I- GİRİŞ
SGK’nın sigortalılık işlemleri anlamında ikincil temel mevzuatı 2013/11 sayılı genelgedir. Yaklaşık 500 sayfadan oluşan bu genelgede sonraki yıllarda yapılan değişiklikler bu genelgeye işlenerek güncel hale getirilmiştir.
2013/11 sayılı genelgede yapılan son değişiklik 19.06.2020 tarihli ve 2020/21 sayılı genelge ile yapılmıştır. 2020/21 sayılı genelge yaklaşık 40 sayfadan oluşmaktadır. Bu makale çalışmamızda, 2020/21 sayılı genelge ile 4/b (Bağ-Kur) sigortalıları ile ilgili getirilen yenilik ve değişiklikleri açıklamaya çalışacağız.
II- 2020/21 SAYILI GENELGEYLE BAĞ-KURLULAR (4/b) İÇİN GETİRİLEN YENİLİK VE DEĞİŞİKLİKLER
A- VAZİFE MALULLÜĞÜ AYLIĞI ALAN MUHTARLAR İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI KAPSAMINA ALINDI
Vazife malullüğü aylığı almakta iken muhtar seçilen kişiler muhtarlık görevlerine istinaden 4/b (Bağ-Kur) sigortalısı sayılmamışlardır. Ancak, vazife malullüğü alırken muhtar seçilenlerin muhtarlık görevleri haricinde aynı zamanda 4/b sigortalısı sayılmayı gerektirecek nitelikte çalışması (vergi kaydı, şirket ortaklığı, ziraat odası vb.) olan muhtarlar hakkında iş kazası ve meslek hastalığı sigortası uygulanacaktır. Talepleri halinde ise emeklilik sigortası da uygulanacaktır.
B- KÖY VE MAHALLE MUHTARLIĞI BOŞALAN MUHTARLIKLARIN SOSYAL GÜVENCE DURUMLARI NETLEŞTİRİLDİ
2972 sayılı Kanun’un 33. maddesinde, köy veya mahalle muhtarlığının herhangi bir sebeple boşalması halinde boşalan muhtarlıklar için her yıl Haziran ayının ilk Pazar günü seçim yapılacağı, seçim yapılıncaya kadar muhtarlık görevi mahallin en büyük mülki amiri tarafından atanacak muhtar vekili tarafından yürütüleceği ayrıca ihtiyar meclisi veya heyeti seçiminin yapılması gerektiği hallerde köy veya mahalle muhtarlığı da boşalmış ise, Haziran ayı beklenmeksizin her iki seçim beraber yapılabileceği belirtilmiştir. Bu nedenle, köy ve mahalle muhtarlığının herhangi bir sebeple boşalması halinde boşalan muhtarlıklar için seçim yapılıncaya kadar muhtarın yerine vekâlet eden muhtar vekilleri 4/b kapsamında sigortalı sayılmamaktadır. Ancak, seçimler sonucunda muhtar seçilenlerin ise seçildikleri tarih itibariyle 4/b kapsamında sigortalılıkları başlatılmaktadır.
C- LİMİTED ŞİRKET ORTAKLARININ SİGORTALILIKLARININ BAŞLANGICI VE BİLDİRİMİ İLE LİMİTED ŞİRKET VE SERMAYESİ PAYLARA BÖLÜNMÜŞ KOMANDİT ŞİRKETİN ORTAĞININ SİGORTALILIĞIN SONA ERMESİ VE BİLDİRİMİNDE PAY DEFTERİNİN SGK’YA İBRAZ ZORUNLULUĞU KALDIRILDI
01.07.2012 tarihinde yürürlüğe giren 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu’nda limited şirkette pay devirlerinin pay defterine kaydı zorunlu tutulmamıştır. Bu doğrultu da SGK da, limited şirket ortaklarının sigortalılıklarının başlangıcı ve bildirimi ile limited şirket ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketin ortağının sigortalılığın sona ermesi ve bildiriminde pay defterinin SGK’ya ibraz zorunluluğunu 2020/21 sayılı genelge ile kaldırmış bulunmaktadır.
D- AYNI GÜN BAŞLAYIP BİTEN VERGİ KAYIT SÜRELERİNDE TESCİL KAYDI OLUŞTURULMAYACAK VE 1 GÜNLÜK HİZMET VERİLMEYECEKTİR
SGK, vergi mükellefiyet bilgilerini VEDOP (vergi dairesi otomasyan projesi) üzerinden on-line olarak almaktadır. SGK’ya on-line olarak bildirilen vergi mükellefiyet kayıtlarından vergi mükellefiyet başlangıç ve bitiş tarihleri aynı gün olan kayıtların tespiti durumunda bu kayıtlara ilişkin 01.10.2008’den sonra (4/b) kapsamında tescil kaydı oluşturulmayacak ve bir günlük hizmet de verilmeyecektir.
