-
GİRİŞ
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nda ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaat olarak tanımlanmıştır. Bu tanımdan görüleceği üzere ücret nakdi ve ayni ödemeleri kapsamaktadır.
Bu makalemizde işletme personellerine verilen alışveriş çekleri vergisel yönden değerlendirilecek olup, Sosyal Güvenlik Kanunları karşısındaki durumu da ele alınacaktır.
-
ALIŞVERİŞ ÇEKİ KAVRAMI VE VERGİ İLE SOSYAL GÜVENLİK KANUNLARI YÖNÜNDEN DEĞERLENDİRİLMESİ
Alışveriş çeki kişilere belirlenen yerlerden, belirlenen tutarlara kadar alışveriş imkanı sağlayan daha çok kart şeklinde verilen bir nevi alışveriş hakkıdır. Alışveriş çeki, nakit para değildir ancak belirlenen kullanım yerleri açısından para mahiyetini taşır.
2.1. Gelir Vergisi Yönünden
Günümüzde bazı işletmelerin Ramazan ayında personele alışveriş çeki verdikleri görülmektedir. Bu yönüyle işletmeler tarafından personele fayda sağlanmış olmaktadır.
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ nun 61. maddesine göre Ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler olarak tanımlanmıştır. Aynı maddede ücretin ödenek, tazminat, kasa tazminatı (Mali sorumluluk tazminatı), tahsisat, zam, avans, aidat, huzur hakkı, prim, ikramiye, gider karşılığı veya başka adlar altında ödenmiş olması veya bir ortaklık münasebeti niteliğinde olmamak şartı ile kazancın belli bir yüzdesi şeklinde tayin edilmiş bulunması onun mahiyetini değiştirmeyeceği belirtilmiştir.
Buna göre ücretin sadece nakden yapılan ödemeleri kapsamayıp, ayni ödemeleri de kapsadığı görülmektedir.
Anılan Kanunun 96 ncı maddesinde, ” Vergi tevkifatı, ücretler dışında kalan ödemelerde gayrisafi tutarlar üzerinden yapılır. Kesilmesi gereken verginin ödemeyi yapan tarafından üstlenilmesi halinde bu vergi bilfiil ödenen miktar ile ödemeyi yapanın yüklendiği verginin toplamı üzerinden hesaplanır. ” denilmiştir.
Öte yandan, Kanunun 94 üncü maddesinde tevkifat yapmak zorunda olan mükellefler sayılmış, aynı maddenin birinci fıkrasının (1)numaralı bendinde de “Hizmet erbabına ödenen ücretler ile 61 inci maddede yazılı olup ücret sayılan ödemelerden (istisnadan faydalananlar hariç), 103 ve 104 üncü maddelere göre” vergi tevkifatı yapılacağı belirtilmiştir.
Buna göre, hizmet erbabına verilen alışveriş çeklerinin ücret olarak kabul edilmesi ve hizmet erbabının brüt ücretine dahil edilerek Gelir Vergisi Kanununun ücretin vergilendirilmesine ilişkin hükümleri doğrultusunda vergiye tabi tutulması gerekmekte olup, ayrıca genel giderler kapsamında indirim konusu yapılabilecektir.
2.1. Katma Değer Vergisi Yönünden
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’ nun 1. maddesine göre, Türkiye’de yapılan ticari, sınai, zirai faaliyet ve serbest meslek faaliyeti çerçevesinde yapılan teslim ve hizmetler Katma Değer Vergisine tabidir. Mezkûr kanunun 8.maddesinde yer aldığı üzere Katma Değer Vergisinin Mükellefi, mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde bu işleri yapanlardır. Yine 10. maddeye göre, mal teslimi ve hizmet ifası hallerinde, malın teslimi veya hizmetin yapılmasında vergiyi doğuran olay gerçekleşmektedir.
