Sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarının farklı farklı olmasının temelinde, yaşlılık aylığına hak kazanma şartları üzerinde yapılan Kanun değişiklikleri yatmaktadır. Bu nedenle, yaşlılık sigortasından prim ödeyen sigortalıların, genel koşullara göre bu sigorta kolundan yaşlılık aylığına hak kazanıp kazanmadıklarının tespitinde, sigortalıların ilk işe giriş tarihindeki Kanun hükümleri uygulanmaktadır.Bu durum sigortalıların emeklilik tarihinin tespitinde büyük önem arz etmektedir.

1. Giriş

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu'na göre, yaşlılık sigortasından, aylığa hak kazanma koşulları 28. maddede genel koşullar ve özel koşullar olarak düzenlenmiştir.

Anılan Kanun'a göre, 4/1-(a) kapsamında yaşlılık sigortasından prim ödeyen sigortalıların, genel koşullara göre bu sigorta kollarından yaşlılık aylığına hak kazanıp kazanmadıklarının tespitinde; sigortalıların belli bir yaşa ulaşması, belli bir süre prim ödeme gün sayısının bulunması ve belli bir süre sigortalı olması, gerekmektedir.

Diğer taraftan, gerek genel koşullara, gerekse özel koşullara göre Kanunda öngörülen yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarını yerine getiren sigortalılara yaşlılık aylığı bağlanması, sigortalılarınişten ayrılması ve Kurum'dan yazılı istekte bulunması gibi ortak koşula bağlıdır.Bu koşullardan herhangi birinin eksik olması halinde, sigortalıya yaşlılık aylığı bağlanmamaktadır.

Yaşlılık sigortası kolundan sağlanan yardımlar Kanun'da;

-Yaşlılık aylığı bağlanması,

-Yaşlılık toptan ödemesi yapılması,

şeklinde yer almıştır.

Bu yazıda; genel koşullara göre sigortalıların sigortalılık başlangıç tarihlerine ve hangi kanun hükümlerine göre aylığa hak kazanabilecekleri değerlendirilecektir.

2. Yaşlılık Aylığa Hak Kazanma Şartları

Sigortalıların yaşlılık sigortasından aylığa hak kazanma şartları;

-    08.09.1999 (hariç) tarihinden önce sigortalı olanlar,

-    08.09.1999 (dahil) ila 30/04/2008 (dahil) tarihleri arasında sigortalı olanlar,

-    01.05.2008 ve sonrasında sigortalı olanlar,

şeklinde farklılaşmaktadır.

3. 08.09.1999 Tarihinden Önce Sigortalı Olanlar

08.09.1999 tarihinden önce 4/1-(a) kapsamında sigortalı olanların yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları 5510 sayılı Kanunla, 506 sayılı Kanun'un yürürlükte olan geçici 81. maddesinin (A), (B) ve (C) bentleri doğrultusunda tespit edilir.

3.1. 506 Sayılı Kanun'un Geçici 81. Maddesinin (A) bendine Göre Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartları

506 sayılı Kanun'un 4447 sayılı Kanunladeğiştirilmeden önceki 60. maddesinin (A) bendine göre, 08.09.1999 tarihi itibariyle yaşlılık aylığına hak kazanan sigortalılar bu tarihten sonra diledikleri tarihte emekli olabilecekleri gibi, yine bu tarih itibariyle 18 yıllık sigortalılık süresini dolduran kadın sigortalılar ile 23 yıllık sigortalılık süresini dolduran erkek sigortalılar 08.09.1999 tarihinden sonra 506 sayılı Kanunun 60. maddesinin 4447 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki (A) bendindeki koşulları yerine getirmek şartıyla yaşlılık aylığına hak kazanabilmektedirler.

Buna göre, 4/1-(a) kapsamında hizmet akdine tabi olarak 08.09.1999 tarihinden önce sigortalı olarak çalışmaya başlayan ve 08.09.1999 tarihi itibariyle kadın sigortalılar için 18 yıl (08.09.1981 tarihinden önce sigortalı olanlar), erkek sigortalılar için 23 yıl (08.09.1976 tarihinden önce sigortalı olanlar) ve daha fazla sigortalılık süresi olan sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanabilmeleri için;

-    Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması ve en az 5000 gün,

-    Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmuş olması, 15 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 3600 gün,

-    Kadın ise 50, erkek ise 55 yaşını doldurmamış olmakla beraber, kadın ise 20, erkek ise 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 5000 gün,

malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olma şartlarını yerine getirmeleri gerekmektedir.

Örnek:03.03.1981 tarihinde 4/1-(a) kapsamında işe giren 05.03.1964 doğumlu kadın sigortalı 3600 prim gün sayısını tamamlayıp 30.09.2019 tarihinde Kuruma tahsis talebinde bulunmuştur. Buna göre 8.9.1999 tarihindeki sigortalılık durumu:

                                               08            09            1999

                               -               03            03            1981

                             _______________________________

                                               05            06                18

18 yıl 6 ay 5 gün sigortalılık süresi bulunmaktadır.

