I- GİRİŞ

Sigortalının vefatı durumunda kendisi ve hak sahipleri gerekli şartları sağlıyorsa hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanmaktadır. Bazı durumlarda sigortalın kendisiyle birlikte hak sahipleri gerekli şartları sağlasa bile ölüm aylığı bağlanmamaktadır. Bu yazımızda bu durumları örneklerle birlikte inceleyeceğiz.

II- ÖLÜM AYLIĞI BAĞLANMAYACAK HALLER

Ölüm aylığı bağlanmayacak haller 5510 sayılı Kanun’un 56. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre ölen sigortalının hak sahiplerinden;

Kendisinden aylık bağlanacak sigortalıyı veya gelir ya da aylık bağlanmış olan sigortalıyı kasten öldürdüğü veya öldürmeye teşebbüs ettiği veya bu Kanun gereğince sürekli iş göremez hale veya malul duruma getirdiği,

Kendisinden aylık bağlanacak sigortalıya veya gelir ya da aylık bağlanmamış olan sigortalıya veya hak sahibine karşı ağır bir suç işlediği veya bunlara karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi nedeniyle ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarıldıkları,

Hususunda kesinleşmiş yargı kararı bulunan kişilere ölüm gelir ve aylığı ödenmemektedir.

Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilmektedir.

Yukarıda belirtilen kişilere ödenmiş olan tutarlar, 96. madde hükümlerine göre geri alınmaktadır. Aylık bağlanmayacak haller ölüm geliri bağlanacak hak sahipleri hakkında da uygulanmaktadır.

III- KENDİSİNDEN AYLIK BAĞLANACAK SİGORTALIYI KASTEN ÖLDÜRME VEYA ÖLDÜRMEYE TEŞEBBÜS ETME

Kendisinden aylık bağlanacak sigortalıyı veya gelir ya da aylık bağlanmış olan sigortalıyı kasten öldürdüğü veya öldürmeye teşebbüs ettiği veya bu Kanun gereğince sürekli iş göremez hale veya malul duruma getirdiği hususunda kesinleşmiş yargı kararı bulunan kişilere ölüm gelir ve aylığı bağlanmamaktadır. Sigortalıyı kasten öldürdüğü veya öldürmeye teşebbüs ettiği veya bu Kanun gereğince sürekli iş göremez hale veya malul duruma getirdiğinin mahkeme kararıyla tespiti şarttır. Kesinleşmiş bir mahkeme kararı yoksa hak sahibinin talebi halinde kendisine aylık bağlanmaktadır. Kesinleşmiş mahkeme kararı olması durumunda aylık bağlanmış olsa bile bağlanan aylık iptal edilmekte 10 yıl geriye dönük ödenen aylıklar faiziyle birlikte geri alınmaktadır.

Örnek-1: 12.01.2020 tarihinde vefat eden sigortalının eşine 01.02.2020 tarihinden başlamak üzere aylık bağlanmıştır. 15.06.2021 tarihinde onanmış mahkeme kararına istinaden sigortalıyı eşinin kasten öldürdüğü anlaşılmıştır. Bu durumda eşe bağlanan aylık baştan itibaren iptal edilmekte ve ödenen tutarlar faiziyle birlikte geri alınmaktadır. Burada eşe aylığın bağlanmaması için kesinleşmiş mahkeme kararı gerekmektedir. Kesinleşmiş mahkeme kararı olmadığı sürece, eşin kasten öldürdüğüne dair şüphe olsa veya yerel mahkeme karar vermiş olsa bile üst mahkemece karar onanmadığı sürece eşe aylıklar ödenmektedir.

IV- MİRASTAN ÇIKARMA

Kendisinden aylık bağlanacak sigortalıya veya gelir ya da aylık bağlanmamış olan sigortalıya veya hak sahibine karşı ağır bir suç işlediği veya bunlara karşı aile hukukundan doğan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmemesi nedeniyle ölüme bağlı bir tasarrufla mirasçılıktan çıkarıldıkları hususunda kesinleşmiş yargı kararı bulunan kişilere ölüm gelir ve aylığı ödenmemektedir.

Hayatın olağan akışında insanlar yakınları ile husumetli haline gelebilmektedir. Böyle durumlarda kişiler bu yakınlarının mirastan yararlanmamasını yani mirasçılarını mirastan çıkarmayı isteyebilmektedir. Kanunlar da bu durumu öngörmüş ve sadece bazı durumlara mahsus olmak üzere kişilere mirasçılıktan çıkarma hakkı verilmiştir.

