I- GİRİŞ

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4/1-a maddesi kapsamında çalışanların bazı kazançlarının tamamı bazı kazançlarının kısmen sigorta primine dâhil edildiği yine bu çalışanlara yapılan bir takım ödemelerin ise prime esas kazanca dâhil edilmediği bilinmektedir. Bu hususta genel itibariyle nakdi ödemelerin kazançlara dâhil edileceği ayni ödemelerin ise prime esas kazançlara dâhil edilmeyeceği gibi keskin bir çizgi ile ayrım yapıldığı yönünde yaygın bir görüş söz konusu olup bu yanlış görüşe istinaden yapılacak bildirimlerin hatalı olacağı ortadadır. Makalemizde konuyu ayrıntılı olarak irdeleyerek hangi kazançların prime dâhil edilmeyeceği konusuna değineceğiz.

II- YASAL MEVZUAT

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun prime esas kazançlar başlığı altında yer alan 80. maddesi 4/1/a kapsamındaki sigortalıların prime esas kazançlarının aşağıdaki şekilde belirleneceğini hüküm altına alınmıştır.

a- Prime esas kazançların hesabında;

1- Hak edilen ücretlerin,

2- Prim, ikramiye ve bu nitelikteki her çeşit istihkaktan o ay içinde yapılan ödemelerin ve işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen tutarların,

3- İdare veya yargı mercilerince verilen karar gereğince yukarıdaki (1) ve (2) numaralı alt bentlerde belirtilen kazançlar niteliğinde olmak üzere sigortalılara o ay içinde yapılan ödemelerin,

brüt toplamı esas alınacaktır.

b- Ayni yardımlar ve ölüm, doğum ve evlenme yardımları, görev yollukları, seyyar görev tazminatı, kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödeme, keşif ücreti, ihbar ve kasa tazminatları ile Kurum’ca tutarları yıllar itibarıyla belirlenecek yemek, çocuk ve aile zamları, işverenler tarafından sigortalılar için özel sağlık sigortalarına ve bireysel emeklilik sistemine ödenen ve aylık toplamı asgari ücretin % 30’unu geçmeyen özel sağlık sigortası primi ve bireysel emeklilik katkı payları tutarları, prime esas kazanca tabi tutulmaz.

c- (b) bendinde belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulur. Diğer Kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnalar 5510 sayılı Kanun’un uygulanmasında dikkate alınmayacaktır.

III- PRİME ESAS KAZANCA DÂHİL EDİLMEYECEK KAZANÇLAR

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun kısa maddeler halinde genel ifadelerle geçiştirdiği konuya en geniş olarak 01.09.2012 tarih 28398 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan İşveren Uygulama Tebliği’nde değinilmiş olup prime tabi tutulmayacak kazançları sınıflandıracak olursak;

• Ayni Yardımlar: İşverenlerce sigortalılara mal olarak yapılan yardımlar tutarları üzerinde durulmaksızın, prime esas kazançlara dâhil edilmeyecektir. Ancak, ayni yardımların sigortalılara nakden ödenmesi halinde (örneğin kömür parası, yağ parası, un parası, elbise- ayakkabı parası gibi) prime tabi tutulması gerekmektedir.

• Ölüm, Doğum ve Evlenme Yardımları: Ölüm, doğum ve evlenme hallerinde yapılan yardımlar, miktarı ne olursa olsun,  prime esas kazançların hesabında dikkate alınmayacaktır. Sigortalının anne ve babası, eşi veya çocuğunun ölümü halinde sigortalıya yapılan ölüm yardımı ile sigortalının evlenmesi veyahut çocuğunun olması halinde işveren tarafından yapılan doğum ve evlenme yardımları prime esas kazançların hesabına dâhil edilmeyecektir.

• Görev Yollukları: Görev 6245 sayılı Harcırah Kanunu’nun 3. maddesinde açıklanmış olup bahsi geçen maddede belirtilen yol masrafı, gündelik, aile masrafı ve yer değiştirme masrafı niteliğinde yapılan ödemeler yolluk kapsamında sayılmaktadır. Bu bakımdan, sigortalılara bireysel iş sözleşmesine veya toplu sözleşmeye dayanılarak ve işveren tarafından sigortalının geçici bir görevle başka yere gönderilmesi veya görev yerini değiştirmesi dolayısıyla verilen ve yolluk kavramına giren ödemeler prime esas kazanca dâhil edilmeyecektir.

