Cumhurbaşkanlığı Strateji Bütçe Başkanlığı, 2019-2023 yıllarını kapsayan 11. Kalkınma Planı Sosyal Güvenlik Sisteminin Sürdürülebilirliği Özel İhtisas Komisyonu raporunu yayımladı. Raporda, plan döneminde sosyal güvenlik sistemine ilişkin hedef ve uygulama stratejilerine de yer verildi.
Rapordaki hedef ve stratejilerin bir kısmı 11. Kalkınma Planı’na da taşınırken, sigortalılık öncesi doğan çocuklar için doğum borçlanması hakkı getirilmesi, çalıştıkça azalan emekli aylığı formülünün değiştirilmesi ve işsizlik ödeneği sürelerine borçlanma hakkı gibi planda yer almayan hedefler dikkat çekti. Bununla birlikte, planda yer almayıp özel ihtisas komisyonu raporunda yer verilen yurt dışı borçlanmaların zorlaştırılması ve maliyetinin artırılmasına ilişkin düzenleme geçen yılın ikinci yarısında hayata geçirildi.
Rapor, kamuoyunda büyük bir talep bulunan söz konusu düzenlemelerin ilk defa resmi bir belgeye girmiş olması açısından önem taşıyor.
SİGORTA ÖNCESİ DOĞUM BORÇLANMASI HAKKI
4/a, 4/b ve 4/c’li kadınlar, sigortalı çalışmaya başladıktan sonra doğan çocukları için doğum borçlanması yapabiliyorlar. Her bir çocukta 2 yıl olmak üzere 3 çocuk için toplam 6 yıla kadar borçlanma imkanından, sigortalı çalışmaya başlamadan önce doğan çocuklar için yararlanma imkanı bulunmuyor. Sadece staj sigortası bulunan kadınlar, staj sigortası ile normal sigortalı çalışmaya başladıkları tarih arasında doğan çocukları için borçlanma yapabiliyorlar.
Habertürk’ün haberine göre, sigortalı çalışmaya başlamadan önce doğan çocuklar için borçlanma hakkı getirileceği hususu ilk defa resmi bir belgeye girdi.
Rapora göre, kadınların sigortalılık başlangıçlarından önceki doğumlara ilişkin süreleri belli bir üst sınırı geçmemek üzere ve sigortalı tescil tarihinden geriye götürülmek suretiyle borçlanmalarına imkan getirilerek sosyal güvenlik sistemine girişleri özendirilecek. Örneğin, ilk defa sigortalı olarak 1 Ocak 2000 tarihinde çalışmaya başlayan bir kadın, 1995 yılında doğan çocuğu için borçlanma yaptığında sigorta başlangıç tarihi 1 Ocak 1998 tarihine çekilecek. Böylece hem eksik prim gününü tamamlayacak, hem de 1998 yılının koşullarıyla, yani daha erken yaşta emekli olma hakkına kavuşabilecek.
ÇALIŞTIKÇA AZALAN EMEKLİ AYLIĞINA ÇÖZÜM
Emeklilikte yaşa takılanların en fazla eleştiri konusu yaptıkları, çalıştıkça emekli aylığının düşmesi sorunu da raporda karşılık buldu. Düşük ücretli sigortalıların prim gününü doldurduktan sonra kayıt dışı çalışmasına yol açan sorunun çözülmesi amacıyla düzenleme yapılması öngörülüyor. Buna göre, emekli aylığı hesaplamalarında kullanılan parametreler istihdamda kalmayı teşvik eden ve çalışma süresi uzadıkça emekli aylığını artıracak şekilde düzenlenecek. Bu amaçla emeklilik sisteminden erken çıkışı önlemek ve sistemden ortalama çıkış yaşı olan 52 yaş sonrası için sigortalıların çalışmasını teşvik etmek amacıyla emeklilik parametreleri gözden geçirilecek. Böylece, çalışma süresi uzadıkça emekli aylığının düşmesi önlenecek.