Mirasçılıktan çıkarma miras bırakanın hazırlayacağı miras sözleşmesi ya da vasiyetname ile gerçekleştirilebilmektedir. Miras bırakan düzenleyeceği miras sözleşmesi ya da vasiyetnamede saklı pay sahibi mirasçıyı neden mirasçılıktan çıkardığını yazmalıdır. Yani mirasçılıktan çıkarma iradesinin gösterildiği miras sözleşmesi ya da vasiyetnamede ıskat sebepleri yer almalıdır.  Miras yasal bir hak olduğu için mirasçılıktan çıkarma her durumda yapılabilecek bir işlem değildir. Kanunlarda hangi durumlarda mirasçılıktan çıkarma yapılabileceği sayılmıştır. Bu durumlar şöyledir;

• • Mirasçı, miras bırakana ya da miras bırakanın yakınlarına karşı ağır bir suç işlemişse miras bırakan bu mirasçıyı mirasçılıktan çıkarabilir. Örneğin; Baba, kendisini yaralamaya teşebbüs etmiş olan oğlunu mirasçılıktan çıkarabilir. Burada gözetilmesi gereken bunun ağır bir suç olup olmadığıdır. Ağır olup olmadığını hâkim aile bağlarını koparmış olmasına bakarak değerlendirir. Aile bağlarını koparan bir fiili hâkim ağır olarak nitelendirecektir. Bu ağır suç miras bırakana veya miras bırakanın yakınlarına karşı işlenmelidir. Miras bırakanın yakını akrabalık bağı dışında yer alan kişiler de olabilir.
• • Mirasçı, miras bırakana veya miras bırakanın ailesine karşı aile hukukundan kaynaklanan yükümlülüklerini önemli ölçüde yerine getirmediyse mirasçılıktan çıkarılabilir. Örneğin; anne, çocuklarına şiddet uygulayan eşini mirasçılıktan çıkarabilir. Aile hukukundan doğan yükümlülüklerin önemli ölçüde yerine getirilmediğinin ölçütü yine aile bağlarının kopmuş olmasıdır. Aile bağları koparan fiili hâkim önemli ölçüde yükümlülüğün ihlali olarak görecektir.

Mirasçılıktan çıkarma bir ölüme bağlı tasarrufla yapıldığı gibi ölüme bağlı bir tasarrufla geri de alınabilir. Yani miras bırakan düzenlediği vasiyetname ya da miras sözleşmesi ile mirasçısını mirasçılıktan çıkarmışsa, düzenleyeceği başka bir miras sözleşmesi ya da vasiyetname ile bu isteğinden vazgeçebilir.

Mirastan çıkarmanın iptali için açılan iptal davasında mirastan çıkarılan kişinin iptal sebebini ve kendisinin hak sahibi olduğunu öğrendiği tarihten itibaren 1 yıl içinde açılmalıdır. Her halükârda; vasiyetname varsa, vasiyetnamenin açıldığı tarihten, yoksa mirasın geçtiği tarihten itibaren iyiniyetli davalıya karşı 10 yıl, iyiniyetli olmayan davalıya karşı 20 yıl içinde dava açılmalıdır.

Tenkis davaları ise saklı payın zedelendiğinin öğrenildiği tarihten itibaren bir yıl içinde açılmalıdır. Her halükârda; vasiyetname varsa, vasiyetnamenin açıldığı tarihten, yoksa mirasın geçtiği tarihten itibaren 10 yıl içinde dava açılmalıdır. İptal ve tenkis davaları miras bırakanın son ikamet yerindeki Asliye Hukuk Mahkemeleri’nde açılmalıdır.

Örnek-2: 12.05.2019 yılında vefat eden sigortalı vefatından önce X adlı kızını vasiyetname ile aile hukukundan doğan yükümlülüklerin önemli ölçüde yerine getirilmediğinin dolayı mirastan çıkarmıştır. X adlı kız çocuğu ölüm aylığı için gerekleri sağladığı için kendisine 1.5.2019 tarihinden itibaren ölüm aylığı bağlanmıştır. Sigortalının bıraktığı vasiyetnameye istinaden diğer hak sahipleri mahkemeye başvurarak kızın mirastan çıkartıldığını 05.05.2021 tarihli üst mahkeme onayıyla birlikte kesinleştirmiştir. Bu durumda X adlı kız çocuğu mirastan kesinleşmiş mahkeme kararıyla çıkarıldığı için ölüm aylığı da bağlandığı tarihten itibaren iptal edilmekte ve ödenen tüm aylıklar faiziyle birlikte geri alınmaktadır.

