Teknolojik gelişme son yıllarda büyük bir ivme kazanmış, eskiden bilim kurgu filmlerinde gördüğümüz sahneler gerçek olmaya başlamıştır. Bireyler, şirketler gibi devletler de bu teknolojik gelişmeye ayak uydurmakta ve artık birçok kamu hizmetine erişim elektronik ortamda mümkün olmaktadır.
Teknolojiyi etkin biçimde kullanan ve bu konuda öncü olan bakanlıklardan birisi de Hazine ve Maliye Bakanlığı’dır. Verginin patronu olan Gelir İdaresi Başkanlığı (GİB) da teknolojiyi etkin kullanan birimlerden bir tanesidir. Günümüzde artık mükellefler vergi dairesine gitmeden her işlemi elektronik ortamda yapabilmektedir. Bu kapsamda e-defter, e-fatura, e-beyanname, e-tebligat aklıma ilk gelen uygulamalar. Bütün bu uygulamalar, bir taraftan mükelleflerin işini kolaylaştırırken diğer taraftan kayıt dışı ekonomiyle mücadelede atılmış önemli adımlardır.
Elektronik belge düzenine ilişkin idari düzenlemeler 19.10.2019 tarih ve 30923 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 509 sıra no'lu Vergi Usul Kanunu Genel Tebliği (Tebliğ) ile bir araya getirilerek tek bir metin altında toplanmıştır. Tebliğ ile önceden de uygulanan e-defter, e-fatura, e-arşiv fatura gibi uygulamaların kapsamı genişletilmiş, ayrıca e-irsaliye, e-serbest meslek makbuzu (e-SMM), e-müstahsil makbuzu, e-gider pusulası, e-bilet, e-sigorta komisyon gider belgesi, e-sigorta poliçesi, e-döviz alım belgesi, e-dekont gibi yeni uygulamalar da düzenlenmiştir.
Yukarıda saydığım elektronik uygulamalardan e-SMM’nin ayrıca değerlendirilmesi gerekir. Zira diğerleri daha ziyade şirketlerin kullanacağı uygulamalar olup genellikle GİB tarafından yetkilendirilen entegratör kuruluşlardan hizmet alınarak bu yükümlülükler yerine getirilmektedir. Elbette entegratörlerden alınan hizmetin bir maliyeti vardır ve şirketler açısından bu maliyete katlanmak mümkün iken avukat, doktor gibi serbest meslek icra edenler açısından bu maliyet kalemi önemli olabilmektedir. Bu nedenle, serbest meslek erbabı dilerse e-SMM ve e-defter yükümlülüklerini yerine getirmek için entegratör şirketlerden yardım alabileceği gibi GİB tarafından hizmete sunulan portalı da kullanabilirler.
Tebliğ uyarınca, e-SMM uygulamasına geçiş sürecine ilişkin olarak serbest meslek erbaplarından; a) 01/02/2020 tarih itibariyle faaliyetine devam etmekte olanlar 01/06/2020 tarihine, b) 01/02/2020 tarihinden (bu tarih dâhil) itibaren faaliyetine başlayacak olanların ise işe başladıkları ayı izleyen 3’üncü ayın sonuna kadar e-SMM uygulamasına dâhil olmaları ve bu tarihlerden itibaren e-SMM düzenlemeleri zorunludur. Bu tarihlerden sonra artıkkağıt ortamında serbest meslek makbuzu düzenlenemeyecektir. Getirilen zorunluluğa uymayan mükellefler hakkında Vergi usul Kanunu’nun 353/1.maddesi uyarınca her bir belge için 350 TL’dan aşağı olmamak üzere serbest meslek makbuzunda yazılması gereken meblağın veya meblağ farkının %10'u nispetinde özel usulsüzlük cezası kesilebilecektir. Söz konusu kesilecek cezaların toplam tutarı bir takvim yılı içinde 180.000 TL’yi geçemeyecektir.
GİB tarafından hizmete sunulan portal ücretsiz olup kullanımı da oldukça kolaydır. Vergi dairesine başvurup alınacak şifreyle veya daha önce alınmışsa mevcut şifreyle e-SMM rahatlıkla düzenlenebilecektir. Yalnız bu portalde oluşturulan belgeler mükellefler tarafından elektronik ve fiziki olarak arşivlenmelidir. Zira portal belli bir süre sonra oluşturulan bu belgeleri silecektir; çünkü portal belgeleri arşivlemek için değil, düzenlemek için oluşturulmuştur. Diğer bir ifadeyle, belgeler oluşturulduktan sonra kaydedilmeli ve her ihtimale karşı kağıt ortamında çıktısı alınıp muhafaza edilmelidir. Vergi Usul Kanunu uyarınca belgelerin 5 yıl saklanma ve istendiğinde ibraz edilme zorunluluğu bulunmaktadır.
e-SMM ile ilgili detaylı bilgilere https://ebelge.gib.gov.tr/; elektronik serbest meslek defteri hakkında detaylı bilgilere ise https://www.defterbeyan.gov.tr/ adresinden ulaşılabilir. Ayırca e-SMM oluşturma kılavuzuna https://ebelge.gib.gov.tr/dosyalar/kilavuzlar/e-SMM_Olusturma.pdf adresinden erişmek mümkündür. Numan Emre Ergin