• Seyyar Görev Tazminatı, Kıdem Tazminatı, İş Sonu Tazminatı veya Kıdem Tazminatı Mahiyetindeki Toplu Ödemeler ve Keşif Ücreti: Görevleri gereği sigortalılara ödenen seyyar görev tazminatı, iş akdinin feshi veya çeşitli sebeplerle işten ayrılan işçilere işveren tarafından bir defaya mahsus olmak üzere ödenen kıdem tazminatı, iş sonu tazminatı veya kıdem tazminatı mahiyetindeki toplu ödemeler ve keşif ücreti; prime esas kazancın hesaplanması sırasında dikkate alınmayacaktır.

• İhbar Tazminatı: 4857 sayılı İş Kanunu’nun 17. maddesinde, belirsiz süreli iş sözleşmelerinin feshinden önce durumun diğer tarafa bildirilmesi gerektiği, işçinin kıdemine göre değişen süreler sonunda iş sözleşmesinin feshedilmiş sayılacağı, bildirim şartına uymayan tarafın, bildirim süresine ilişkin ücret tutarında tazminatı (ihbar tazminatı) ödemek zorunda olduğu hüküm altına alınmış olup bu durumda sigortalının işyeri ile hukuki ilişkisi iş sözleşmesinin feshi ile sona ermiş olacağından, ödenen tazminat, ücret niteliğinde olmadığı için prime esas kazanca da dâhil edilemeyecektir. Ayrıca, işverenin bildirim şartına uymaması veya çalışanına bildirim süresine ait ücreti peşin ödeyerek sözleşmeyi feshetmesi, 4857 sayılı İş Kanunu’nun 18, 19, 20 ve 21. maddeleri hükümlerinin uygulanmasına engel teşkil etmeyeceğinden, İş Kanunu’nun 18. maddesinin birinci fıkrası uyarınca,  18, 19, 20 ve 21. maddelerinin uygulama alanı dışında kalan işçilerin iş sözleşmesinin, fesih hakkının kötüye kullanılarak sona erdirildiği durumlarda işçiye bildirim süresinin üç katı tutarında tazminat ödenmesi gerekmektedir. Bu durumda da işçinin işyeri ile olan hukuki bağı,  iş sözleşmesinin feshi ile sona erdiğinden, işçiye ödenen kötü niyet tazminatı da prime esas kazanca da dâhil edilememelidir.

Ancak burada istisna olarak İş Kanunu gereği işçiye bildirim süresince iş araması için belli bir süre izin verilmesi durumunda bu süre zarfında işçi-işveren arasındaki hukuki bağ sona ermediğinden bildirim süresi içinde işçinin aldığı ücretler prime esas kazanca da dâhil edilecektir.

• Kasa Tazminatı: İşyerlerinde para veya kıymetli evrak ya da eşya muhafazası ile görevli bulunan sigortalılara muhtemel açıkları kapatmak amacıyla işverenler tarafından ödenen kasa tazminatları, ücret niteliğinde sayılamayacağından, prime esas kazançtan istisna tutulması gerekmektedir. Ancak, kasa tazminatı niteliğinde olan ödemelerin para ve kıymetli evrak veyahut eşya muhafazası ile görevli bulunan çalışana ödenmesi gerektiğinden, bu tür sorumluluğu bulunmayan sigortalılara bu nitelikte bir ödemenin yapılması halinde söz konusu ödemeler prime esas kazanca dâhil edilmelidir.

IV- SONUÇ

Yasal mevzuat kısmında da geçtiği üzere belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın, tüm ödemelerin prime tabi tutulacağı ve diğer kanunlardaki prime tabi tutulmaması gerektiğine dair muafiyet ve istisnaların 5510 sayılı Kanun’un uygulanmasında dikkate alınmayacağı öngörülmüştür. Bu bakımdan sigortalılara ayni olarak verilmeyen giyim, yakacak, temizlik, aydınlatma ve benzeri nitelikteki giderleri için yahut tahsil veya mesken yardımı gibi kanunda ismen sayılmayan nedenlerle yapılan nakdi ödemeler, ödemenin yapıldığı aydaki prime esas kazanca dâhil edilmelidir. Yine çalışanlara, çeşitli nedenlerle (istirahat, ücretsiz izin vb.) ay içinde çalışmasının bulunmadığı ve ücret ödenmediği aylarda prime esas kazanca dâhil olacak nitelikte ücret dışında bir ödeme yapılması halinde, ücret dışındaki bu ödemeler, ödemenin yapıldığı ayda sigortalının prim ödeme gün sayısının bulunmaması nedeniyle ödemenin yapıldığı tarihi takip eden iki ayı geçmemek üzere ilgili ayların prime esas kazancına dâhil edilmeli, sigortalının ödemenin yapıldığı tarihi takip eden iki ayda da ücret ödemesine hak kazanamaması durumunda ise prime esas kazanca dâhil edilememesi gerekmektedir. Fahrettin YÜKSEK* Yaklaşım / Şubat 2020 / Sayı: 326