmadığının anlaşılması
Mükelleflerin gönderdiği izahın, vergi ziyaına neden olmadığı konusunda yeterli olduğunun komisyonca uygun bulunması halinde değerlendirme sonucunu içeren yazı mükellefe tebliğ edilir ve mükellef hakkında söz konusu tespitlerle ilgili olarak vergi incelemesi ve takdir komisyonuna sevk işlemi yapılmaz.
- İzahın değerlendirilmesi ve vergi ziyaının olduğunun anlaşılması
Komisyonca yapılan tespitlere mükellefçe yapılan izahın, verginin ziyaa uğramış olabileceğine ilişkin tespitleri açıklamada yetersiz kalması durumunda komisyon değerlendirme sonuçlarını içeren bir yazıyı mükellefe tebliğ eder. Tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi, eksik veya yanlış verilmiş vergi beyanının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin gecikme zammı oranında izah zammı ile birlikte ödenmesi şartıyla vergi ziyaı cezası ziyaa uğratılan vergi üzerinden %20 oranında kesilir.
Komisyonca mükellefin izahının uygun bulunmadığına ilişkin yazının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içinde mükellefçe beyanname verilmemiş olması halinde vergi incelemesine veya takdir komisyonuna sevk işlemleri yapılır.
- Mükellefin izahta bulunmaması
İzaha davet yazısının tebliğ tarihinden itibaren 30 gün içerisinde mükelleflerin yetkili komisyona izahta bulunmamaları halinde, komisyon tarafından izaha davet yazısında yer verilen ziyaa uğramış olabilecek vergi tutarının beyan edilmesi gerektiğine karar verilir. Komisyonun bu değerlendirmesini içeren yazının tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 gün içerisinde, hiç verilmemiş olan vergi beyannamelerinin verilmesi eksik veya yanlış vergi beyanlarının tamamlanması veya düzeltilmesi, ödeme süresi geçmiş bulunan vergilerin gecikme zammı oranında izah zammıyla birlikte ödenmesi halinde vergi ziyaı cezası, ziyaa uğratılan verginin %20 si oranında kesilir.
Diğer Hususlar
- İndirimli ceza koşullarını taşımayanların vereceği beyanname açısından ceza uygulaması
İndirimli ceza uygulanması için gereken şartlarından herhangi birini taşımadığı anlaşılan mükelleflerin vergi beyannamelerini vermelerine engel bir durum bulunmamakta olup, vergi incelemesine başlanılmadan veya takdir komisyonuna sevk edilmeden beyannamelerini vermiş olanlara, ziyaa uğratılan vergi üzerinden Vergi Usul Kanunu’nun 344. üncü maddesi gereği %50 oranında vergi ziyaı cezası kesilir.
- 30 gün içinde ödeme yapılmaması
Vergi Usul Kanunu’nun 370’inci maddesi kapsamında verilen beyanname üzerine tahakkuk eden vergiler ile izah zammının mükelleflerce maddede öngörülen 30 günlük süre içerisinde ödenmemesi durumunda %20 oranında kesilmiş olan indirimli ceza, %50 oranı esas alınarak ikmal edilir ve izah zammı gecikme faizine dönüştürülür.
- Uzlaşma başvurusu
Vergi Usul Kanunu’nun 370’inci maddesinin (a) fıkrası kapsamında kendilerine izaha davet yazısı tebliğ edilen mükellefler, bu maddeye göre %20 oranında kesilen vergi ziyaı cezasına ilişkin ihbarnamelerin tebliği üzerine süresi içerisinde tarhiyat sonrası uzlaşma başvurusunda bulunabilir. Ancak, maddenin (b) fıkrası kapsamında ön tespite ilişkin yazı tebliğ edilen, sahte veya muhteviyatı itibariyle yanıltıcı belge kullandığı tespiti yapılan mükellefler, bu madde uyarınca kesilecek vergi ziyaı cezası için uzlaşma başvurusunda bulunamaz.
- İzahın yapıldığı tarihin belirlenmesi
Yazılı izah, izaha davet yazısını gönderen mercie; elden verilmişse bu tarihte, postayla taahhütlü veya acele posta servisi ile gönderilmişse zarfın üzerindeki damga tarihinde, adi postayla veya özel dağıtım şirketleri aracılığıyla gönderilmişse izaha davet yazısını gönderen merciin kayıtlarına girdiği tarihte verilmiş sayılır.
Sözlü izah, izahı yapan ile komisyon tarafından imzalanacak bir tutanakla tespit olunur, bu durumda izah tarihi olarak tutanağın düzenlendiği tarih esas alınır.
10.8.2022 tarihinde Gelir İdaresi Başkanlığı’nca İzaha Davet Broşürü İnternet sitesinde, yayınlanmıştır. Akif AKARCA / Dr.Mehmet ŞAFAK
https://www.dunya.com/kose-yazisi/vergi-denetimi-ve-mukellefleri-izaha-davet/667675
