OKUYUCULARIN sıkça sorduğu sorular arasında vefat eden sigortalılardan doğan haklar geliyor. Kimileri, ölüm aylığını, kimileri maaşın kimler arasında nasıl pay edileceğini soruyor; kimileri de bu konudaki haklarını merak ediyor. Sigortalının vefatından sonra geri kalanların yararlanacağı haklar çok net belirtilmiş. Bunlar; ölüm aylığı, ölüm geliri, cenaze ödeneği, evlenme ödeneği ve ölüm toptan ödemesi. Hepsine tek tek değineyim. Önce ölüm aylığından başlayayım.

İşçi, memur, Bağ-Kurlu olsun, sigortalının vefatı halinde geride kalanlara bağlanan emekli maaşına ölüm aylığı deniyor. Ölüm aylığı konusunda kamuoyunda yaygın kanı, hak sahiplerine her şart altında emekli maaşı bağlanacağı yönünde. Oysa öyle değil. Ölüm aylığı hakkından yararlanılması için ölen sigortalının belirli bir süre çalışması ve bu süre içinde de belirli bir prim ödemesi gerekiyor. Bir diğer önemli kriter ise sigortalının ölüm tarihi. Burada da kritik tarih, 2008’in Ekim ayı. Sigortalının vefatı Ekim 2008 tarihinden önceyse yakınlarının ölüm aylığına hak kazanmalarının şartları farklı, vefat Eylül 2008 tarihinden sonra ise farklı. İşçi statüsü ile çalışan, yani 4 A’lı çalışan sigortalının vefatı durumunda her türlü borçlanma süreleri hariç en az 5 yıldan beri sigortalı olması ve toplam 900 gün prim ödemesi gerekiyor ki, hak sahiplerine emekli aylığı bağlanabilsin. Ancak sigortalının vefatı 2008’in Ekim ayından önce ise 900 gün hesabında borçlanılan tüm süreler dikkate alınmakta.

HERKESE MAAŞ BAĞLANMAZ

Bağ-Kurlu çalışanın vefatı durumunda ise hak sahiplerine ölüm aylığı bağlanabilmesi için ölen sigortalıların genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması gerekiyor. Ölüm aylığı için ölen sigortalının çalışma süresi içinde şu şartları yerine getirmiş olması gerekiyor:

Emekli Sandığı’na bağlı ya da Bağ-Kur’lu sigortalının Ekim 2008’den sonra ölmesi halinde en az 1800 gün prim ödemiş olması şart.

Ekim 2008’den sonra ölen sigortalının SSK’lı olması halinde 5 yıldan beri sigortalı olması ve 900 gün prim ödemiş olması gerekiyor.

Ölen Bağ-Kurlunun genel sağlık sigortası primi dahil tüm prim borçlarının ödenmiş olmalı

SSK’lı sigortalının Ekim 2008’den önce vefat etmesi halinde 5 yıl sigortalı olarak çalışmış olması ve en az 900 gün prim ödemiş olması gerekiyor.

Bağ-Kurlu sigortalının Ekim 2008’den önce ölmesi halinde 1080 gün prim ödemiş olması gerekiyor.

Ölüm aylığından vefat eden sigortalının eşi, çocukları ve anne-babası yararlanıyor. Eşin ölüm aylığı alabilmesi için sigortalının vefat ettiği tarihte yasal evlilik bağı bulunması gerekiyor. Dul eşin yeniden evlenmesi halinde ise ölüm aylığı kesiliyor; ancak dul eş, sonradan evlendiği eşinden boşanırsa, vefat eden sigortalıdan yeniden ölüm aylığı alabiliyor. Sigortalının vefatı sonrası dul eşine maaşın yüzde 50’si bağlanıyor. Ancak sigortalının çocuğu yoksa ve dul eşin kendi sigortalılığı nedeniyle geliri veya bağlanmış bir aylığı yoksa maaşın yüzde 75’i oranında aylık bağlanıyor.

ANNE-BABA DA AYLIK ALABİLİR

Gelelim çocuklara bağlanacak emekli aylığına. Ölen sigortalının çocuklarına aylık bağlanabilmesi için çocukların cinsiyeti, yaşı, sakat olup olmaması, öğrenim durumu ve medeni hali gibi bazı kriterler mevcut. Evli olup olmadıklarına bakılmaksızın erkek çocukların, öğrenim görmemeleri halinde 18 yaşını, orta öğrenim görmeleri halinde 20 yaşını, yükseköğrenim görmeleri halinde de 25 yaşını doldurmamış olmaları ve kendi sigortalılıkları nedeniyle gelir veya aylık bağlanmamış olması gerekiyor. Kız çocuklarında ise durum biraz daha farklı. Ölüm aylığı bağlanabilmesi için herhangi bir yaş ya da öğrenim durumu gerekmiyor. Maaş bağlanması için; evli olmamaları, evlenmiş olsalar bile sonradan boşanmış olmaları, sigortalı çalışmamaları, aylık almamaları, herhangi bir gelirlerinin olmaması gerekiyor. Kız çocuklar evlendiğinde ise ölüm aylığı kesiliyor. Ayrıca, çalışma gücünün en az yüzde 60 oranında yitirdiği tespit edilen sakat çocuklara da evli olup olmadığına, yaşına veya cinsiyetine bakılmaksızın ölüm aylığı bağlanıyor.

