I- GİRİŞ
Çağdaş sosyal güvenlik sistemleri, kişilerin yaşamını olumsuz yönde etkileyen tüm riskleri değil, onun ekonomik güvencesini ilk anda sarsabilecek sosyal riskleri kapsamına almıştır. Bu riskler fizyolojik (hastalık, sakatlık, yaşlılık), sosyo-ekonomik (işsizlik) ve mesleksel (iş kazaları ve meslek hastalıkları) nitelikli sosyal riskler olarak ortaya çıkabilmektedir. Bu risklere karşı sosyal güvenlik sistemi devreye girer ve kişiye gerekli olan yardımları sağlar.
Bu yardımlar ülkemizde primli sistemin içinde karşılanmaktadır. Primli sistemde ise sigortalılar almış oldukları aylık miktarlarına göre sosyal güvenlik kurumuna göre belirli oranlarda prim öderler ve ödenen primler sosyal güvenlik sisteminin gelirlerini oluşturur. Prime esas kazanç miktarı Kanun’da belirtilen asgari ve azami sınıra göre belirlenir. Asgari sınırın altında veya azami sınırın üstünde olamaz. Son değişiklikle 2019 yılı prime esas kazanç sınırları değişmiştir.
Bu makalede, birden fazla işyerine tabi çalışıp prime esas kazançları azami kazancın üzerinde kalan ve fazladan ödenen sigortalıların primlerinin iadesinin ne şekilde yapılacağı hususlarına açıklık getirilecektir.
II- 5510 SAYILI KANUN’DA PRİME ESAS KAZANÇLARLA İLGİLİ ÖNGÖRÜLEN HÜKÜMLER
Bilindiği üzere, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 4. maddesinin birinci fıkrası (a) bendinde bir hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanların sigortalı sayılacağı öngörülmüştür.
Kanun’da öngörülen hükümden de anlaşılacağı üzere birden fazla işveren tarafından çalıştırılmanın önünde yasal bir engel olmadığı gibi, sigortalının birden fazla işyerinde çalışması durumunda her işyerinde kendisi adına prim ödenmesi zorunludur.
Anılan Kanun’un 87. maddesinde, 4/1-(a) kapsamında sigortalı bildirilenlerin, prim ödeme yükümlüsünün işverenler olduğu belirtildiğinden, işveren çalıştırdığı her bir sigortalı için prim ödemek zorundadır. Birden fazla işyerinde çalışan sigortalının çalıştığı her işverenin, ilgili sigortalı adına ayrı ayrı, aylık prim ve hizmet belgesi vermesi ve ödeme yapması gerekir.
Aynı Kanun’un 82. maddesinin;
- • Birinci fıkrasında, 16.11.2016 tarihli 6761 Sayılı Kanun’un()8. maddesiyle yapılan değişiklikle, günlük kazancın alt sınırının, sigortalıların yaşlarına uygun asgari ücretin otuzda biri, üst sınırının ise 16 yaşından büyükler için belirlenmiş günlük kazanç alt sınırının,6.5 kat ibaresinin 01.01.2017 tarihinden geçerli olmak üzere 7,5 şeklinde olduğu,
- • Dördüncü fıkrasında, sigortalıların bu Kanun’un 53. maddesine göre belirlenen aynı sigortalılık haline tâbi olacak şekilde birden fazla işte çalışması nedeniyle Kurum’a ödenen primler toplamının, bu sigortalılık hali için belirlenen prime esas kazanç üst sınırı üzerinden hesaplanacak miktarı aşması halinde, aşan kısmın tamamının sigortalının talebi üzerine en geç talep tarihini takip eden ay içinde hissesi oranında sigortalıya defaten geri ödeneceği, geri verilen primler için ayrıca gecikme cezası ve gecikme zammı ile faiz ödenmeyeceği
öngörülmüştür.
