1. Çıplak Payın Oluşumu
PAY anonim ortaklığın kuruluşu veya sermaye artırımında artış işleminin tescili ile kendiliğinden oluşur. Hamiline paylar hariç Kanunda payın senede bağlanması zorunluluğu getirilmemiştir. Payın senede bağlanmamış haline çıplak pay denir.
Pay, hisse senedine hiç bağlanmasa bile ya da bağlanacak olmakla birlikte bağlanma zamanına kadar, çıplak pay olarak hak ve yükümlülük kaynağıdır. Bunun sonucu olarak; alınıp satılabilir, önalım, geriye alım gibi haklar tanınabilir, haczedilebilir, rehnedilebilir, üzerinde intifa hakkı kurulabilir. Yani payın senede bağlanması, paya bağlı haklar ve borçlarda bir değişikliğe yol açmaz, çıplak pay da senede bağlanmış pay ile aynı hakları verir. Ancak bu sayılan işlemlerin güçlük yaşanmadan yapılabilmesi için payın senede bağlanmasında yarar görülür.
Payların tescil ile doğacak olması kuralının sonucu olarak tescilden önce payın devredilmiş olması şirkete karşı hüküm ifade etmez.
Şufa hakkı “ önalım hakkı “ paylı mülkiyette herhangi bir paydaşın payını üçüncü kişilere satması halinde diğer paydaşlara söz konusu payı öncelikle satın alma hakkı veren bir haktır.
Vefa hakkı “ Geriye alma hakkı” Satın alma hakkının saklı tutulmasıdır. Diğer bir ifade ile satın alma hakkının öncelikli olarak eski sahibine verilmesine vefa hakkı denir. Bu hak satın alma sırasında veya satın aldıktan sonra noterde en çok 10 yıl için tesis edilir. Tapuya ibraz edilmesi ile gereken şerh kaydı konur.
Payın Bölünmezliği
Birden fazla kimse iştirak halinde bir paya sahip oldukları zaman, hisseleri oranında payı taksim etmeyi ve bu hisselere göre anonim şirketten ortaklığın bahşettiği hak ve yetkileri kullanmayı talep edemezler.
Bir başka deyişle, bir payın birden çok kişi tarafından ayrı ayrı kullanılması veya şirkete karşı bir hak iddia edilmesi söz konusu değildir.
Payın Devredilebilir-lığı İlkesi
Anonim ortaklıkta Senede bağlanmış olsun veya olmasın temel ilke olarak paylar devredilebilir.
İlmühaberler
İlmühaber, hisse senetleri çıkartılmadan önce bunların yerini tutmak üzere ortaklara verilen menkul kıymet niteliğinde geçici bir belgedir
2. Nama Yazılı Pay Senetleri
Nama yazılı hisse senetleri kıymetli evrak niteliğindedir ve kural olarak hisse senetleri nama yazılıdır. Esas sözleşmede aksine düzenleme yapılabilir. Hisselerin bir kısmı nama bir kısmı hamiline de olabilir. Hamiline yazılı hisse senetlerinin nama ve nama yazılı senetlerin hamiline dönüştürülmesi mümkündür. Şirket ana sözleşmesinde hisse senetlerinin nama veya hamiline yazılı olabilecekleri de düzenlenebilir. Böyle bir durumda ana sözleşme değişikliğine gerek olmaksızın yönetim kurulu kararı ile hisse senetlerinin nev'i değiştirilebilir.
Nama yazılı hisse senedi, kanunen emre yazılı bir senettir. Nitekim yasa senedin devri ciro ve zilyetliğin geçirilmesi ile gerçekleştirilmektedir. Buna göre nama yazılı hisse senedi, senedin devralana teslimi olmaksızın, sadece ayrı bir kâğıda yazılan temlikname ile devredilemez. Önemli olan mülkiyetin karşı tarafa geçirilmesi iradesi ve devri yapanın yetkili olmasıdır. Yani pay senedinin zilyetliği irade dışı veya kötü niyetli olarak kazanılması halinde mülkiyet geçmez.