V- BOŞANDIĞI EŞİYLE FİİLEN YAŞADIĞININ TESPİTİ

5510 sayılı Kanun’un 56. maddesinin ikinci fıkrası; “Eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların, bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilir. Bu kişilere ödenmiş olan tutarlar, 96. madde hükümlerine göre geri alınır.” hükmünü amirdir. Fiilen yaşama durumu, Kurum’un sosyal güvenlik denetmenleri tarafından tespit edilmektedir. Yurtdışında ikamet eden hak sahibinin boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşayıp yaşamadığı hakkında araştırma yapılmamaktadır.

Boşanmaları nedeniyle gelir/aylık talebinde bulunan eşlerden Tahsis Talep ve Beyan Taahhüt Belgesiyle birlikte ayrıca “Taahhütname” alınmaktadır.

Sosyal güvenlik denetmenlerinin tespiti sonucu ölüm/gelir aylığı kesilen eşin;

- Kendisinin üçüncü bir kişiyle evlenerek boşanması halinde, boşandığı tarihten sonra,

- Birlikte yaşadığı tespit edilen eşinin ölmesi veya eşinin başka biri ile evlenmesi hallerinde, eşinin ölüm veya evlenme tarihinden sonra,

Talepte bulunmaları kaydıyla talep tarihlerini takip eden aybaşından itibaren ölüm aylıkları bağlanmaktadır.

Örnek-3: 12.05.2019 tarihinde babası vefat eden kız çocuğu 19.07.2019 tarihinde eşinden boşanarak aylık talebinde bulunmuş ve şartları taşıdığı için 01.08.2019 tarihi itibariyle kendisine aylık bağlanmıştır. Daha sonra ihbar üzerine Kurum denetmenlerince yapılan tetkik üzerine 16.05.2021 tarihli raporda kızın eşiyle babadan aylık almak için muvazaalı boşandığı tespit edilmiştir. Bu durumda kıza bağlanan aylık iptal edilmekte ve ödenen tutarlar da faiziyle birlikte geri alınmaktadır.

Boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı Kurum’ca tespit edilen eşlerin, haklarında eksik araştırma yapıldığı ve birlikte yaşamadığı yönündeki talepleriyle birlikte yeniden somut bilgi ve belge sunmaları halinde, bu talepler daha önce inceleme yapan sosyal güvenlik merkezine intikal ettirilmektedir. Yeni bilgi veya belge sunulmaması durumunda ise, hak sahibinin araştırma talebi reddedilmektedir. Yeniden yapılan incelemede, hak sahibi hakkında yapılan ilk tespitin doğru olmadığına karar verilmesi halinde, gelir ve aylıklar kesildiği tarihten itibaren yeniden başlatılmaktadır.

Örnek-4: Örnek-3’teki kız çocuğu denetmence tutulan 16.05.2021 tarihli rapora itiraz etmektedir. İtirazında haklarında eksik araştırma yapıldığı ve birlikte yaşamadığı yönündeki talepleriyle birlikte yeniden somut bilgi ve belge sunmaları halinde ilgili birimce yeni bilgi ve belgelerle yeniden inceleme talep edilmektedir. Yeni denetim sonucu boşandığı eşiyle birlikte yaşamadığının tespiti halinde iptal edilen aylıklar yeniden ödenmeye devam edilmektedir.

VI- SONUÇ

Sigortalı vefat edince kendisi ve hak sahibi es çocuk anne baba gerekli şartları sağlıyor olsa bile; sigortalının hayatına kastederse veya sigortalı bu hak sahibini mirastan çıkarır ve bu mahkeme kararı ile kesinleşirse bu hak sahibine aylık bağlamamaktadır. Bağlanan aylık varsa da mahkeme kararının kesinleşmesiyle birlikte aylık kesilmekte ve ödenen aylıklar da faiziyle birlikte geri alınmaktadır.

Diğer yandan eşinden boşandığı halde, boşandığı eşiyle fiilen birlikte yaşadığı belirlenen eş ve çocukların bağlanmış olan gelir ve aylıkları kesilerek bu kişilere ödenmiş olan tutarlar faiziyle birlikte geri alınmaktadır.

Cemil UZUN*

Yaklaşım / Eylül 2021 / Sayı: 345

* Unkapanı SGM Müdür Yrd.