III- SİGORTALININ AZAMİ KAZANCINI AŞAN PRİMLERİN İADE İŞLEMLERİNİN YAPILABİLMESİ İÇİN ARANAN ŞARTLAR
A- SİGORTALI TARAFINDAN AZAMİ KAZANCI AŞAN PRİMLERİN İADESİ TALEBİNDE BULUNULMASI VE TALEBİN DEĞERLENDİRİLMESİ
Prime esas azami kazancı aşan primlerin iadesi işleminin yapılabilmesi için iadesi istenilen primlere ilişkin dönemlerin dilekçede belirtilerek sigortalıların ilgili Sosyal Güvenlik Merkezi’ne talepte bulunmaları gerekmektedir. İlgili Sosyal Güvenlik Merkezi’nce öncelikle iade talebinde bulunan sigortalı için azami kazancı aşan bir prim olup olmadığı kontrol edilir. Azami kazancı aşan primin olmadığının anlaşılması halinde talep reddedilir. Azami kazancı aşan primin olduğunun tespit edilmesi halinde ise hesaplanacak tutar, Kanun’un 88. maddesine istinaden en geç talep tarihini takip eden ay içinde bir seferde ödenir.
Prim iadesi talebi on yıllık zamanaşımı süresine tabi olduğundan, 5510 sayılı Kanun’un 89. maddesinin, üçüncü fıkrasına istinaden, prim iade işleminin yapılabilmesi için primlerin tahsil tarihinden sigortalıların talep tarihine kadar on yıllık sürenin geçmemiş olması gerekmektedir.
B- PRİMLERİN İŞVERENCE ÖDENMİŞ OLMASI
Aynı ay içinde birden fazla işverene tabi olarak çalışan sigortalıların prime esas kazanç tutarlarının azami kazancı aşması halinde prim iadesinin yapılabilmesi için ilgili aydaki primlerin tamamının ödenmiş olması gerekmektedir. Ancak, tavanı aşan prime esas kazançlara ilişkin primlerin yasal süresi geçirildikten sonra gecikme cezası ve gecikme zammı ile birlikte ödendiğinin tespit edilmesi halinde, iadeye konu olan primlere isabet eden gecikme cezası ve gecikme zammının sigortalıya veya işverene iadesi yapılmasına imkân bulunmamaktadır.
Sigorta primleri brüt kazanç üzerinden hesaplanmaktadır. Bu nedenle, gelir vergisine matrah teşkil etmeyen fark primlerin iade edilmesi ile primlerin tahakkuk ettirildiği ay kazancında, iade edilen prim kadar bir artış meydana gelir. Bu durumda, vergi kaybını önlemek amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu’nca ilgili Vergi Dairesi bilgilendirilir.
C- İPTAL PRİM TAHAKKUK BELGESİ DÜZENLENMESİ
Azami kazancı aşan prime esas kazançlarla ilgili, sadece sigortalı hissesine ait prim tutarının iadesi yapılması gerektiğinden sigortalılarca yapılan prim iadesi taleplerine istinaden ilgili Sosyal güvenlik Merkezince “İptal Prim Tahakkuk Belgesi” düzenlenmesi gerekmektedir. Ancak, sigortalılar veya işverenleri tarafından iptal nitelikte aylık prim ve hizmet belgesi düzenlenmez. İlgili Sosyal Güvenlik Merkezi’nce iptal prim tahakkuk belgesi düzenlenir iken, belge üzerine sigortalının tavanı aşan prime esas kazanç tutarı değil, tavanı aşan kazanç tutarına isabet eden prim tutarının yazılması ve prim iptal işlemelerinin de yine tavanı aşan prime esas kazanç tutarı üzerinden değil, prim tutarı girilmek suretiyle yapılması gerekmektedir. Azami kazancı aşan sigorta primi ve işsizlik sigortası primlerinin sigortalı hissesinin iptali sırasında prime esas kazanç tutarı girilmediğinden, iptal işlemleri yapılarak prim iade işlemleri gerçekleştirilmiş olsa dahi, sigortalıların hizmet döküm cetvelinde ilgili aydaki prime esas kazanç tutarında herhangi bir değişiklik meydana gelmeyecektir.
Bu nedenle, azami kazancı aşması nedeniyle prim iadesi işlemi yapılan sigortalıların malullük veya yaşlılık (emeklilik) aylığı bağlanacağı durumlarda, prime esas azami kazanç üst sınırını aşan kazançlar dikkate alınmadığından, hizmet döküm cetvelinde prime esas kazanç tutarının iptal edilmemiş haliyle gösterilmesi olumsuz bir durum meydana gelmesine sebep olmayacaktır.