E- MUAFİYET BELGESİNE GÖRE TARIM BAĞ-KUR’U SONA ERENLERİN MUAFİYETLERİ KALKTIĞINDA YENİDEN SİGORTALI OLMALARI İÇİN İŞE GİRİŞ BİLDİRGESİ ŞARTI KALDIRILDI
Tarım Bağ-Kurluları, 5510 sayılı Kanun’un 6/ı maddesine göre, tarımsal muafiyet kapsamına girdiklerini sigortalılık muafiyet belgesi ile kanıtlamaları durumunda 4/1-b-4 sigortalılıkları sona erdirilmektedir. Bunlardan muafiyetlerinin kalktığını ileri sürenler ve bunu ziraat odalarından belgeleyenler 2020/21 sayılı genelgeden önce sigortalı işe giriş bildirgesi ile SGK’ya ibraz etmek durumundaydılar. 2020/21 sayılı genelge, sigortalı işe giriş bildirgesi şartını ortadan kaldırıp, ziraat odalarından onaylatılacak “muafiyet halinin ortadan kalktığını gösterir belge”nin SGK’ya ibrazını yeterli görmüştür.
F- SADECE MUHTAR BEYANINA GÖRE TARIM BAĞ-KURLUSU OLANLARIN ZİRAAT ODASI KAYDI OLURSA GEÇMİŞE DOĞRU SİGORTALI SAYILACAKLAR
Mülga 2926 sayılı Kanun kapsamındaki tarımsal faaliyeti devam ederken 5510 sayılı Kanun’un 63 ve 76. maddeleri kapsamında sigortalılığı durdurulanların daha sonra yeniden sigortalılığın başlatılması gerektiği tarih veya öncesinde başlayıp devam eden ziraat odası kaydı bulunması halinde SGK kayıtlarına intikal tarihine bakılmaksızın 4/1-b-4 kapsamında yeniden sigortalılıkları başlatılmaktadır.
Örnek olarak, sadece muhtar onayına göre 01.02.2008’de Tarım Bağ-Kur’u başlatılan ve hiç prim ödemesi olmayan Bay A’nın tescil tarihi itibariyle (63-30.04.2015) terk koduyla sigortalılığı durdurulmuştur. 21.07.2017 tarihinde SGK’ya intikal eden belgeden, 01.04.2011’den beri ziraat odası kaydının bulunduğu tespit edilmiştir. Bu durumda Bay A’nın 01.05.2015 tarihi itibariyle sigortalılığı başlatılacaktır.
G- İSTEĞE BAĞLI PRİM VE SİGORTALILIK DEĞERLENDİRMESİNDE KÖKLÜ DEĞİŞİKLİK YAPILDI
İsteğe bağlı prim ve sigortalılık değerlendirmesi, yersiz tescil yapıldığı sonradan anlaşılan veya zorunlu 4/b sigortasının sonradan geçersiz sayıldığı dönemlerde, zorunlu sigortaya ödenen primlerin sigortalının talebi üzerine isteğe bağlı sigortalılık süresi olarak değerlendirilmesi işlemidir.
2020/21 sayılı genelgeden önceki isteğe bağlı sigortalılık değerlendirmesinde, toplu yapılan prim ödemeleri ile daha fazla hizmet kazanılabiliyordu. 2020/21 sayılı genelgeden sonra artık isteğe bağlı prim değerlendirmesinde, ödemelerin bulunduğu aylarla sınırlı kalmak kaydıyla değerlendirme yapılmaya başlanmıştır.
Örnek olarak; Bay A, 1985-1993 yılları arasındaki 4/b (Bağ-Kur) primlerini 1993 yılı Temmuz ayında toplu olarak ödemiş olsun. Bay A’nın 800 gün de 4/1-a (SSK) kapsamında gün sayısı olsun. Bay A’nın 1985-1993 yılları arasındaki meslek odası ve vergi kayıtları geçersiz sayılmıştır. Bay A, 1993/Temmuz ayında ödediği primleri isteğe bağlı sigortalılık süresi olarak değerlendirilmesini talep etmiştir. Bu durumda, 2020/21 sayılı genelgeden önce olsaydı, Bay A’nın 1993/Temmuz ayında ödediği toplu primler 1993/Temmuz ayından başlayarak ileriye doğru (o tarihlerdeki prim tutarları üzerinden) değerlendirilecek ve birkaç yıllık bir isteğe bağlı sigortalılık süresi kazanabilecek ve hak sahipleri de ölüm aylığından mahrum olmayacaklardı.
Ancak, 2020/21 sayılı genelge ile getirilen sistemde, Bay A için isteğe bağlı sigortalılık değerlendirmesi yalnızca, ödemelerin bulunduğu ayla sınırlı kalmak kaydıyla, yapılacağından 1993/Temmuz dönemi için isteğe bağlı sigortalılık süresi kazanabilecektir.
2020/21 sayılı genelge ile getirilen bu sistemde, 4/b sigortalıları büyük hak kayıpları yaşayacaktır. Ancak, iş mahkemelerine veya Ombudsman’a başvurulduğunda, prim ödemelerinin karşıladığı süre kadar isteğe bağlı sigortalılık süresi elde edeceği aşikârdır.
