Bireysel Emeklilik Sistemi (BES) Türkiye’de hem tasarrufların arttırılması, hem de nüfusun giderek yaşlanması ile doğabilecek problemlere karşı önlem olarak uygulamaya konulmuştur. Gönüllülük esasına dayalı BES’in yanı sıra, 25 Ağustos 2016 tarihinde kanunlaşan ve 1 Ocak 2017 itibarıyla yürürlüğe giren Otomatik Katılım uygulamasıyla sistemin yaygınlaşması için önemli bir adım atılmıştır.
4632 sayılı Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu’nun 1 Ocak 2017 tarihinde yürürlüğe giren otomatik katılıma ilişkin Ek-2’nci madde hükümleri uyarınca, işverenler çalışanlarını Otomatik Katılım Sistemi’ne (OKS) dâhil etmekle yükümlü tutulmuştur.
OKS kapsamına giren kişiler
OKS, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı ya da 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 28’inci maddesi kapsamında mavi kart sahibi olan, 45 yaşını doldurmamış, kamuda veya özel sektörde bir işverene bağlı olarak ücretli çalışanları (5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4a ve 4c maddeleri kapsamındaki çalışanlar ile 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu’nun geçici 20’nci maddesi kapsamında kurulmuş olan sandıkların iştirakçisi olan çalışanları) kapsamaktadır.
2022 yılı Ocak ayında yapılan yasal değişiklikle 45 yaşını doldurmuş çalışanlara da, talep etmeleri halinde OKS planlarına dahil olma imkanı verilmiştir.
OKS katkı payı tutarının hesaplanması ve emeklilik şirketine aktarımı
Çalışan katkı payı; çalışanın 5510 sayılı Kanunun 80 inci maddesi çerçevesinde belirlenen prime esas kazancının (kamu çalışanları için emeklilik keseneğine esas aylığının) %3’üne karşılık gelen tutardır. 506 sayılı Kanun’un geçici 20’nci maddesi kapsamında kurulmuş olan sandıkların iştirakçisi olan çalışanlar içinse bu çalışanların bağlı bulunduğu sandığa, katılım payı, kesenek veya diğer adlar altında ödediği tutarların hesaplanmasına esas kazancının %3’üne karşılık gelen tutardır.
Ancak, çalışan, otomatik katılıma ilişkin emeklilik sözleşmesinde belirlenen tutardan daha yüksek bir tutarda kesinti yapılmasını işverenden talep edebilmektedir.
Bu şekilde hesaplanan OKS katkı payı tutarlarının, en geç çalışanın ücretinin ödeme gününü takip eden iş günü, 4632 sayılı Kanun hükümleri uyarınca işveren tarafından emeklilik şirketine aktarılması gerekmektedir.
İşveren, OKS katkı payını zamanında emeklilik şirketine aktarmaz veya geç aktarırsa çalışanın 4632 sayılı Kanun’un 5’inci maddesindeki hesaplama yöntemi uyarınca varsa birikiminde oluşan parasal kaybından sorumlu tutulmaktadır.
OKS’de işverenlerin yükümlülük başlangıç tarihleri
Özel sektörde istihdam edilen çalışanların sisteme otomatik olarak dâhil edilmesinde aşağıdaki kademeli geçiş takvimi öngörülmüştür.
Özel sektör çalışanlarının otomatik katılım kapsamına dâhil edileceği geçiş takvimi
Çalışan sayısı (*) Kapsama alınma tarihi
1.000 ve üzeri 01.01.2017
250-999 arası 01.04.2017
100-249 arası 01.07.2017
50-99 arası 01.01.2018
10-49 arası 01.07.2018
5-9 arası 01.01.2019
(*) Çalışan sayısının belirlenmesinde, birden fazla işyeri olan işverenler için bütün işyerlerindeki çalışanların toplamı göz önünde bulundurulmaktadır.
İşverenler, OKS’ye dâhil olduktan sonraki bir tarihte çalışan sayısının azalması durumunda sistemde kalmaya devam etmektedirler.
1 Ocak 2019 tarihinden itibaren ise çalışan sayısı 5 ve üzerinde olan tüm işyerleri sisteme otomatik olarak dâhil edilmektedir.
Yabancı uyruklu çalışanlar OKS’ye dâhil edilmemekte, buna karşın, Türk vatandaşı olmayıp mavi kartı olan çalışanların ise OKS’ye dâhil edilmesi gerekmektedir.
Yine, 5510 sayılı Kanun’un 5’inci maddesinin (g) bendi kapsamındaki sigortalılar, örneğin, Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenmiş işverenlerce, söz konusu ülkelerdeki işyerlerinde istihdam etmek üzere götürülen Türk işçileri, sisteme dâhil edilmemektedir.