Ölen sigortalının anne ve babasının aylık alabilmesi için anne-babanın herhangi bir gelirinin olmaması ya da asgari ücretin net tutarından –ki, bugün için bu rakam 1.800 lira- düşük olması şart. Anne-baba 65 yaş altında ise, ölen sigortalıdan dolayı maaş bağlanabilmesi için sigortalının hak sahibi eş ve çocuklarından geri artan hisse olması gerekiyor. 65 yaş üstünde ise ölen sigortalının hak sahibi eş ve çocuklarından geriye artan hisseye bakılmıyor, artan hisse olmasa bile ölüm aylığı bağlanıyor.

EŞ VE ÇOCUKLARA MAAŞ BAĞLANMA ORANLARI

Ölen sigortalının çocuğu bulunmaması ve dul eşin herhangi bir işte çalışmıyor olması halinde eşe yüzde 75 oranında ölüm aylığı bağlanır.

Hak sahibi bir eş ve bir çocukça; maaşın yüzde 50’si eşe, yüzde 25’i çocuğa bağlanır.

Hak sahibi bir eş ve iki çocuksa; eşe maaşın yüzde 50’si, çocuklara da yüzde 25’şer ödenir.

Hak sahibi bir eş ve 3 çocuksa; maaşın yüzde 40’ı eşe bağlanır, çocuklara ise çocuk başına yüzde 20 hisse düşer.

Ölen sigortalının anne-babası ise gerekli şartların sağlanması halinde maaşın toplam yüzde 25’i oranında hisse alır.

ÖLÜM AYLIĞI İLE ÖLÜM GELİRİNİ KARIŞTIRMAYIN

VEFAT eden sigortalının geride kalanlarına ölüm aylığı gibi ölüm geliri de bağlanabiliyor. Peki, nedir ölüm geliri? Sürekli iş göremezlik geliri alan sigortalı vefat ederse hak sahiplerine ölüm geliri adı altında maaş bağlanıyor. Aynı şekilde sigortalı iş kazası ve meslek hastalığı nedeniyle vefat ederse geri kalanlara ölüm geliri bağlanıyor. Öyle ki, sigortalı ilk defa çalışmaya başladığı gün iş kazası veya meslek hastalığı sonucu hayatını kaybetse bile hak sahipleri ölüm geliri alabiliyor. İki yıl önce ölüm geliri alınmasında düzenlemeye gidildi. Buna göre; iş kazası ve meslek hastalığı sonucu kazanma gücünü yüzde 50 kaybedenlere sürekli iş göremezlik geliri bağlanmış iken vefat eden sigortalının ölümünün geçirdiği iş kazası ya da meslek hastalığına bağlı olmaması nedeniyle gelir bağlanmamış hak sahiplerine ölüm geliri bağlanması imkanı da tanındı.

CENAZE ÖDENEĞİ 716 LİRA

Cenaze ödeneği vefat eden sigortalının ailesine bir defaya mahsus yapılıyor. Sigortalının iş kazası veya meslek hastalığı sonucu ya da sürekli iş göremezlik geliri, sakatlık, yaşlılık aylığı almakta iken vefatı halinde yakınlarına cenaze ödeneği veriliyor. Bu haktan sigortalının eşi, çocukları, ana-babası ya da kardeşleri yararlanabiliyor. 2019 yılı için ödenen cenaze ödeneği tutarı ise 716 lira.

EVLENME ÖDENEĞİNDEN YARARLANMA

Vefat eden sigortalıdan dolayı ölüm geliri ya da aylığı alan kız çocuklarına evlenmeleri halinde evlenme ödeneği veriliyor ki, buna çeyiz parası da deniyor. Evlenme ödemesi bir kerelik yapılıyor. Çeyiz parası, 2018 Ekim’den sonra çalışmaya başlayan sigortalıların hak sahipleri için geçerli. Ödenen tutar vefat eden sigortalının hak sahibinin evlenme tarihinde aldığı gelir veya aylığının iki yıllık tutarı kadar ödenen ölüm yardımı tutarıdır. Noyan Doğan http://www.hurriyet.com.tr/yazarlar/noyan-dogan/olum-geliri-de-odeniyor-ceyiz-parasi-da-41327348