H- VERGİDEN MUAF KADIN İSTEĞE BAĞLI SİGORTALILARIN ESNAF VERGİ MUAFİYET BELGE SÜRESİ 3 YILLA SINIRLANDIRILDI
Evlerde kullanılan dikiş, nakış, erişte gibi işleri yapan kadınlar vergi dairesinden alacakları esnaf vergi muafiyet belgesi ile gelir vergisinden muaf olduklarını SGK’ya kanıtlayabilirlerse, bu kişiler 5510 sayılı Kanun’un Geçici 16. maddesi kapsamında indirimli prim ödeme imkânından faydalanarak isteğe bağlı sigortalı olabilmektedirler. Bu oran 2023’ten sonra 30 gün üzerinden yapılacaktır.
27.07.2012 tarihli ve 28366 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 283 seri numaralı gelir vergisi genel tebliğinin “2.4. Esnaf vergi muafiyet belgesi” başlıklı maddesine göre, esnaf vergi muafiyet belgesi düzenlendiği tarihten itibaren üç yıl için geçerli olup, bu sürenin sonunda vergi dairelerine başvurularak yeni belge alınması halinde muaflığın devam edeceği açıklanmıştır.
Bu nedenle, SGK da, sözkonusu tebliği gerekçe göstererek, Geçici 16. madde kapsamında isteğe bağlı sigortalı olan kadınların muafiyet belge sürelerinin geçerli olacakları tarihleri tespit edecek (vergi dairesi üzerinden veya denetimle) ve muafiyet kapsamında olmayan kadınların indirimli prim ödeme imkânlarını sona erdirecek veya geçmişe doğru prim borcu çıkartacaktır.
I- TAŞIMA İHALELİ İŞLERDE ÇALIŞAN BAĞ-KURLU ARAÇ SAHİPLERİ AYRICA SSK’LI (4/a) SAYILMAYACAK
2020/21 sayılı genelge ile 2013/11 sayılı genelgenin 9. kısmında değişiklik yapılmıştır. Yapılan bu değişikliğe göre, 2886 sayılı Devlet İhale Kanunu ve 4734 sayılı Kamu İhale Kanunu gereğince yapılan taşıma ihalelerinden iş alan yüklenicilerin, çalıştırdıkları kişiler araç sahibi olması nedeniyle 4/b sigortalısı iseler, yüklenicilerin aracı kiralamak suretiyle çalıştırmaları halinde araç sahibi ile yüklenici arasındaki ilişki hizmet akdi olarak kabul edilmeyecektir. Ancak, araç sahibi olmayan ve başka faaliyetleri nedeniyle 4/b sigortalısı olan kişilerin taşıma ihaleli işlerde yükleniciler tarafından çalıştırılması halinde bu kişilerin 4/a sigortalısı sayılması gerekmektedir.
İ- MÜSTAHSİL MAKBUZU OLMAYANLAR DA TEVKİFATA İSTİNADEN GEÇMİŞE DOĞRU TARIM BAĞ-KUR HİZMET SÜRESİ KAZANABİLECEKLER
Mülga 2926 sayılı Kanun kapsamında bulunduğu halde SGK’ya kayıt ve tescilini yaptırmayan ve kendilerinden tevkifat yapılan çiftçiler tevkifat yapıldığını gösterir belgeleri de eklemek suretiyle tevkifata istinaden geçmişe doğru sigortalılıklarının başlatılması için SGK’dan yazılı olarak talepte bulunmaları gerekmektedir. 2020/21 sayılı genelgeden önce SGK’ya talepte bulunurken müstahsil makbuzlarının SGK’ya ibraz edilmesi zorunluluğu bulunmaktaydı. Ancak, 2020/21 sayılı genelge ile birlikte prim tevkifatına istinaden geçmişe doğru tarım Bağ-Kur hizmeti talep edenlerden müstahsil makbuzu isteme zorunluluğu kaldırıldı. 2020/21 sayılı genelgeden sonra ellerinde müstahsil makbuzu bulunmayan kişilerin SGK’daki bildirim listelerinde isimleri varsa ve listelerde bu kişilerden tevkifat kesintisi yapıldığı tespit edilirse, bu kişilere de prim tevkifatına istinaden geçmişe doğru tarım Bağ-Kur hizmeti verilecektir.
III- SONUÇ
SGK tarafından çıkartılan 19.06.2020 tarihli ve 2020/21 sayılı genelge ile 2013/11 sayılı temel sigortalılık işlemleri genelgesinde 4/b (Bağ-Kur) sigortalıları için önemli değişiklikler yapılmıştır. Bu makale, çalışmamızda, 2020/21 sayılı genelge ile Bağ-Kurlulara getirilen yenilik ve değişiklikleri açıklamaya çalıştık
Derda AKCAN*
E-Yaklaşım / Ağustos 2020 / Sayı: 332
