I- GİRİŞ

İşverenler tarafından çalıştırılmak üzere yurt dışına götürülen işçilerin sigortalılığı ile ilgili düzenlemeler, 5510 sayılı Kanun, Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği ve Genel Sağlık Sigortası İşlemleri Yönetmeliği’nde detaylı olarak yapılmıştır.

Bu düzenlemelere göre, yurt dışına çalıştırılmak üzere götürülen işçilerin sigortalılıkları iki farklı şekilde yapılmaktadır. İşçilerin götürüldükleri ülke ile Ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesinin olup olmadığına bağlı olarak, hangi sigorta kollarına tabi olarak bildirimlerinin yapılacağı belirlenmektedir. Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelere götürülen işçiler, kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümlerine tabi,  Sosyal güvenlik sözleşmesi olan ülkelere götürülen işçiler için ise tüm sigorta kollarına tabi hükümler uygulanmakta ve iki durumdaki işçiler de, 5510 sayılı Kanun’un 4/a maddesi kapsamında sigortalı sayılmaktadır.      

İşverenler tarafından yurt dışında çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerinin sigortalıklılarının nasıl yapılacağı ve özellikle Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmemiş ülkelere götürülen işçilerin yurt dışında çalışacakları sürelerin emeklilik hizmet sürelerine sayılması ve bu konuda hak kaybına uğramamaları için ne yapmaları gerektiği ile ilgili yanlış bilinen bazı bilgilerin açıklanması, bu makalenin konusu olacaktır.

II- İŞVERENLERİN YURT DIŞINDA ALDIKLARI İŞLER İÇİN TÜRKİYE’DE İŞYERİ AÇMALARI

1- İşverenlerin, yurt dışında aldıkları işleri, Türkiye’den götürecekleri işçilerle gerçekleştirecekler ise, bunun için işletme merkezinin bağlı bulunduğu SGK Müdürlüğü’nde bu iş için işyeri dosyasını tescil ettirerek, işçilerin bildirimlerini bu dosyaya yapmaları gerekir. İşyeri tescili için işyeri bildirgesi ekine, SSİY 27. maddesinde belirtilen belgelere ilaveten yurt dışında işin alındığını belgeleyen sözleşme örneği ile ilgili ülkedeki Türkiye Dış Temsilciliği yazısı veya Dış Ticaret Müsteşarlığı’nca düzenlenecek belge eklenmelidir.

2- SGK’da işyeri tescili yapıldıktan sonra, işyeri tescil numarası ile birlikte Türkiye İş Kurumu’na dosya açılması ve internet şifresi için başvuruda bulunulması gerekmektedir.

3- Yurt dışına gönderilecek işçilerin SGK’ya işe giriş bildirgeleri yapılıp bu işçilerin yurt dışına gönderilmesi için İş-Kur’a başvurulup daha önce işçilerle imzalanmış olan 3 nüsha iş sözleşmelerinin İş-Kurumu tarafından tasdik edilip kayda alınması sağlanacaktır.    

4- Eğer işverenin yurt dışında yapımını üstlendiği işe uygun SGK iş kolu kodu olan daimi mahiyette tescilli bulunan bir işyeri varsa, bu işyerinde çalışan sigortalıları geçici görevlendirme ile yurt dışına göndermek suretiyle de bu işi yapması mümkündür. 

III- İŞVERENLER TARAFINDAN GEÇİCİ GÖREVLE YURT DIŞINA GÖNDERİLEN İŞÇİLER

1- İşyerinde çalışan sigortalıların işverenleri tarafından geçici görevle yurt dışına gönderilmeleri, 5510 sayılı Kanun’un 10. maddesine göre 4. maddenin (a) bendinde sayılan sigortalıların işverenleri tarafından geçici görev ile yurtdışına gönderilmeleri, (c) bendinde sayılan sigortalıların mevzuatlarında belirtilen usule uygun olarak yurt dışına gönderilmeleri veya (b) bendinde sayılanların sigortalılığa esas çalışması nedeniyle yurt dışında bulunmaları halinde, bu görevleri yaptıkları sürece,  sanki Türkiye’de çalışıyormuş gibi sigortalıların ve işverenlerin sosyal sigortaya ilişkin bütün hak ve yükümlülükleri aynen devam eder. Ancak mevzuatta geçici görev süresinin ne kadar olabileceğine ilişkin açık bir hüküm bulunmamaktadır.

