Devlet teşviki ile devlet yardımı kavramları birbirini tamamlayan kavramlardır. Devlet teşviki nihayetinde bir devlet yardımıdır. Devlet teşvikleri ülkelerin hedefledikleri ekonomik politikaları gerçekleştirebilmek için işletmelere sağladıkları yardımlardır.
Devlet yardımlarına örnek olarak işletmenin satışlarının bir kısmını devletin garanti altına alması, pazarlama önerileri, ücretsiz teknik yardım ve işletmeye garanti sağlanması gibi faaliyetler gösterilebilir (TMS 20, 35. Madde)
Devletler ülkelerinde ticari faaliyette bulunan işletmeleri hem ekonomi açıdan büyütmek hem de sektöründe söz sahibi olması düşüncesiyle mevcut işletmeleri farklı metotlarla desteklemektedirler. Bu desteklemeler ile devletler ülkelerinde oluşan iç talebin artırılmasını, mevcut işsizliğin azaltılmasını ve istihdam oranın düşünülen seviyeye çıkarılmasını amaç edinmektedir.
Devlet teşvikleri: İşletmelerin faaliyet konuları ile ilgili geçmişte veya gelecekte yerine getirmesi gereken yükümlülükler karşılığında işletme tasarrufuna sağlanan kaynak transferleri şeklindeki devlet yardımlarıdır. (TMS 20 md.3)
Devlet Teşvikleri Muhasebesinde Kullanılan Yöntemler
A- Sermaye yaklaşımının dayandığı gerekçeler şunlardır:
(a) Bir finansman aracı olan devlet teşvikleri, finanse ettikleri harcama kalemini netleştirmek amacıyla kâr veya zararda muhasebeleştirilmek yerine, finansal durum tablosu (bilanço) ile ilişkilendirilmelidir. Geri ödeme beklenmediğinden, bu tür teşvikler kâr ya da zarar dışında muhasebeleştirilmelidir.
(b) Kazanılmış bir gelir olmamaları, aksine herhangi bir maliyeti olmaksızın devlet tarafından sağlanan bir teşviki temsil etmeleri nedeniyle, devlet teşviklerine kar veya zararda yer verilmemelidir. TMS: 20 Madde 14
B- Gelir yaklaşımının dayandığı gerekçeler ise şunlardır:
(a) Devlet teşvikleri, hissedarlar dışındaki bir kaynaktan elde edilmiş olmaları nedeniyle, doğrudan ÖZKAYNAK olarak kaydedilmemeli, fakat uygun dönemlerde kâr ya da zarar olarak muhasebeleştirilmelidir;
(b) Devlet teşvikleri nadiren karşılıksızdır. İşletmeler koşullara uymakla ve önceden konan yükümlülüklerini yerine getirmekle teşvikleri kazanır. Bu nedenle bu teşvikler sözü edilen teşviklerle karşılanması amaçlanan maliyetlerin gider olarak muhasebeleştirildiği dönemler boyunca kâr ya da zararda muhasebeleştirilmelidir.
(c) Gelir vergisi ve diğer vergilerin bir tür harcama olması göz önüne alındığında, mali politikaların bir uzantısı olan devlet teşvikleri de kâr veya zarar ile ilişkilendirilmelidir. TMS: 20 Madde 15
UYGULAMALAR
ÖRNEK 1. Tarım Bakanlığı tarım işletmelerinin modernizasyonu için, 60 büyükbaş hayvandan fazlasına sahip olan işletmelere bir tane süt soğutma ve depolama tankı vermektedir. YEŞİLGÜL A.Ş. İşletmesi bu teşvik kapsamında bir adet süt sağma makinesini 22.04.2024 tarihinde teslim almıştır. Makinenin gerçeğe uygun değeri 190.000,00 TL’dir.
Süt soğutma ve depolama tankının yararlı ömrü 10 yıldır.
Sermaye Yaklaşımına Göre Çözüm:
Sermaye yaklaşımında elde edilen teşvikler bilanço hesaplarına aktarılır.
Gelir yaklaşımında elde edilen teşvikler 643 Devlet Teşvik Gelirleri Hesabında izlenir.