Devrin şirkete karşı hüküm ifade etmesi için, pay defterine kaydedilmesi de gerekmektedir. Şirket, kuruluş ve sermaye artırımları dışında, payların pay defterine kaydını kendiliğinden yapmaz. Söz konusu husus mutlaka ilgililerince ve özellikle de hisseleri devralan tarafından talep edilmelidir. Söz konusu talep şirket yönetim kurulu tarafından yerine getirilmezse devralan tarafından şirket aleyhine ifa davası açılmalıdır
Nama yazılı hisse senetleri, bedelleri tamamen ödenmeden de çıkartılabilir.
Pay senetleri, miras yahut cebri icra yolu ile veya karı koca mallarının idaresine ilişkin hükümler nedeniyle kazanılmışsa, teminat istenemeyeceği gibi payların devri de engellenemez.
3. Hamiline Yazılı Pay Senetleri
06 Nisan 2021 tarihli ve 31446 sayılı Resmi Gazete ’de yayımlanan ve aynı tarihte yürürlüğe giren Hamiline Yazılı Pay Senetlerinin Merkezi Kayıt Kuruluşuna Bildirilmesi ve Kayıt Altına Alınması Hakkında Tebliğ ile usul ve esaslar düzenlenmiştir
Hamiline Pay senetlerinin bastırılması ve dağıtılması
1-Hamiline yazılı pay senetleri, pay bedellerinin tamamının ödenmesinin ardından yönetim kurulunun alacağı bir karara istinaden bastırılır. Yönetim kurulu kararında asgari olarak, bastırılacak pay senetlerinin; adedi, tertibi, itibari değeri, temsil ettiği pay adedi ve tutarı, grubu, şirket tarafından verilen sıra numarası ile toplam pay adedi ve bu paylara karşılık gelen toplam pay bedeli belirtilir.
2-Şirketi temsile yetkili olanlarca, yönetim kurulu kararı ve bastırılacak her bir senedin dağıtılacağı hamiline yazılı pay sahibinin;
a) Gerçek kişi ise; adı, soyadı, vatandaşlığı, yerleşim yeri, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı değilse yabancı kimlik numarası, mavi kart numarası veya pasaport numarası,
b) Tüzel kişi ise; unvanı, MERSİS numarası, vergi kimlik numarası veya kayıtlı bulunduğu ülkede verilen sicil numarası ile merkez adresi,
c) İletişim bilgileri,
Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” bildirilerek bu amaçla oluşturulan sisteme kaydedilir. Yapılacak bildirimde şirketin iletişim bilgilerine de yer verilir. Pay senedi, sistemde ilgili şirketle ilişkilendirilerek özel algoritma ile üretilen tekil numara altında senet sahibi adına kaydedilir. Yapılan kayıtlar ve üretilen tekil numaralara ilişkin bilgiler MKK sisteminden elektronik ortamda alınır.
3-Pay senetleri, Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” tarafından her bir pay senedi için üretilen tekil numarayı içerecek şekilde şirket tarafından bastırılır. Pay senetlerinin bastırılmasına ilişkin yönetim kurulu kararı tescil ve ilan edilir, ayrıca bağımsız denetime tabi şirketlerde şirketin internet sitesine konulur. Yönetim kurulu kararının tescilinden önce, hamiline yazılı pay senetlerinin MKK sistemine kaydedildiği ticaret sicili müdürlüğü tarafından teyit edilir.
4- Pay senetleri şirket adına imzaya yetkili olanlardan en az ikisi tarafından imzalanır ve gerekli kontrollerin yapılmasının ardından imza karşılığında pay sahiplerine dağıtılır.
5- Pay senetlerinin bastırılması, Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” ye bildirilmesi ve pay sahiplerine dağıtılması işlemleri, pay bedellerinin tamamının ödenmesi tarihinden itibaren üç ay içinde tamamlanır.
6-Sermaye artırımına bağlı olarak hamiline yazılı pay senedi bastırıldığı ve dağıtıldığı durumlarda da bu hükümler aynen uygulanır.