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’ nun 17/4-g maddesine göre;
g) Külçe altın ve külçe gümüş teslimleri ile kıymetli taşların (elmas, pırlanta, yakut, zümrüt, topaz, safir, zebercet, inci) 6/12/2012 tarihli ve 6362 sayılı Sermaye Piyasası Kanununa göre Türkiye’de kurulu borsalarda işlem görmek üzere ithali, borsaya teslimi ve borsa üyeleri arasında el değiştirmesi, döviz, para, damga pulu, değerli kâğıtlar, hisse senedi, tahvil(elde edilen faiz gelirleri ile sınırlı olmak üzere tahvil satın almak suretiyle verilen finansman hizmetleri dâhil),varlık kiralama şirketleri tarafından ihraç edilen kira sertifikaları, Türkiye’de kurulu borsalarda işlem gören sermaye piyasası araçları ile metal, plastik, lastik, kauçuk, kâğıt, cam hurda ve atıkları ile konfeksiyon kırpıntılarının teslimi, KDV’ den istisnadır.
Yukarıda belirtildiği üzere, alışveriş çekleri nakit para değildir ancak belirlenen kullanım yerleri açısından para mahiyetini taşır. Bu nedenle işletmeler tarafından personele verilen alışveriş çekleri de KDV’ den istisnadır.
2.3. Damga Vergisi Yönünden
Damga Vergisi Kanunu’na ekli (I) sayılı tablo IV-1/b maddesinde; “maaş, ücret, gündelik, huzur hakkı, aidat, ihtisas zammı, ikramiye, yemek ve mesken bedeli, harcırah, tazminat ve benzeri her ne adla olursa olsun hizmet karşılığı alınan paralar (Ek: 5766/10-ç md.) (Yürürlük: 6.6.2008) (avans olarak ödenenler dahil) için verilen makbuzlar ile bu paraların nakden ödenmeyerek kişiler adına açılmış veya açılacak cari hesaplara nakledildiği veya emir ve havalelerine tediye olunduğu takdirde nakli veya tediyeyi temin eden kağıtlar binde 6,6 damga vergisine tabidir” diye ifade edilmekte ayrıca bir istisnadan söz edilmemektedir.
Bilindiği üzere Ücret bordroları ücret ödemeleri için verilen makbuzlardır. Damga Vergisi Kanunu’ nun 1 sayılı tablosunun IV. bölümünde ücret için verine makbuzlar damga vergisine tabi tutulduğundan ücret ödemesi ister nakdi isterse ayni olarak ödenmiş olsun her iki durumda da damga vergisinin kapsamına girecektir.
2.4. Sosyal Güvenlik Kurumu Kesintisi Yönünden
5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’ nun 80. Maddesinin 1. fıkrasının (b) bendine göre; ‘’ Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurumca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz. ‘’hükmü yer almaktadır. Buna göre hizmet erbabına verilen alışveriş çekleri ayni ödeme mahiyetinde olduğundan personelin prime esas kazancına tabi tutulmaması gerekmektedir.
-
SONUÇ
193 sayılı Gelir Vergisi Kanunu’ na göre ücret, işverene tabi ve belirli bir işyerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilebilen menfaatler olarak tanımlanmıştır. Hizmet erbabına verilen alışveriş çekleri de mahiyet itibariyle ayni ücret niteliğindedir. Buna göre, hizmet erbabına verilen alışveriş çeklerinin ücret olarak kabul edilmesi ve hizmet erbabının brüt ücretine dahil edilerek Gelir Vergisi Kanununun ücretin vergilendirilmesine ilişkin hükümleri doğrultusunda vergiye tabi tutulması gerekmekte olup, ayrıca genel giderler kapsamında indirim konusu yapılabilecektir.
3065 sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu’ nun 17/4-g maddesine göre, para teslimleri KDV’ den istisnadır. Buna göre, alışveriş çekleri de para mahiyetini taşır. Bu nedenle işletmeler tarafından personele verilen alışveriş çekleri de KDV’ den istisnadır.
Damga Vergisi Kanunu’ nun 1 sayılı tablosunun IV. bölümünde ücret için verine makbuzlar damga vergisine tabi tutulduğundan ücret ödemesi ister nakdi isterse ayni olarak ödenmiş olsun her iki durumda da damga vergisinin kapsamına girecektir.
Son olarak, hizmet erbabına verilen alışveriş çekleri ayni ödeme mahiyetinde olduğundan personelin prime esas kazancına tabi tutulmaması gerekmektedir.
Cihan TEKİN
Vergi Müfettiş Yrd.
KAYNAKÇA
– 193 Sayılı Gelir Vergisi Kanunu
– 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu
– 3065 Sayılı Katma Değer Vergisi Kanunu
