I- GİRİŞ
5510 sayılı Kanun’un geçici 17, geçici 63 ve geçici 76. maddeleri ile aynı Kanun’un 4/1-b bendi yani Bağ-Kur’a tabi sigortalıların belirli bir aydan fazla prim borcu bulunanların sigortalılık süresi resen durdurulmuştur. Sigortalılığı durdurulanlardan bu sigortalılığa esas çalışmaları devam edenlerin sigortalılıkları belirli tarih itibariyle ise yeniden resen başlatılmıştır. Bu itibarla çalışmamızda söz konusu geçici maddelerin uygulamaları ele alınmıştır. Yazımız ile bu kapsamda sigortalı olanların sigortalılık süresinin belirlenmesi, durdurulması, değerlendirilmesi ve yeniden başlatılması gibi durumlara açıklık getirilmiştir.
II- SÖZ KONUSU GEÇİCİ MADDELERİN UYGULAMALARI
Kanun’un geçici 17. maddesinde; “Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlarla tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, 1479 ve 2926 sayılı Kanunlara göre tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yürürlük tarihi itibarıyla([1]) beş yılı aşan süreye ilişkin prim borcu bulunanların, bu sürelere ilişkin prim borçlarını, prim borçlarının ödenmesine ilişkin Kurum’ca çıkarılacak genel tebliğin([2]) yayımı tarihini takip eden aybaşından itibaren 6 ay içerisinde ödememeleri halinde, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığı durdurulur.”
Ancak 30.04.2008 tarihinden sonra da devam edenlerin sigortalılıkları 5362 sayılı Kanun’un geçici 3 üncü maddesinin dördüncü fıkrası gereği sigortalılıkları devam edenler ile 5174 sayılı Kanuna göre kurulan Ticaret ve Sanayi Odaları veya kanunla kurulu diğer meslek kuruluşları üye kayıtlarına göre sigortalılıkları devam edenlerin geçici 17. maddeye göre sigortalılıklarının durdurulmasından sonra vergi mükellefiyetinin bulunmaması halinde 01.05.2008 tarihinde yeniden sigortalılıkları başlatılmayacaktır
Örnek-1: Sigortalı A’nın 01.01.1999 tarihi itibariyle 4\1-b (Bağ-Kur) bendi kapsamında sigortalılığının başlatıldığını, herhangi bir ödemesinin olmadığını ve vergi mükellefiyetinin aralıksız devam ettiğini kabul edelim. Anılan geçici maddeye istinaden sigortalılığının başladığı tarih olan 01.01.1999 tarihi itibariyle resen durdurulmuş olup, bu sigortalımızın sigortalılığı 01.05.2008 tarihi itibariyle yeniden başlatılmıştır.
Kanun’un geçici 63. maddesinde([3]); “Kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlarla tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, Kuruma kayıt ve tescilleri yapıldığı halde, bu maddenin yayımlandığı ayın sonu itibarıyla 12 ay ve daha fazla süreye ilişkin prim borcu bulunanların, bu sürelere ilişkin prim borçlarını, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden aybaşından itibaren üç ay içerisinde ödememeleri veya ilgili kanunları uyarınca yapılandırmamaları halinde, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığı durdurulur. Durdurulan süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmez ve bu sürelere ilişkin Kurum alacakları takip edilmeyerek, Kurum alacakları arasında yer verilmez. Sigortalılıkları durdurulanlardan bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaya devam edenlerin sigortalılıkları bu maddenin yayım tarihini takip eden aybaşı itibariyle yeniden başlatılır.
Sigortalılığın durdurulmasında esas alınacak tarihin belirlenmesinde ödenmiş olan primlerin tekabül ettiği ay sonu, ödenmiş primlerin olmaması halinde ise tescil tarihi esas alınmaktadır.”
Örnek-2: Örnek-1’deki sigortalının yine Kanun’un 4\1-b (Bağ-Kur) bendi kapsamındaki sigorta primlerini geçici 63üncü maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibariyle hiç ödemediğini ve vergi mükellefiyetinin aralıksız devam ettiğini kabul edelim. Bu durumda geçici 63. madde gereği tescil tarihi itibariyle resen terk kodu girilerek durdurulmuş olup, 01.05.2015 tarihi itibariyle ise sigortalılığı resen yeniden başlatılmıştır.
Son olarak Kanun’un geçici 76. maddesinde([4]); “Köy ve mahalle muhtarları, kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlarla tarımda kendi adına ve hesabına bağımsız çalışanlardan, Kuruma kayıt ve tescilleri yapıldığı hâlde, 31.05.2018 tarihi itibarıyla prim borcu bulunanların, bu tarihten önceki sürelere ilişkin prim borçlarını, bu maddenin yürürlüğe girdiği tarihi takip eden ikinci ayın sonuna kadar ödememeleri veya ilgili Kanunları uyarınca yapılandırmamaları halinde, prim ödemesi bulunan sigortalıların daha önce ödedikleri primlerin tam olarak karşıladığı ayın sonu itibarıyla, prim ödemesi bulunmayan sigortalıların ise tescil tarihi itibarıyla sigortalılığı durdurulur. Sigortalılıkları durdurulanlardan bu Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendi kapsamında çalışmaya devam edenlerin sigortalılıkları 01.06.2018 tarihi itibarıyla yeniden başlatılır.”
Örnek-3: Yine Örnek-1’deki sigortalının anılan maddenin yürürlüğe girdiği tarih itibariyle Kanun’un 4\1-b(Bağ-Kur) bendi kapsamındaki sigorta primlerini 31.12.2017 tarihinden itibaren ödemediğini ve vergi mükellefiyetinin aralıksız devam ettiğini kabul edelim. Bu durumda geçici 76. madde gereği 31.12.2017 tarihi itibariyle resen terk kodu girilerek durdurulacak olup, 01.06.2018 tarihi itibariyle ise sigortalılığı resen yeniden başlatılacaktır.