Hamiline Pay senetlerinin devri ve devrin bildirilmesi
1- Hamiline yazılı pay senetlerinin devri, şirket ve üçüncü kişiler hakkında, ancak zilyetliğin geçirilmesi suretiyle payı devralan tarafından Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” ye yapılacak bildirimle hüküm ifade eder. Devralan tarafından şirkete başvurulması durumunda devir bildirimi şirket aracılığıyla yapılır.
2- Yapılacak bildirimde;
a) Devralan gerçek kişi ise; adı, soyadı, vatandaşlığı, yerleşim yeri, Türkiye Cumhuriyeti kimlik numarası, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı değilse yabancı kimlik numarası, mavi kart numarası veya pasaport numarasına,
b) Devralan tüzel kişi ise; unvanı, MERSİS numarası, vergi kimlik numarası veya kayıtlı bulunduğu ülkede verilen sicil numarası ile merkez adresine,
c) Devralanın iletişim bilgilerine,
Yer verilir. Bildirime pay senedinin bir örneği eklenir.
3- Bildirim üzerine devralan, ilgili senetle ilişkilendirilerek senede ilişkin tekil numara altında kaydedilir.
Hamiline Pay sahipleri çizelgesinin MKK’ den sağlanması
1- Genel Kurulu toplantıya çağıranlar, genel kurula katılabilecekler listesini düzenlerken hamiline yazılı pay sahipleri bakımından MKK den sağlanan pay sahipleri çizelgesini dikkate alır.
2- Pay sahipleri çizelgesinin hazırlanması için, şirketi temsile yetkili olanlarca genel kurul tarihinden en az iki gün önce Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” sistemi üzerinden başvuruda bulunulur. Genel kurul toplantıya mahkeme tarafından yetkilendirilen kayyım veya pay sahibi, azlık, tasfiye memurları tarafından çağrılıyorsa başvuru bunlar tarafından yapılabilir. Pay sahipleri çizelgesinde hamiline yazılı pay sahiplerinin ad ve soyadları veya unvanları, adresleri, sahip oldukları pay miktarı, payların itibarî değerleri ve varsa grupları gösterilir.
3- Pay sahipleri çizelgesi MKK tarafından genel kurul gününden bir önceki gün MKK sistemindeki gün sonu kayıtları esas alınarak hazırlanır. Hazırlanan pay sahipleri çizelgesi genel kurul günü MKK sisteminden genel kurulu toplantıya çağıranlar tarafından alınır.
4- Söz konusu çizelgede yer alan pay sahipleri, bunların temsilcileri veya pay senedi üzerinde intifa hakkı tesis edilmişse, bu hakkı yönetim kuruluna belgelendirmek suretiyle intifa hakkı sahibi genel kurul toplantısına katılabilir.
5- Kanunun 1527nci maddesi uyarınca genel kurul toplantısına Merkezi Kayıt Kuruluşuna Elektronik Genel Kurul Sistemi ile elektronik ortamda katılım yönteminin uygulanacak olması halinde, bu madde uyarınca ayrıca talepte bulunulmasına gerek olmaksızın pay sahipleri çizelgesi Elektronik Genel Kurul Sisteminden alınır.
6- MKK den alınan bu bilgiler üçüncü kişilere verilemez, veriliş amacı dışında kullanılamaz.
Kayıtların tutulması
1- Hamiline yazılı pay sahipleri ile sahip oldukları paya ilişkin bildirimlere dayalı kayıtlar MKK tarafından oluşturulan elektronik ortamda tutulur. Bu kayıtların tutulması ve bunlarda değişiklik yapılmasına ilişkin elektronik işlem yöntemleri Bakanlığın uygun görüşü alınmak kaydıyla MKK tarafından belirlenir.
2- Mücbir sebepler nedeniyle bilgi akışı sorunu olduğunda bildirimlerin iletilmesi ile kayıtların tutulması ve değiştirilmesine ilişkin usul ve esaslar Bakanlığın uygun görüşü alınmak kaydıyla Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” tarafından belirlenir.