İŞSİZLİK ÖDENEĞİ SÜRELERİNE BORÇLANMA HAKKI
İşsiz kalan işçiler, boşta geçen süreleri için geriye dönük borçlanma hakkından yararlanamıyorlar. İsterlerse ve imkanları varsa işsiz kaldıkları dönemde isteğe bağlı sigorta primi ödeyerek boşlukları tamamlayabiliyorlar. “İşe girip para kazanınca geriye dönük borçlanma yapayım” deme imkanı bulunmuyor.
Rapora göre, işsizlik ödeneği alınan dönem için tıpkı askerlikte olduğu gibi geriye dönük borçlanma imkanı getirilerek sigortalıların emekli aylıklarını yükseltebilme ve emekli olmak için prim eksiklerini tamamlama imkanı sağlanacak.
DÜŞÜK GELİRLİYE EKSİK PRİMLE TAM MAAŞ
Düşük gelirli gruplara yönelik mikro sosyal sigorta programları uygulanacak. Bu kapsamda vergiden muaf düşük gelirli esnaf ve sanatkar, düşük gelirli çiftçi, ev hizmetlerinde gündelik çalışanlar ve ücretsiz aile işçilerine yönelik düşük prim ödemeyi içeren programlar uygulamaya konulacak. 2008 yılında 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu çıkartılırken, örneğin tarım sigortalılarında 30 gün yerine 15 günlük prim yatırma imkanı sağlandı. 15 gün prim yatırılmakla birlikte 30 gün prim yatırılmış gibi kabul edildi. Her yıl prim gün sayısı 1 gün artırılarak uygulanmaya devam ediyor.
ESNEK İSTİHDAMA KOLAY SİGORTA
Esnek istihdam imkanlarının artırılması ve bu kapsamda çalışanların kayıt altına alınması amacıyla kolay işverenlik uygulaması yaygınlaştırılacak. Sosyal güvenlikle ilgili uygulamalar, kısmi süreli çalışanları istihdam eden ya da ayda belirli bir gün sayısından daha az işçi çalıştıran işverenler için sürekli işçi istihdam eden işverenlere göre daha basit hale getirilecek.
ÇALIŞTIKÇA EMEKLİ AYLIĞININ DÜŞMESİ KAYIT DIŞINI ARTIRIYOR
Raporda, emekli aylığının çalıştıkça düşmesi konusuna geniş yer verildi. 5510 sayılı kanun ile yapılan parametrik düzenlemelerin prim ödeme gün sayısını yerine getirenlerin istihdamda kalmaları durumunda bağlanacak emekli aylıklarında kayıplara yol açacağı öngörüsü / olgusunun çalışmama eğilimini ve kayıt dışı çalışmayı artırdığı belirtildi.
Emeklilik parametrelerinin bütün dönemleri kapsayacak şekilde daha hakkaniyetli, istihdamda kalmayı teşvik eden ve çalışma süresi uzadıkça emekli aylığını artıracak bir kurgu içinde düzenlenmesi ihtiyacının zaman içinde ortaya çıktığı kaydedilen raporda, bu durumun gelecek dönemlerde intibak yasalarının çıkarılmasına ve sonuçta sistemin mali durumunun kötüleşmesine yol açma ihtimalini doğuracağı vurgulandı.
Nesiller arasındaki dayanışmanın daha adil olması gözetilerek belirlenen emekli aylığı hesaplama formülündeki değişime ilişkin daha yumuşak bir geçişin düzenlenmesinin, yani yeni bağlanan aylıklar için ikame oranlarındaki düşüşün yavaşlatılmasının aktüeryal dengeleri bozmayacak şekilde diğer parametrelerle birlikte tartışılmasında yarar görüldüğü ifade edildi.
Sosyal güvenlik destek primlerinin de kayıt dışılığı önleyecek ve ödenen prim karşılığında ilave haklar sağlayacak bir yaklaşımla gözden geçirilmesi gerektiği kaydedildi.
PRİM YAPILANDIRMASINA EKONOMİK KRİZ İSTİSNASI
Sosyal Güvenlik Kurumu’nun prim gelirlerini olumsuz etkileyen prim yapılandırmaları, ekonomik kriz ve doğal afetler gibi istisnai haller dışında uygulanmayacak. Yapılacak af niteliğindeki yeniden yapılandırma uygulamalarının ise uzun dönemli toplam maliyeti ve maliyetin finansman biçimi kamuoyuna açıklanacak.