OKS’de işveren yükümlülükleri
İşverenlerin OKS sisteminde temel olarak aşağıdaki şekilde yükümlülükleri bulunmaktadır.
- Emeklilik şirketinin seçimi
- OKS işlemleri için yetkili belirleme
- Fonların seçimi
- Katkı payının süresinde ödenmesi
OKS kapsamına giren işverenler, öncelikle çalışanları adına en az bir emeklilik şirketi ile sözleşme yapmakla yükümlüdür. Bununla birlikte, birden fazla emeklilik şirketi ile de sözleşme yapılması mümkündür.
İşverenler, OKS kapsamındaki işlemleri gerçekleştirmek üzere yetkili birimini ve yetkili kişileri belirlemesi gerekmektedir. Söz konusu yetkili kişi ya da birim, işverenin OKS kapsamındaki yükümlülüklerinin yerine getirilmesi ve çalışanların emeklilik hesaplarına ilişkin taleplerinin ilgili emeklilik şirketine iletilmesinden sorumlu olacaktır.
İşveren olarak, sisteme giriş esnasında çalışanlardan faizli ve faizsiz fon tercihlerini almaları, tercihte bulunmayan çalışanlar için ise söz konusu tercihi işveren tarafından yapmaları gerekmektedir.
Yine, OKS katkı paylarının çalışanların ücretlerinden doğru şekilde kesilip, emeklilik şirketine zamanında ve eksiksiz aktarılması gerekmektedir.
Çalışanların ücretlerinden kesilen katkı paylarının en geç, emeklilik şirketi ile yapılan sözleşme çerçevesinde belirlenen ücret ödeme gününü takip eden iş gününde emeklilik şirketinin banka hesabına aktarılması gerekmektedir. Toplu olarak gönderilecek bu tutarlar çalışanların otomatik katılım hesaplarına dağıtımı, emeklilik şirketine gönderilen verilere göre yapılmaktadır.
Dolayısıyla, söz konusu verinin emeklilik şirketine hatalı olarak gönderilmesi durumunda, çalışanların birikimlerinde oluşacak kayıptan işveren sorumlu tutulmaktadır. Aynı şekilde, katkı paylarını emeklilik şirketine eksik ya da geç aktarılması veya aktarılmaması durumunda da, çalışanların birikiminde oluşan parasal kaybı ve her türlü masrafı karşılamak ve gerekli düzeltmeleri yapmak da işverenin sorumluluğundadır.
OKS yükümlülüklerini yerine getirmeyen işverenlere uygulanan yaptırım
4632 sayılı Kanun’un “Çalışanların otomatik olarak bir emeklilik planına dâhil edilmesi” başlıklı Ek-2’nci maddesinde, “….İşverenler bu madde kapsamındaki yükümlülükleri bakımından Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından denetlenir. İşverenin bu madde kapsamındaki yükümlülüklerine ve bu madde uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere uymaması hâlinde, her bir ihlal için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yüz Türk lirası idari para cezası uygulanır.” Şeklinde düzenleme yapılmıştır.
Yine, Hazine ve Maliye Bakanlığı Sigortacılık Genel Müdürlüğünün 16.01.2019 tarih ve (2019/2) sayılı “Çalışanların İşverenleri Aracılığıyla Otomatik Olarak Emeklilik Planına Dâhil Edilmesine İlişkin Sektör Duyurusunda” her bir çalışan için, ilgili çalışanın sisteme dahil edilmediği ay sayısı kadar idari para cezası uygulanacağı hüküm altına alınmıştır.
Dolayısıyla, işverenlerin yukarıda belirtilen OKS kapsamındaki yükümlülüklerine uymamaları halinde, her bir çalışan ve her ay için idari para cezası uygulanmaktadır.
Yıllara göre uygulanacak idari para cezaları
Yıl İdari para cezası tutarı
2017 100 TL
2018 114 TL
2019 141 TL
2020 172 TL
2021 187 TL
2022 254 TL
Son dönemde, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na bağlı iş müfettişlerince gerek programlı denetimler kapsamında, gerekse ihbar ve şikayet üzerine işverenlerin OKS kapsamındaki yükümlülüklerini yerine getirip getirmedikleri incelenmeye ve yükümlülüklere aykırılık durumunda da her bir çalışan ve her ay için idari para cezası uygulanmaya başlanmıştır.
Dolayısıyla, işverenlerin idari para cezası yaptırımı ile karşılaşmaları için OKS kapsamındaki yükümlülüklerini süresinde ve tam olarak yerine getirmeleri hususuna dikkat etmeleri gerekmektedir. Celal ÖZCAN