Kadın sigortalının söz konusu tarihte 18 yıldan fazla sigortalılık süresinin bulunması, ve 506 sayılı Kanunun 4447 sayılı Kanunla değiştirilmeden önceki 60. maddesindeki (A-a) şartlara göre 50 yaş ve 3600 prim gün sayısı şartlarını yerine getirmesi, nedeniyle yaşlılık aylığına hak kazanma şartları oluşmuştur.

Sigortalılık Süresinin Tespitinde 18 Yaş Uygulaması: 5510 sayılı Kanun'un geçici 6. maddesinin birinci fıkrasına göre, 506 sayılı

Kanuna tabi olarak 01.04.1981 tarihinden önce malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortalarına tescil edilmiş olanlar hakkında, 5510 sayılı Kanunun 38. maddesinin ikinci fıkrasındaki sigortalılık süresinin 18 yaşın doldurulduğu tarihten başlayacağına ilişkin hükmü uygulanmaz.

Buna göre, sigortalıların sigortalılık süresinin başlangıcı;

-    01.04.1981 tarihinden önce ise işe başladığı tarih,

-    01.04.1981 tarihinden sonra ise 18 yaşın doldurulduğu tarih,

sigortalılık süresinin başlangıcı sayılır.

Bu nedenle, 18 yaş uygulaması sigortalılık başlangıç tarihi 01.04.1981 tarihinden sonra olup, ilk defa çalışmaya başladığı tarihte 18 yaşın altında olan sigortalıların sigortalılık süresinin tespiti yapılırken esas alınır.

3.2. 506 sayılı Kanun'un Geçici 81. Maddesinin (B) Bendine Göre Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartları

4759 sayılı Kanunun 3. maddesiyle 506 sayılı Kanunun geçici 81. maddesinin birinci fıkrasının (B) bendinde yapılan değişiklikle 23.05.2002 tarihi itibariyle belirlenecek olan sigortalılık sürelerine göre, sigortalıların yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları yeniden belirlenmiştir.

Bu bende göre yaşlılık aylığına hak kazanma koşullarının belirlenmesinde 18 yaş uygulamasına bakılmaksızın ilk işe giriş tarihine göre yaş, prim ödeme gün sayısı ve sigortalılık süresi koşullarına bakılır. Ancak, sigortalılık süresi koşulunun tahsis talep tarihinde yerine gelip gelmediği incelenirken, 18 yaş uygulaması dikkate alınarak tespit yapılır.

Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartları (Kadınlar)

Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartları (Erkekler)

3.3. 506 sayılı Kanunun Geçici 81. Maddesinin (C) Bendine Göre Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartları

24.05.2002 tarihinden geçerli olmak üzere 4759 sayılı Kanunla geçici 81. maddenin (C) bendinin (a) alt bendinde yapılan değişiklikle, sigortalıların 15 yıl, 50/55 yaş, 3600 gün şartına göre 08.09.1999 tarihi olan yaşlılık aylığına hak kazanma koşulları 23.05.2002 tarihi olarak değiştirilmiştir. Ayrıca, bu tarihten sonra emekli olacak sigortalılar için 15 yıl, 3600 gün ve 50/55 yaş şartı kademelendirilmiştir.

Buna göre, 23.05.2002 tarihinde 15 yıl sigortalılık süresi, 50/55 yaşı ve 3600 gün malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bulunan sigortalılar, belirtilen tarihten sonra istedikleri zaman tahsis talebinde bulunmaları halinde yaşlılık aylığına hak kazanabilmektedirler. 23.05.2002 tarihi itibariyle söz konusu şartların yerine gelip gelmediğinin tespiti yapılırken yine 18 yaş uygulamasına dikkat edilmektedir.

23.05.2002 tarihinde hak kazanma şartlarını yerine getiremeyen sigortalılar, bu şartları aşağıdaki tabloda yer alan hangi tarih aralığında yerine getirirse o yaşlarda aylığa hak kazanmaktadırlar. Sigortalının yaşlılık aylığına hak kazanacağı kademeli yaş haddi; bu şartların (50/55 yaş + 15 yıl + 3600 gün) yerine geldiği tarihin bulunduğu kademeli sürece göre belirlenir.

Yaşlılık Aylığına Hak Kazanma Şartları

4. 08.09.1999 - 30.04.2008 Tarihleri Arasında Sigortalı Olanlar

4447 sayılı Kanunla 506 sayılı Kanun'un 60. maddesinin (A) fıkrasındaki yaşlılık aylığına hak kazanma seçenekleri üçten ikiye indirilerek, 08.09.1999 (dahil) tarihinden sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığından yararlanabilmesi için;

-    Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 7000 gün veya,

-    Kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması, 25 yıldan beri sigortalı bulunması ve en az 4500 gün,

malüllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi ödemiş olmak şartlarını yerine getirmeleri gerekmektedir. Bu durum, 5510 sayılı Kanunun geçici 9. maddesinin birinci fıkrasında korunmuştur.

