Yaşadığımız çağ “Sanayi 4.0” veya “Endüstri 4.0” olunca “sanal gerçeklik” revaçta. Bu ortamda “para” da dijitalleşiyor. Kripto paraların piyasa değeri ve işlem hacmi bunun kanıtı. www.tradingview.com^₁’a göre 6.1.2021 tarihinde toplam kripto para hacmi 272.850 milyar, toplam piyasa değerleriyse 929.000 milyar ABD Dolarına ulaşmış. Bloomberg HT’nin 4.1.2021 tarihli haberine göre ise Türkiye'deki kripto para günlük işlem hacmi 1 milyar ABD dolarını aştı.

Kripto para

Mal ve hizmet değişiminde değer ve değişim aracı olan para, kendisine atfedilen ekonomik bir değer taşır. Para sayesinde ise varlıkların değeri ölçülebilmekte, likidite sağlanmakta ve varlık değerleri korunabilmektedir. Ancak kripto paraların ulaştığı piyasa değeri ve hacmine rağmen, sanal paralar henüz devletlerce basılan paraların (özellikle sağlam paralar) yerini alamamıştır. Bunun nedenleri; sanal paranın yaratılması, saklanması ve el değiştirmesine olan güvenin henüz merkez bankaları düzeyine erişememesidir.

Ülkelerin para birimi tanımlarına bakıldığında, kripto paraların uluslararası sistemde mevcut paralara benzemediği görülmektedir. 32 sayılı Karara göre, “banknot şeklindeki bütün yabancı ülke paraları efektif, efektif dahil yabancı parayla ödemeyi sağlayan her nev'i hesap, belge ve vasıtalar ise döviz (kambiyo)” olarak tanımlanmaktadır. Kripto paralar bu tanımlara uymamakta, kambiyo mevzuatı dışında da kripto veya sanal para herhangi bir yasal düzenlemede yer almamaktadır.

Kripto varlık vergileme zorlukları

OECD’nin 12.9.2020’de açıkladığı “Sanal Paraların Vergilendirilmesi: Vergi Yaklaşımı ve Gelişen Vergi Politika Sorunlarına Bakış” yayınında, “kripto varlıklar ve özellikle sanal paraların hızla geliştiği ve vergi politika yapıcılarının bu varlıkları değerlendirmede henüz ilk aşamada olduğu” belirtiliyor. Yayında G20 liderleri ve Maliye Bakanlarının, kripto finansal varlıkların oluşturduğu riskleri analiz etmek için uluslararası kurumlara çağrıda bulunduğu, bu konudaki genel çerçeve önemli olmasına karşın bugüne değin “kripto finansal varlıkların vergi politika ve kaçakçılık” konularının büyük ölçüde araştırılmadığı ifade ediliyor.

Yayında bu varlıkların vergilemesindeki temel vergi zorlukları şu şekilde sıralanıyor:

• Kripto varlıktan doğan gelir, doğrudan ve dolaylı vergiler açısından nasıl ele alınmalı?
• Bu varlıklar servet kabul edilirse kripto varlık envanteri, ülkelerin servet veya değer artış kazancı vergilemesi kapsamına nasıl alınmalı?
• KDV sisteminde bu varlıkların oluşumu, iktisabı, elde tutulması ve devir /temliki nasıl ele alınmalı?
• Devletler, vergi idareleri ve mali suçları araştırma kurumlarının kullanabileceği mevcut hukuki çerçeve ve imkanlar da dahil olmak üzere, kripto varlıkların neden olduğu vergi kaçakçılığı riskleri ve diğer mali suçlar etkin bir şekilde nasıl tespit edilip ele alınmalı?
• Vergiye uyumu sağlamak amacıyla bu işlemler hakkında vergi idarelerinin sahip olması gerekli bilgiler de dahil olmak üzere vergi şeffaflığı nasıl geliştirilmeli? Kripto varlıkların oluşturduğu vergiye uyum riskleri göz önüne alındığında “vergi şeffaflığı” ihtiyacı ile bu varlıklarla ilgili yeterli ve etkin raporlama ile bilgi alışverişini sağlamak için neler yapılmalı?

Finansal hesap bilgilerinin otomatik değişiminin “kripto finansal varlık” bilgilerini içermemesi özellikle vergi kaçakçılığı ve mali suçlarla mücadeleyi zorlaştırmaktadır.

Kripto paralar ve vergi

Birçok ülke, kripto paraların alım-satımı ile mal ve hizmet alımında kullanılmasına imkân vermektedir. Ancak birçok ülke risklerine vurgu yapmakla birlikte, kripto varlık kullanımının yasal olmadığı ifade edilmemekte, bunlardan elde edilen kazançlarla ilgili vergileme rehberleri yayımlanarak yasallıkları açık açık veya zımni olarak kabul edilmektedir.

