Pek çok kanunda, tarife, oran, miktar yahut tutarların endekslenmesinde yeniden değerleme oranı kullanıldığından Vergi Usul Kanunu’nda, Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın her yıl yeniden değerleme oranını belirleyerek ilan etmesine ilişkin düzenleme korunmuştur (Vergi Usul Kanunu mük. md. 298/B). Burada Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın yetkisi “bağlı yetki”dir. Özünde bu oranın ne olacağı kanunla belli edilmiş, bakanlığa sadece bu oranı ilan etme yetkisi verilmiştir.
Türkiye İstatistik Kurumu, 2022 yılında uygulanacak çeşitli oran, tarife, ceza gibi endekslenmiş değerlerin belirlenmesine esas olacak yeniden değerleme oranının temeli olan, ekim ayındaki 12 aylık ortalamalara göre Yİ-ÜFE’yi açıklamıştır. TÜİK'in açıkladığı ekim ayı yurt içi üretici fiyat endeksinin on iki aylık ortalama değerine göre belirlenen yeniden değerleme oranı yüzde 36,2 olmuştur. Şimdi Bakanlığın da bu oranı esas alarak, bir Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği ile 2021 yılı sonu yeniden değerleme oranını %36,2 olarak ilan etmesi beklenmektedir.
Bu oran 2022 yılında uygulanacak pek çok vergi, bazen istisna, harç, ceza tutarlarının belirlenmesinde rol oynayacağı gibi yargılama usulünde de görevli mahkemenin, kesinleşecek veya istinaf yahut temyiz edilebilecek kararların belirlenmesindeki ölçüte de kaynaklık edecektir. Bu oranın etkileyeceği bazı önemli düzenlemeleri, aşağıda sıralayalım istedik.
Örneğin, mesken kira gelirlerine 2021’de 7.000 TL olarak uygulanan istisna tutarı ile işyerinde yemek vermeyerek ücretlilerine yemek bedeli ödeyen işverenlerin bu bedellerden 2021 yılında istisna tuttukları 25 TL’lik istisna tutarı, 2021 yılında %36,2 fazlası ile uygulanacaktır. Gelir vergisi tarifesinin gelir dilim tutarları da %36,2 oranında artacaktır.
Veraset ve İntikal Vergisi’nde istisnalarla birlikte matrah dilim tutarları da %36,2 artacaktır. Buna göre 2021 yılında mirasçı füruğ ve eş için ayrı ayrı 334.534 TL olarak uygulanan istisna tutarı 2022 yılında 455.635 TL’ye yükselecektir.
Motorlu araç sahiplerince ödenecek motorlu taşılar vergisi ve maktu damga vergisi tutarları, pasaport, ehliyet, yargı harcı gibi maktu olarak belirlenmiş pek çok harç tutarı % 36,2 oranında artacaktır. Aynı şekilde trafik para cezaları da artacaktır.
Vergi Usul Kanunu’nda yer alan pek çok had veya tutar da yeniden değerleme oranından etkilenmektedir. Örneğin nihai tüketicilere yapılan satışlarda fatura yerine yazar kasa fişi veya perakende satış fişi verebilme sınırı da artacak. Bu sınır halen 1.500 TL olarak uygulanmaktadır. Yine aynı şekilde mükelleflerin aldıkları iktisadi kıymet bedellerini amortismana tabi tutmaksızın doğrudan gider yazabilmelerine ilişkin sınır da aynı şekilde yükselecektir.
Vergi Usul Kanunu’nda maktu tutar olarak belirlenmiş cezalar %36,2 oranında artıyor. Belge düzenlememe, defterlere kanunla belirlenen sürelerde kayıt yapmama, vergi kimlik numarası kullanmama, ikaza rağmen aracı durdurmama, muhasebe standartlarına uymama ve daha pek çok fiilin cezası 2022 yılında zamlı olarak uygulanacak.
Emlak vergileri de 2022’de zamlanacaktır. Ancak bu zamlanma, yeniden değerleme oranına bağlı olmayacak olup, tamamen arsa ve arazi değerlerinin yeniden takdirine dayalı olacaktır. Dolayısıyla pek çok bina aynı zamanda değerli konutlar vergisi kapsamına da girecektir.
Yeniden değerleme oranı, sadece vergi mevzuatındaki düzenlemeleri etkilemiyor, başkaca mevzuatlara da etkiliyor. Örneğin trafik cezaları, İş Kanunu ve Sendikalar Kanunu uyarınca kesilen idari para cezaları, Ticaret Kanunu’na göre kesilen cezalar, Rekabet Kurulunca uygulanan para cezalarının tutarları da 2022 yılında yeniden değerleme oranı oranında artıyor.
YMM’ler tarafından yapılan tam tasdik ve KDV iade tasdik işlemlerinde, alt firma karşıt incelemesine tabi tutulması gereken had da, 2022 yılında artacak. Yıllık KDV iadelerinde geçerli asgari iade tutarının belirlenmesinde de yeniden değerleme oranı etkili olmaktadır. Kurumlar vergisi veya gelir vergisi beyannameleri ile muhtasar ve KDV beyannamelerinin SMMM'lere imzalattırılmasına ilişkin hadler de her yıl yeniden değerleme oranında artırılarak tespit edilmektedir.
Önümüzdeki günlerde bakanlık genel tebliğler ile peş peşe söz konusu, had, oran, tarife ve cezalardaki artışları yayınlayacak ve dolayısıyla yaşamın ve üretimin maliyeti yaklaşık %36,2 oranında artacaktır. Ancak kanunlarda yeniden değerleme oranında artış öngörülen düzenlemelerin hemen hemen hepsinde Cumhurbaşkanı’na ilgili tutar, had veya tarifenin daha düşük oranda artmasını veya ilgili tutar, had veya tarifenin aynı kalmasını sağlayacak şekilde takdir yetkisi tanınmıştır.
Döviz kurlarının aşırı yükselmesi, yüksek enflasyon, hayat pahalılığı, gelir bölüşümündeki adaletsizlik, buna karşılık ücretlerdeki yetersiz artışlar vb. pek çok neden bu yıl Cumhurbaşkanının yetki kullanımını gerektirmektedir. Aksi halde katlanılamayacak ve karşılanamayacak mali yükler karşımıza çıkacaktır. Karşılanamayan ve giderek faizleri ile çığ gibi büyüyecek kamu alacakları ise 2023’te yeni bir vergi barışına haklı bir gerekçe oluşturacaktır. Akif Akarca/Dr. Mehmet Şafak
https://www.dunya.com/kose-yazisi/yeniden-degerleme-oraninin-sonuclari/640073