Ancak, sigortalılığın başlangıç tarihinden önceki süreler için askerlik borçlanması yapılması halinde, sigortalılığın başlangıç tarihinin, borçlandırılan gün sayısı kadar geriye gidilmek suretiyle tespiti yapılır. Bu durumda sigortalının sigortalılığın başlangıç tarihi 08.09.1999 tarihinden öncesine çekilmesi halinde sigortalının yaşlılık aylığına hak kazanma koşulu 25 yıl 60 yaş 4500 gün koşuluna bakılmaksızın, 15 yıl + 55 yaş + 3600 gün koşuluna göre değerlendirilir.

5. 01.05.2008 ve Sonrasında Sigortalı Olanlar

İlk defa 5510 sayılı Kanuna göre sigortalı

sayılanlara yaşlılık sigortasından genel hükümlere göre aylık bağlama şartları anılan Kanunun 28. maddesinde düzenlenmiş ise de Kanun'un geçici 7. maddesinin son fıkrası gereğince 30.04.2008 (hariç) tarihinden sonra 506, 1479, 5434, 2925 ve 2926 sayılı kanunlara göre ilk defa sigortalı veya iştirakçi olanlar için de bu Kanunun 28. maddesinin ikinci ve üçüncü fıkrası hükümleri uygulanmaktadır.

Buna göre, ilk defa 01.05.2008 tarihi itibariyle sigortalı olanlara;

-    4/1-a sigortalıları için kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 7200 gün,

-    4/1-a sigortalıları için kadın ise 58, erkek ise 60 yaşını doldurmuş olması ve en az 9000 gün,

malullük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır.

Ancak, Kanunda 4/1-(a) sigortalıları için öngörülen 7200, prim gün sayısı koşulu 28. maddenin ikinci fıkrasında ön görülen kademeli sürecine göre 01.01.2036 tarihinden sonra sigortalılar tarafından yerine getirilmesi halinde, gün koşulunun yerine getirildiği tarih aralığındaki yaş hadleri esas alınarak aylığa hak kazanma koşulları belirlenir.

7200 prim gün sayısının 01.01.2036 tarihinden sonra tamamlanması halinde uygulanacak kademeli geçiş süreci aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

Örnek: 01.12.2008 tarihinde 4/1-(a) kapsamında işe giren 01.07.1981 doğumlu erkek sigortalı 7200 prim gün sayısını 01.07.2045 tarihinde tamamlayarak 02.07.2045 tarihinde işten ayrılıp aynı tarih de Kuruma tahsis talebinde bulunmuştur.

Sigortalının, ilk defa çalışmaya başladığı tarih 5510 sayılı Kanunun yürürlük tarihinden sonra olduğu için aylığa hak kazanma koşulları 28. maddeye göre değerlendirilmesi gerekir.

Sigortalı söz konusu maddeye göre aylık bağlanması için aranan 7200 prim gün sayısı koşulunu 01.07.2045 tarihinde yerine getirdiğinden, kademeli yaş koşullarına bakılır. Sigortalının 01.01.2044-31.12.2045 tarihleri arasında gün koşulunu yerine getirmesi nedeniyle tahsis talep tarihinde yaşının 65 olması gerekir. Ancak sigortalının tahsis talep tarihindeki yaşının 64 olması nedeniyle yaş koşulu yerine gelmemiştir. Bu nedenle, aylığa hak kazanamaz.

Diğer taraftan, 5510 sayılı Kanunda ileri yaşta olan sigortalılar için genel şartlar arasında yer alan düzenlemeye göre, sigortalılar için öngörülen yaş hadlerine 65 yaşını geçmemek üzere üç yıl eklenmek ve adlarına en az 5400 gün prim ödenmiş olması halinde de aylık bağlanabilmektedir. Ancak bu düzenleme 4/1-(a) sigortalıları için 01.05.2008 tarihinden başlamak üzere kademelendirilmiş olup, gün sayısına ilişkin geçiş süreci aşağıdaki tabloda gösterilmiştir.

6. Sonuç

Sosyal güvenlik sisteminde sigortalıların ne zaman emekli olacakları ilk kez sigortalı oldukları tarihteki Kanun hükümlerine göre belirlenmektedir. Düzenlenen her sosyal güvenlik reformu gerek sigortalılık durumunu gerekse yaşlılık aylığına hak kazanma şartlarını yeniden değiştirmiş ise de genel itibariyle erken işe giriş erken emeklilik sağlar kuralını geçerli kılmıştır. 

Cengiz TÜRKCAN

Sosyal Güvenlik Uzmanı 

https://www.lebibyalkin.com.tr