Günümüzde gerek eğitim ve öğretim gerekse çalışma hayatındaki zorluklar neticesinde birçok genç için SGK’da sigortalı işe giriş bildirgesi yani kısacası sigortalılığı bulunmamaktadır. Bu süreç içerisinde kişiler 5510 sayılı kanun kapsamında getirilen kademeli yaş şartına takılmadan emekli olamamakla birlikte kişilerin sigortalılık başlangıç tarihi emeklilik tarihlerinde ve emeklilik yaş şartlarında büyük önem arz etmektedir.
18 YAŞINDAN KÜÇÜK KİŞİLERİN SİGORTALI OLMASI MÜMKÜN MÜ?
5510 sayılı kanunun 3.maddesi 6 fıkrası sigortalıyı tanımlanmış olup kanunda Sigortalı: Kısa ve/veya uzun vadeli sigorta kolları bakımından adına prim ödenmesi gereken veya kendi adına prim ödemesi gereken kişiyi, ifade eder.” Denilmektedir.
Bu metinde yaş ifadesi yer almadığından yola çıkılarak kişilerin 18 yaşından küçük olması sigortalı olmasına engel teşkil etmemektedir. Peki çalışma hayatını düzenleyen diğer bir kanun olan iş kanununda 18 yaşından küçüklerin çalışması kendine nasıl bir yer bulmuş gelin birlikte bakalım.
İŞ KANUNUNDA KİŞİLERİN 18 YAŞINDAN ÖNCE ÇALIŞMASI
4857 sayılı Kanunun 71 inci maddesinde “On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve zorunlu ilköğretim çağını tamamlamış olan çocuklar; bedensel, zihinsel, sosyal ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. Konu hakkında ve diğer hususlar için Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı tarafından çıkarılacak yönetmelikle belirlenir.” denilmektedir.
4857 sayılı İş Kanununda da kişilerin 18 yaşından önce sigortalı olmasına engel olan bir durum mevcut olmamakla birlikte çalışma yaşında alt sınır olarak 15 yaş baz alınmış, bu sınır altındakilerin çalışması için izin alınması gerektiği belirtilmektedir. Ancak SGK kurum denetim memurları vasıtasıyla çalışırken tespit edilen kişiler için işverenlik tarafında bu kişilerin sigortalı olamayacağı konusunda savunma yapılmasının işverenliğe fayda sağlamayacağını açıkça belirtmekte fayda bulunmaktadır.
Basit bir örnek: 17 yasındaki lise öğrencisi kişi yaz aylarında bir manav yanında 2 aylık süre yardımda bulunmak veya meslek öğrensin denilerek çalışması halinde bu kişi adına sigortalılık bildirimi kişi çalışmaya başlamadan önceki gün SGK ‘ya sigortalı işe giriş bildirgesi ile bildirilmesi gerekmekte olup aksi halde tespiti halinde işverenlik bu kişi için 5510 sayılı kanunun 102nci maddesi a/2 bendi kapsamında idari yaptırımla karşı karsıya kalması durumu ortaya çıkmaktadır.
18 YAŞ ÖNCESİ ÇALIŞMA SİGORTALILIK SÜRESİNİ BAŞLATMAZ
5510 ve mülga 506 sayılı Kanunlara göre 18 yaşının altındaki işe giriş sigorta süresinin başlangıcı olarak sayılmaz. Ancak 18 yaşın altındaki çalışmalar, kişilerin SGK kapsamındaki sigortalılıkları hesaplanırken prim ödeme gün sayısına eklenir. Sigortalılık süresini belirleyen “ilk defa sigortalı olunan tarih” 18 yaşının doldurulduğu tarih olarak kabul edilecektir.
EMEKLİLİK HESABI İŞE GİRİLEN TARİHTE BAŞLAR
Öte yandan sigortalılık süresi 18 yaşının ikmal edildiği tarihte başlasa da 4447 ve 4759 sayılı Kanunlara ve SSK’nın 12-99 Ek Genelgesi(mülga) gereğince işe giriş koşulları ilk işe girilen tarihe göre hesaplanır. Yani 18 yaşından önce işe girişi bulunanların sosyal güvenlik reformları ile getirilen kademeli sisteme göre emekli olacakları tarih ilk işe girdikleri tarihe göre hesaplanacaktır. Başka bir deyişle 18 yaş altı sigortalılık süresinin başlangıcına sayılmasa da daha önceki kademelere tabi olunmayı sağladığı için yine de avantaj sağlamaktadır.