2- Geçici görevle yurtdışına gönderilenler (sigorta primleri buradan yatırıldığı için) ve bunların bakmakla yükümlü olduğu aile üyeleri sağlık, sosyal güvenlik, emeklilik ve diğer haklardan geçici görev süresince aynen yararlanmaya devam edecektir.

IV- ÜLKEMİZ İLE SOSYAL GÜVENLİK SÖZLEŞMESİ OLMAYAN ÜLKELERE İŞVERENLER TARAFINDAN GÖTÜRÜLEN İŞÇİLERİN SİGORTALILIĞI

Bilindiği üzere, Ülkemizin diğer ülkelerle imzaladığı ikili ya da çok taraflı sosyal güvenlik sözleşmelerinde iki ülke vatandaşlarının karşılıklı olarak diğer ülkede geçici görevli ya da geçici görevli olmaksızın çalışmaları halinde hangi ülkenin sosyal güvenlik mevzuatına tabi olacaklarına ilişkin hükümler bulunmaktadır.

Ülkemiz Türkiye ile 35 ülke arasında sosyal güvenlik sözleşmesi akdedilmiş olup, her ülke ile yapılan sosyal güvenlik sözleşmelerdeki hükümler farklıdır. Bu ülkelerin listesi ekte bulunmaktadır.

Eğer işverenler tarafından işçilerin götürüleceği yabancı ülke ile Ülkemiz arasında sosyal güvenlik sözleşmesi varsa bu sözleşme hükümlerine göre, yoksa bunlar hakkında 5510 sayılı Kanun’un 5. maddenin (g) bendi uyarınca kısa vadeli sigorta kolları ile genel Sağlık sigortası hükümleri uygulanacaktır.

5510 sayılı Kanuna göre, Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçileri hakkında 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılır ve bunlar hakkında kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası hükümleri uygulanır (% 14). Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, 50. maddenin ikinci fıkrasındaki Türkiye'de yasal olarak ikamet etme şartı ile diğer şartlar aranmaksızın haklarında isteğe bağlı sigorta hükümleri uygulanır. Bu sigortalıların uzun vadeli sigorta kollarına tabi olmak istemeleri halinde, bu kapsamda isteğe bağlı hükümlerinden yararlananlardan ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz.

Bu bent kapsamında yurt dışındaki işyerlerinde çalışan sigortalıların, bu sürede ödedikleri isteğe bağlı sigorta primleri 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında (SSK) sigortalılık sayılacaktır.    

Yukarıdaki açıklamadan da anlaşılacağı gibi, Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde çalıştırılmak üzere götürülen işçiler adına iş kazası primi ile genel sağlık sigortası primi ödenmektedir. Bu işçilerin istemesi halinde aldıkları ücretin % 20’si olan uzun vadeli sigorta kollarına ait primlerini, yurt dışında çalıştıkları sürece her ay ödeyebilirler. Ödenecek olan bu prim günleri 4/a (SSK) kapsamında emeklilik hizmet günlerine ilave edilecektir.

V- YURT DIŞINDA ÇALIŞAN TÜRK İŞÇİLERİNİN TEDAVİLERİ VE İSTİRAHAT RAPORLARI

5510 sayılı Kanun’un 4/a bendi kapsamında (SSK'lı) olup işverenleri tarafından yurt dışında görevlendirilen sigortalılar ile 5/(g) bendi kapsamındaki sigortalılara ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunmayan ülkelerdeki tedavi gördükleri sağlık tesislerinde verilen istirahat raporlarının ilgili ülke mevzuatına uygun olduğunun ülkemiz dış temsilciliklerince onanması hâlinde, SGK tarafından yetkilendirilen hekim ve sağlık kurullarının ayrıca tasdik edilme şartı aranmaz.

VI- İŞVERENLER TARAFINDAN YURT DIŞINA GÖTÜRÜLECEK İŞÇİLERE ÖDENECEK ÜCRETLER

Bilindiği gibi, 5510 sayılı Kanuna göre alınacak prim ve verilecek ödeneklerin hesabına esas tutulan günlük kazancın alt sınırı, asgarî ücretin otuzda biri, üst sınırı ise 16 yaşından büyük sigortalıların günlük kazanç alt sınırının 6,5 katıdır. Ancak 6552 sayılı Kanun ile 01.10.2014 tarihinden itibaren sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işlerde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerine ödenecek ücretin Sigorta Primine Tabi Esas Kazancın (SPEK) üst sınırı, asgari ücretin 3 katıdır. Bu miktar 2022 yılı Ocak ila Aralık aylarında 15.012,00 TL'dir. Bu miktarın üstünde yapılacak ücretler sigorta primine tabi olmadığından Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirim yapılmayacaktır.