OECD’nin yayınına göre ülkelerin kripto finansal varlıklara yaklaşımı şu şekildedir:

Bu yaklaşımlar çerçevesinde dolaysız vergilerde vergiyi doğuran olay, kripto paranın oluşumu (kripto madenciliği veya ihraç) veya alım-satımı ile ortaya çıkmaktadır. Birçok ülkede kripto madenciliğinden sağlanan sanal paraların iktisabı vergiyi doğuran olay olarak sayılmakta ve bunların piyasa değeri esas alınarak gelir (gerçek kişi veya kurum) elde edilmiş sayılmaktadır. Madencilik dışında sanal bir paranın elden çıkarılması da vergiyi doğurmaktadır.Örneğin başka bir para birimine çevirme, dijital varlık veya bir mal-hizmet alımı amacıyla takası vergiyi doğurmaktadır.

Dolaylı vergiler (KDV) açısından da sanal paraların alım-satımında vergiyi doğuran olayın tespiti zorluklar ve ülkelere göre farklılıklar içermektedir. Avrupa Birliğinde ortaya çıkan bir uyuşmazlıkta “Avrupa Adalet Divanı”, sanal para birimlerinin diğer para birimleri ile karşılaştırıldıklarında temel amaçlarının bir değişim aracı olmaları nedeniyle sanal paraların da ülke para birimlerinde olduğu gibi hesaplanan KDV ve indirim KDV’nin belirlenmesindeki zorluklar nedeniyle “AB KDV Direktifi” gereği bir para biriminin sanal para birimleriyle değişimi veya tersi de dahil olmak üzere gerçekleştirilen işlemlerin KDV'den muaf olması gerektiğine karar vermiştir.

Türkiye’de vergileme nasıl?

OECD yayınında Türkiye’nin çalışma kapsamındaki dolaysız vergiler ve KDV ile ilgili soru setine dönüş yapan 50 ülkeden biri olduğu belirtilirken, vergileme yaklaşımı açıklanan ülkeler arasında Türkiye yer almamıştır. Türkiye’de vergi mevzuatı dahil, kripto paralarla ilgili yasal altyapı ve düzenleme bulunmamaktadır.

Bitcoin işlemlerinden sağlanan kazançlarla ilgili 17.3.2018’de Dünya gazetesindeki yazımdan bugüne kadar da mevzuatta değişiklik olmamıştır. Ancak bir düzenlemenin yapılacağı 29.9.2020 tarihli 1. mükerrer Resmî Gazete’de yayımlanan “2021-2023 Dönemi Yeni Ekonomi Programı” ile açıklandı. YEP’te “dijital olarak alınıp satılabilen ve transfer edilebilen, dijital bir değeri temsil eden sanal varlıklar kullanılarak yapılan işlemlerin vergilendirilmesi için çalışmaların sürdürülmesi, bu varlıkların suçun finansmanında kullanılmasının önlenmesine yönelik bir izleme mekanizmasının kurulması” vergi politika önlemleri arasında sayıldı. Dolayısıyla, 2021 ila 2023 yılları arasında “kripto finansal varlıklara dayalı “edinimi, alım, satım ve devir” işlemlerinin “servet, dolaysız (gelir ve kurumlar vergisi) ve dolaylı (KDV) vergiler” ile ilgili düzenleme yapılması bekleniyor.

Düzenleme yapılana kadar 17.3.2018 tarihli yazımda da belirttiğim gibi Gelir Vergisi Kanunu (“GVK”) sistematiğine göre bir gelirin vergilenebilmesi için kanundaki 7 gelir unsurundan biri arasında olması nedeniyle, kripto paralardan elde edilen gelirler gelir vergisinin konusuna girmemektedir. İlaveten, gerçek kişilerin bir ödeme aracı olan paraları elde tutmalarından (ister yerli ister yabancı olsun) kaynaklanan değer artışları vergiye tabi değildir. Dolayısıyla, kripto finansal varlıkların alım-satım gelirinin vergiye tabi olmadığı ve bitcoin gibi varlıklardan sağlanan gelirlerin vergi ve diğer kanunlarda değişiklik yapılmadan vergilenmesinin yasal dayanakları eksik olacaktır. Abdulkadir Kahraman https://www.vergidegundem.com/

Bu yazı Ekonomist dergisinin 10 Ocak 2021 tarihli 2021/1. sayısında yayınlanmıştır.