III- DURDURULAN SİGORTALILIK SÜRELERİNİN İHYASI
5510 sayılı Kanun’un geçici 17., geçici 63 ve geçici 76. maddeleri gereğince sigortalıların Kurum’ca([5]) prim borcu nedeniyle sigortalılıkları resen durdurulanların kendileri ya da hak sahiplerinin bu tarihten sonra talepte bulunmaları daha sonra kendileri ya da hak sahipleri tarafından, Sosyal Güvenlik İl Müdürlüğüne/Sosyal Güvenlik Merkezine müracaat ederek ihya talebinde bulunmaları halinde, durdurulan sigortalılık sürelerinin tamamı için talep tarihinde 5510 sayılı Kanun’un 80. maddenin ikinci fıkrasına göre belirlenecek prime esas kazanç tutarı üzerinden ihya borcu hesaplanacaktır. İhya edilecek süreler belirlenirken durdurulan sürelerin tamamı dikkate alınmaktadır. Ancak, 5510 sayılı Kanun’un 4. maddesinin birinci fıkrasının (b) bendinin (1), (2) ve (3) numaralı alt bentleri ile (4) numaralı alt bendi kapsamında durdurulan sigortalılık sürelerin bulunması halinde, sigortalı ya da hak sahiplerinin talep ettiği kapsamdaki sigortalılık sürelerinin tamamı ihya edilecektir.
Hesaplanan ihya borç tutarının tamamı borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içinde ödendiği takdirde, bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilecektir.
Tebliğ edilen borç tutarının üç ay içerisinde tamamen ödenmemesi halinde bu süreler sigortalılık süresi olarak değerlendirilmeyecek ve bu madde kapsamında ödenmiş olan tutarlar ilgilinin prim ve prime ilişkin borcunun bulunmaması kaydıyla faizsiz olarak iade edilecektir. Ancak eksik ya da süresi dışında yapılan ödeme nedeniyle ihya talebi geçersiz hale gelen sigortalı ya da hak sahipleri yeniden ihya talebinde bulunabileceklerdir.
Örnek-4: Sigortalı X, 01.06.2005 tarihi itibariyle Kanun’un 4/1-b/1 bendi kapsamında çalışmaları dolayısıyla devam eden ve hiç ödemesi olmayan sigortalılardan olsun. Sigortalının tescil tarihi itibariyle sigortalılık süresi durdurulacak olup, 01.06.2018 tarihi itibariyle ise yeniden başlatılacaktır. Adı geçen sigortalı ayrıca 01.06.2005-31.05.2018 dönemine ait sigortalılık süresini 01.08.2020 tarihinde asgari ücret üzerinden ödemek istediğini talep etmektedir. Bu durumda sigortalının durdurulmuş olan sigortalılık süresine ait 158.392,26 TL (günlük asgari ücret x gün x prim oranı([6])) ihya kapsamında borçlanmasını Kurum’ca borcun tebliğ edildiği tarihten itibaren 3 ay içerisinde ödemesi gerekmektedir.
IV- SONUÇ
5510 sayılı Kanun’un 4\1-b bendi (Bağ-Kur) kapsamında sigortalı olanlardan 01.05.2008 tarihi öncesi 60 aydan fazla prim borcu olanlar ile 30.04.2015 tarihi itibariyle 12 ay ve daha fazla prim borcu olanların sigortalılık süresi durdurularak bu süreye esas prim borçları kurumca resen silinmiştir. Yine anılan kapsamda sigortalıların 31.05.2018 tarihi itibarıyla prim borcu bulunanların, bu tarihten önceki sürelere ilişkin sigortalılık süresi durdurularak bu süreye esas prim borçları kurumca resen silinmiştir. Sigortalılığa esas faaliyeti (ticari, tarımsal) devam edenlerden Kanun’un 4\1-a (SSK) kapsamında çalışması da olmaması halinde 01.06.2018 tarihi itibariyle sigortalıkları yeniden başlatılmıştır. Ancak durdurulan bu sürelerin tamamı talep tarihinde geçerli olan prim esas kazancın alt ve üst sınırları arasında kalmak üzere beyan edecekleri prim esas kazanç üzerinden tahakkuk edecek olan borcun tebliğ tarihinden itibaren üç ay içerisinde ödenmesi halinde sigortalılık hizmet süresinden kabul edilebilmektedir.
Kemal AKYOL*
E-Yaklaşım / Ağustos 2020 / Sayı: 332
* Sosyal Güvenlik Denetmeni
[1]5510 sayılı Kanun’un geçici 17. maddesi 30.04.2008 tarihi itibariyle yürürlüğe girmiştir.
[2]5510 sayılı Kanun Gereğince Kendi Adına ve Hesabına Bağımsız Çalışanlardan 5 Yılı Aşan Süreye İlişkin Prim Borcu Bulunanlar İçin Yapılacak İşlemler Hakkında Tebliğ” 14.01.2009 tarihli ve 27110 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
[3]Söz konusu geçici madde, 6645 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu ile Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile eklenmiş olup, 23.04.2015 tarihli ve 29335 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
[4]Söz konusu geçici madde, 7143 sayılı Vergi ve Diğer Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun ile eklenmiş olup, 18.05.2018 tarihli ve 30425 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
[5]5502 sayılı kanunla kurulmuş olan Sosyal Güvenlik Kurumunu ifade etmektedir.
[6]Sigortalının uzun ve kısa vade ile genel sağlık sigortası prim oranı % 34,5 ve 2020 asgari ücret baz alınarak hesaplanmıştır.