D- PRİM İADESİ ORANLARI VE HESABI
4447 sayılı İşsizlik Sigortası Kanunu’nun “İşsizlik Sigortası Primleri İle Sosyal Güvenlik Primlerine İlişkin Hükümler” başlıklı 49. maddesindeki, “İşsizlik sigortası primleri ile ilgili olarak; 5510 sayılı Kanunun 80, 82, 86, 88, 89, 90, 91, 93 ve 100. madde hükümleri uygulanır.”
Buna istinaden, azami prime esas kazancın üzerinde olan ve prime esas kazanç tutarına isabet eden primlerin iade işlemleri sırasında, ödenen işsizlik sigortası primlerinin sigortalı hissesinin de iadesi yapılır.
İadesi Yapılacak Prim Oranları
- % 14 oranındaki sigorta primi
- % 1 oranında işsizlik sigortası primi
1.1.2019 ila 31.12.2019 Tarihleri Arasında Uygulanacak Olan Sigorta Primine Esas Kazanç Tutarları;
Aylık kazanç alt sınırı: 2.558,40 TL
Aylık kazanç üst sınırı: 19.188,00 TL
Prim İade Tutarının Hesaplanmasına İlişkin Örnek:
Primi iade işlemi brüt prime esas kazanç üzerinden hesaplanır.
Buna göre, iki ayrı işyerinde çalışıp 2019 yılı Ocak ayında toplamda 24.000 TL brüt ücret alan ve sosyal güvenlik kurumuna toplamda 24.000 TL prim bildirilen bir sigortalının azami prime esas kazancın üzerinde olan 4.812 TL’lik kazancından;
4.812 * 14 / 100 = 673,68- TL
4.812 * 1 / 100 = 48,12- TL
673,68+48,12 = 721,8 TL prim iadesi yapılması gerekir.
E- AZAMİ KAZANCI AŞAN PRİMLERİN EMEKLİ AYLIĞINA ETKİSİ
Emekli aylıklarının hesabı, işverenlerce sigortalılar adına sosyal güvenlik kurumuna bildirilen asgari ve azami prime esas kazançlar arasındaki tutarlar esas alınarak yapılmaktadır. Azami kazancı aşan tutar emekli aylığının hesabında esas alınmaz. Bu nedenle azami kazancı aşan tutar aylığın miktarını etkileyen bir unsur değildir. Azami kazancın üzerindeki prim tutarının aylık hesabında dikkate alınmamasının nedeni kişilere yapılacak sosyal güvenlik yardımlarında daha eşit ve adil bir uygulamanın yapılmak istenmesidir. Sosyal güvenliğin amacı bireylerin yoksulluğa düşmeden yaşamlarını sürdürebilmesi olduğundan, Sosyal Güvenlik Kurumu’nca sağlanan yardımlara böyle bir azami kontrol getirilmiştir.
IV- DEĞERLENDİRME VE SONUÇ
Kanun gereğince, sigortalıların birden fazla işverene tabi olarak çalışmalarının önünde yasal bir engel bulunmamaktadır. Ancak, sigortalıların birden fazla işyerinde çalışması durumunda her işyerinin sigortalı adına prim ödenmesi zorunludur. Bu nedenle, aynı ay içinde birden fazla işverene tabi olarak çalışan sigortalıların prime esas kazanç tutarlarının azami kazanç tutarını aşması halinde azami kazancı aşan tutarın iadesini isteme hakkı bulunmaktadır.
Sigortalının prim iadesini alabilmesi için işyerinin bağlı bulunduğu Sosyal Güvenlik Merkezine azami kazançları aşan dönemlerini belirten bir dilekçe ile prim iadesi talebinde bulunması ve prim iadesine ilişkin yapılan taleplerin ise ilgili Sosyal Güvenlik Merkezi’nce prime esas kazanç tutarı en yüksek bildirilmiş olan işyeri dosyası üzerinden en geç sigortalının talepte bulunduğu ayı takip eden ayın sonuna kadar herhangi bir faiz uygulanmaksızın sonuçlandırması gerekmektedir. http://www.y-akademi.com/ik/201903_ct.htm
Cengiz TÜRKCAN*
E-Yaklaşım / Mart 2019 / Sayı: 315
KAYNAKÇA ,
1- 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu
2- 6761Sayılı Kanun
3- Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği
24.11.2016 tarih 29898 sayılı Resmi Gazete'de yayımlanmıştır.