18 YAŞ ÖNCESİNİN DİKKATE ALINMADIĞI UZUN VADE SİGORTA KOLLARI
5510 sayılı kanunun 38. Maddesinde bu Kanuna tâbi olarak malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olarak ilk defa kapsama girdiği tarih olarak kabul edilir. Uluslararası sosyal güvenlik sözleşmeleri hükümleri saklıdır. Bu Kanunun uygulanmasında 18 yaşından önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tâbi olanların sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edilir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, prim ödeme gün sayılarının hesabına dahil edilir. Denilmektedir
2018/38 sayılı emeklilik işlemleri genelgesinin 1.1.3. 18 Yaşın Altında Geçen Hizmetler maddesinde
Kanuna göre malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarının uygulanmasında, 18 yaşından önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tabi olanların sigortalılık sürelerinin 18 yaşını doldurdukları tarihte başladığı kabul edilecektir. Bu tarihten önceki süreler için ödenen malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primleri, sadece prim ödeme gün sayılarının hesabına dahil edilecektir.
MAHKEMECE ERGİN KILINANLARIN 18 YAŞ ÖNCESİ SİGORTALILIĞI
4/1-(b) ve 4/1-(c) bendi kapsamındaki sigortalılardan, bir meslek veya sanat okulunu bitirerek, 4721 sayılı Türk Medenî Kanunu hükümlerine göre mahkemece ergin kılınmak suretiyle, öğrenimleriyle ilgili görevlerde çalışanlar için 18 yaşın bitirilmiş olması şartı aranmayacağından, bu kapsamda 18 yaşın altında kazai rüşt kararı tarihinden itibaren başlayan sigortalılık başlangıç tarihleri, aynı zamanda sigortalılık süresinin başlangıç tarihi olarak esas alınacaktır.
Kanunun yürürlük tarihinden önce sigortalı olan 4/1-(a) ve 4/1-(b) sigortalıları için yalnızca yaşlılık aylığı bağlanmasında geçerli olan 18 yaş uygulaması, malullük ve ölüm aylıklarında uygulanmayacaktır.
Kanunun geçici 6 ncı maddesinin birinci fıkrasında, 506 sayılı Kanuna göre 1/4/1981 tarihinden önce malullük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında, Kanunun 38 inci maddesinin ikinci fıkrasındaki sigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğutarihten başlayacağına ilişkin hükmünün uygulanmayacağı öngörülmüştür. Buna göre, 4/1-(a) sigortalılarının, sigortalılık süresinin başlangıcı;
- 1/4/1981 tarihinden önce ise yaşa bakılmaksızın sigortalılık süresinin başlangıç tarihi,
- 1/4/1981(dahil) tarihinden sonra ise 18 yaşın doldurulduğu tarih,
olarak dikkate alınacaktır. Ancak, 18 yaş öncesinde geçen çalışma süreleri prim ödeme gün sayısına ilave edilecektir.
Sigortalıların 506 sayılı Kanunun geçici 81 inci maddesine göre aylığa hak kazanma koşullarının belirlenmesinde 18 yaş uygulamasına bakılmaksızın, ilk işe giriş tarihine göre yaş, prim ödeme gün sayısı ve sigortalılık süresi koşulları tespit edilecektir. Söz konusu koşullardan sigortalılık süresi koşulunun tahsis talep tarihinde yerine gelip gelmediği incelenirken ise, 18 yaş uygulamasına bakılacaktır.
Anlaşıldığı üzere 18 yaşından önceki sigortalılık süresi, 18 yaşını doldurdukları tarihte başlamış kabul edilir ve 18 yaşından önceki sigorta prim günü 18 yaşından sonra çalışılmış gibi dikkate alınır.
Ayrıntılı olarak açıklandığı üzere kişilerin sigortalı olmasında 18 yaş sınırlaması olmamakla beraber yaygın kanaat sonrası 18 yaşından küçük çalışan kişiler adına SGK’ya sigorta bildirimi yapılmamaktadır. Bu genel kanı yüzünden gerçekten çalışan kişiler açısından hak kaybına yol açmaktadır. Zira bu çalışan kişiler için emekli olma şartlarını yerine getirmemiş olsa da ileride yararlanacakları haklardan (ölüm halinde hak sahiplerine aylık bağlanması, maluliyet haklarından yararlanma) mahrum kalacakları gibi işverenler açısından ise idari yaptırımlarla karşı karşıya kalmamaları acısından çalışan kişilerin sigortalılığını SGK’ya bildirmeleri gerekmektedir.
31.03.2022
Salih Boşdurmaz
İş ve Sosyal Güvenlik Uzmanı
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
Kaynak: www.MuhasebeTR.com