…………….22.04.2024……………
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HS. 190.000,00
Süt soğutma ve depolama tankı
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 19.000,00
482 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 171.000,00
Süt soğutma ve depolama tankının teslim alınması işlemi ve Elde edilen Teşviklerin bilanço hesabına aktarılması işlemi
…………………..31.12.2024……………………..
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ. 19.000,00
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR. 19.000,00
Aşınma payı ayrılması işlemi
…………………../……………………………
Dönem sonlarında kısa vadeli devlet teşvikleri hesabının ayrılan Aşınma Payı tutarı kadar kısmı devlet teşviklerinin gelir tablosu hesabı olan 643 Devlet Teşvik Gelirleri hesabına aktarılır.
………………………..31.12.2024………………………
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 19.000,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 19.000,00
Aşınma payı tutarı kadar olan kısmı gelir hesabına aktarılma işlemi
……………………………../…………………….
Duran varlığın faydalı ömrü boyunca yıllık aşınma payı tutarı kadarki kısmı dönem sonlarında uzun vadeli devlet teşvikleri hesabından kısa vadeli devlet teşvikleri hesabına aktarılır.
……………………..31.12.2025………………….
482 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 19.000,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 19.000,00
Önümüzdeki yıl aşınma payı ayıracağımız kısım kadar olan tutar uzun vadeli teşvik hesabından kısa vadeli teşvik hesabına aktarılması işlemi
……………………/…………………….
Gelir Yaklaşımına Göre Çözüm:
…………….22.04.2024……………
253 TESİS, MAKİNE VE CİHAZLAR HS. 190.000,00
Süt soğutma ve depolama tankı
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 190.000,00
Süt soğutma ve depolama tankının teslim alınması işlemi
…………………..……………………..
Burada görüldüğü şekilde Süt soğutma ve depolama tankı aktife girer girmez, gelir hesabına alınıyor. Bu yönden firma için doğru bir yöntem olmaması gerek. Bu bakımdan sermaye yöntemini kullanmak doğru olur.
…………………..31.12.2024……………………..
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ. 19.000,00
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR. 19.000,00
Aşınma payı ayrılması işlemi
…………………../……………………………
ÖRNEK 2. MORGÜL A.Ş. işletmesi yatırım teşvik belgesine sahip bir işletmedir. İşletme kendisine organize sanayi bölgesinde bir arsa tahsis edilmesi için başvuruda bulunmuştur.
13.08.2024 tarihinde 10 yıllığına bir arsa tahsis edilmiştir. Arsanın tespit edilen gerçeğe uygun değeri 1.500.000,00 liradır
Sermaye Yaklaşımına Göre Çözüm:
İşletmeye arsa tahsis edildiğinde aşağıdaki kayıt yapılır. Tahsis edilen arsa ister 250 Arazi ve arsalar hesabında isterse 260 Haklar hesabında izlenir.
……………..13.08.2024………………..
250 ARAZİ VE ARSALAR
VEYA 260 HAKLAR. 1.500.000,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 125.000,00
482 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 1.375.000,00
Arsa ve Arazi kullanım hakkı
………………………….
Eğer tahsis edilen arsa 250 Arazi ve arsalar hesabında izlenirse aşınma payı işlemi yapılmayacaktır.
……………31.12.2024………………
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ. 125.000,00
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR.125.000,00
Aşınma payı ayrılması
……………………………..
Yıpranma payı ayırdıktan sonra, aşınma payı tutarı kadar olan kısım aşağıda görüldüğü gibi gelir tablosu hesabına virman edilir.
……………31.12.2024……………..
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ.125.000,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 125.000,00
Virman
…………………………../……………………………..
Bir sonraki yıl aşınma payı ayrılacak tutar kadar ki kısım uzun vadeli teşvikler hesabından kısa vadeli teşvikler hesabına aşağıda görüldüğü gibi aktarılır.
………………..31.12.2025……………
482 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 125.000,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 125.000,00
Virman
…………………………………/…………………………….
Gelir Yaklaşımına Göre Çözüm
……………..13.08.2024………………..
250 ARAZİ VE ARSALAR
VEYA 260 HAKLAR. 1.500.000,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ 1.500.000,00
Arsa ve Arazi kullanım hakkı
………………/………………
İşletme tahsis edilen arsayı 260 Haklar hesabında izliyor ise aşağıdaki gibi yıpranma payı işlemi yapılır.