VII- YURT DIŞINA İŞÇİ GÖTÜREN İŞVERENLERİN PRİM TEŞVİKİNDEN YARARLANMALARI

Özel sektör işverenlerinin yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere 5510 sayılı Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak yurt içinden götürülen sigortalılar için malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları priminden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanır. İşveren hissesine ait primlerin Hazinece karşılanabilmesi için, işverenlerin çalıştırdıkları sigortalılarla ilgili olarak aylık prim ve hizmet belgelerini yasal süresi içerisinde Sosyal Güvenlik Kurumu’na vermeleri ve herhangi bir borcunun bulunmaması gerekir.

VIII- YURT DIŞINA İŞÇİ GÖTÜREN İŞVERENLERİN YASAL YÜKÜMLÜLÜKLERİ

1- Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde işçi çalıştıran işverenlerce Yabancı ülkelerde meydana gelen iş kazası, yerel kolluk kuvvetlerine derhal, SGK’ya ise üç iş günü içinde, meslek hastalığı olayları ise meslek hastalığının işveren tarafından öğrenilmesinden itibaren üç iş günü içinde Sosyal Güvenlik Kurumuna bildirilmesi gerekmektedir. Belirtilen üç günlük bildirim süresi, iş kazasının işverenin kontrolü dışındaki yerlerde meydana gelmesi halinde iş kazasının öğrenildiği tarihten itibaren başlar.

2- İşveren, geçici veya sürekli görevle yurt dışına görevlendirdiği ya da yurt dışına götürdüğü sigortalının, iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hâllerinde, Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işe el konuluncaya kadar, 5510 sayılı Kanuna göre hak kazandığı geçici iş göremezlik ödeneğini ödemekle yükümlüdür. Bu yükümlülüğün yerine getirilmesindeki gecikmeden dolayı işveren, gerek Sosyal Güvenlik Kurumu’nun gerekse sigortalının uğrayacağı her türlü zarardan sorumludur. İşveren tarafından kanuna uygun olarak yapılan ve belgelere dayanan geçici iş göremezlik ödeneklerinin tutarı daha sonra Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından işverene ödenir.

IX- SONUÇ OLARAK

1- Ülkemiz ile sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde çalıştırılmak üzere işverenler tarafından götürülen işçiler, kısa vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortası primine tabi olup, bu işçilerin istemeleri halinde, isteğe bağlı olarak aldıkları ücretin % 20’si olan uzun vadeli sigorta kollarına ait primlerini, yurt dışında çalıştıkları sürece her ay ödeyebilirler. Bu işçilerden ayrıca genel sağlık sigortası primi alınmaz. Ödenecek olan bu prim günleri 4/a (SSK) kapsamında emeklilik hizmet süresine ilave edilecektir.

2- 5510 sayılı Kanuna göre, sosyal güvenlik sözleşmesi olmayan ülkelerde iş üstlenen işverenlerce yurt dışındaki işlerde çalıştırılmak üzere götürülen Türk işçilerine ödenecek ücretin Sigorta Primine Tabi Esas Kazancın (SPEK) üst sınırı, asgari ücretin 3 katıdır. Bu miktar 2022 yılı Ocak ila Aralık dönemi içi aylık 15.012,00 TL'dir. Bu miktarın üstünde yapılacak ücretler sigorta primine tabi olmadığından Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirim yapılmayacaktır.

3- Özel sektör işverenlerinin yurt dışındaki işyerlerinde çalıştırılmak üzere 5510 sayılı Kanun’un 4. maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı olarak yurt içinden götürülen sigortalılar için malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları priminden, işveren hissesinin beş puanlık kısmına isabet eden tutar Hazinece karşılanacaktır.

Sosyal Güvenlik Sözleşmesi İmzalanmış Ülkeler:

Ahmet AĞAR*

E-Yaklaşım / Nisan 2022 / Sayı: 352