3- Şirket tarafından hatalı veya eksik kayıtları düzeltmek amacıyla MKK sisteminde güncelleme yapılması durumunda, düzeltme yapıldığı bilgisi Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” tarafından şirkete ve ilgili pay sahibine bildirilir. Hamiline yazılı pay senedine ilişkin olarak MKK sisteminde üretilen tekil numara üzerinde şirket tarafından herhangi bir değişiklik yapılamaz.
4- Bildirimlerin Tebliğde düzenlenen usul ve esaslara uygun olmaması halinde kayıt talebi sistem tarafından kabul edilmez.
5- Bu Tebliğ uyarınca Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” ye yapılan bildirimin doğruluğundan, bildirimde bulunan sorumludur.
6- Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” nezdinde Tebliğ hükümleri uyarınca tutulan kayıtlar süresiz olarak saklanır.
Kayıtların paylaşılması
1- Bu Tebliğ uyarınca MKK nezdinde tutulan kayıtlar gizlidir. Bu kayıtlar ancak ilgili kanunlar uyarınca yetkili kılınmış mercilerle paylaşılır.
2- Bakanlık, Tebliğ kapsamında gerçekleştirilen işlemler esas alınarak oluşturulacak her türlü istatistiki veri ve raporun, talep üzerine veya düzenli olarak yazılı veya elektronik ortamda gönderilmesini MKK den istemeye yetkilidir.
3- Hamiline yazılı pay sahipleri MKK nezdinde kendi adına kayıtlı payları Merkezi Kayıt Kuruluşunun “e-Yatırımcı: Yatırımcı Bilgi Merkezi” uygulamasından elektronik ortamda sorgulayabilir, bunlara ilişkin belgeyi elektronik ortamda edinebilir.
4- Şirketler, pay sahipleri ve temsilcilerine ilişkin bilgiler ile Tebliğ uyarınca MKK sisteminden aldıkları verileri 24.3.2016 tarihli ve 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanununa aykırı olarak ve edinim amacı dışında kullanamazlar.
Pay senedinin iptali
1- Sermaye azaltma veya pay senedinin değiştirilmesi nedeniyle senedin iptal edilmesi halinde, şirketi temsile yetkili olanlarca ilgili kararla birlikte yapılacak bildirim üzerine senede ilişkin kayıt MKK sisteminden iptal edilir.
2- Şirketin ticaret sicilinden terkin edildiğinin, bildirim üzerine veya re ’sen tespit olunduğu hallerde hamiline yazılı pay senedine ilişkin kayıtlar doğrudan MKK tarafından iptal edilir.
Kaydın etkisi
1- Merkezi Kayıt Kuruluşuna “MKK” ye bildirimde bulunulmaması hâlinde, hamiline yazılı pay senedine sahip olanlar, Kanundan doğan paya bağlı haklarını gerekli bildirim yapılıncaya kadar kullanamaz.
2- Hamiline yazılı pay senedine bağlı hakların şirkete ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesinde MKK ye elektronik yöntemlerle yapılan bildirim tarihi esas alınır.
Halka Açık Anonim Ortaklık
Sermaye Piyasası Kanunu’nda halka açık anonim ortaklık, payları halka arz edilmiş olan veya halka arz edilmiş sayılan anonim ortaklıklar olarak tanımlanmıştır. Bir anonim ortaklıkta, ortak sayısı 500 aşarsa o anonim ortaklığın payları halka arz olunmuş sayılır.
Halka açık anonim ortaklık olmanın en önemli sonucu Sermaye Piyasası Kanunu’na tabi olmak ve bu nedenle şirket paylarının Sermaye Piyasası Kurulu (Kurul) kaydına girmesidir. Dolayısıyla, payları “Kurul” kaydına girmesiyle birlikte halka açık anonim ortaklıklar, Sermaye Piyasası Mevzuatına ve Kurul kararlarına uymakla yükümlü hale gelirler.
YMM/BD HASAN SANCAK
Kaynakça:
6102 sayılı yasa
Pay senetleri Tebliğleri