…………..31.12.2024………………
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ. 125.000,00
268 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR. 125.000,00
Aşınma payı ayrılması
………………../…………………………..
ÖRNEK 3. SİYAHGÜL A.Ş. İşletmesi yatırım teşvik belgesine sahip olup, büyük ölçekli yatırımlar kapsamında faaliyet yapan bir işletmedir.
Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’na başvurmuş ve neticede, 20.01.2024 günü10.000.000,00 lira değerinde bir arsa bedelsiz olarak tahsis edilmiştir.
Firma;
1. Arsa tahsisi sırasında; 230.000,00 lira tutarında masraf yapmıştır.
2. Arsa üzerine 31.07.2024 tarihinde 20.000.000,00 Lira maliyetinde fabrika inşa etmiştir.
3. Fabrika binasının ömrü 50 yıldır.
Sermaye Yaklaşımına Göre Çözüm:
……………20.011.2024…………………
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR. 10.000.000,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 200.000,00
482 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 9.800.000,00
Bedelsiz Olarak arsa tahsisi
……………………/………………………..
……………20.011.2024…………………
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR. 20.230.000,00
Yapılan Masraflar 230.000,00
Fabrikanın İnşaat Giderleri 20.000.000,00
102 BANKALAR 20.230.000,00
Tamamlanan fabrika binasının inşaat maliyet işlemi
……………………31.07.2024……………
252 BİNALAR. 30.230.000,00
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR. 30.230.000,00
Virman
…………31.12.2024……………
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ. 604.600,00
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR. 604.600,00
Aşınma PAYI ayrılması
………………………………./………………………
Tahsis edilen arsa bedeline isabet eden yıpranma payı kadar olan Kısımı kısa dönemli teşvikler hesabından gelir tablosu hesabına aktarılır;
.………………………31.12.2024…………………..
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 200.000,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 200.000,00
Virman
………………………………./……………………………
Bir sonraki yıl için ayrılacak aşınma payı tutarı kadar olan kısım, uzun vadeli devlet teşviklerinden kısa vadeli devlet teşvikleri hesabına aktarılır;
……………31.12.2025…………….
482 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 200.000,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 200.000,00
Virman
……………./……………
Gelir Yaklaşımına Göre Çözüm
……………20.011.2024…………………
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR. 10.000.000,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 10.000.000,00
Bedelsiz Olarak arsa tahsisi
……………………/………………………..
……………20.011.2024…………………
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR. 20.230.000,00
Yapılan Masraflar 230.000,00
Fabrikanın İnşaat Giderleri 20.000.000,00
102 BANKALAR 20.230.000,00
Tamamlanan fabrika binasının inşaat maliyet işlemi
……………………31.07.2024……………
252 BİNALAR. 30.230.000,00
258 YAPILMAKTA OLAN YATIRIMLAR. 30.230.000,00
Virman
……………………./…………………..p
…………31.12.2024……………
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ. 604.600,00
257 BİRİKMİŞ AMORTİSMANLAR. 604.600,00
Aşınma PAYI ayrılması
……………………/……………………
Yukarıdaki kayıtlarda görüldüğü gibi gelir yaklaşımında ilk kayıtta elde edilen bedelsiz arsanın tutarı gelir tablosu hesabına aktarılmıştır. İşletme devletin kendisine sunduğu bedelsiz arsa için yüklü miktar vergi ödeyecektir.
BU NEDENLE; İşletmeye Gelir Yaklaşımını uygulamak doğru olmaz. Doğrusu sermaye yaklaşımıdır.
Örnek 4. KIRMIZGÜL A.Ş. Üretim işletmesine 20.05.2024 tarihinde Nisan ayına ait %20 KDV dâhil 1.350.000,00 TL tutarında elektrik faturası ödemiş bulunmaktadır.
Bununla birlikte; İşletme enerji desteğinden yararlanmak için gerekli işlemleri tamamlayarak Sanayi ve Ticaret Müdürlüğü’ne başvurmuştur. Neticede;15.06.2024 tarihinde %25 oranında enerji desteğinden yararlanmasını uygun bulmuştur.
Ticaret Müdürlüğü işletmenin banka hesabına 16.06.2024 tarihinde teşvik tutarını yatırmıştır.
Çözüm:
…………20.05.2024…………
730 GENEL ÜRETİM GİDERLERİ. 1.125.000,00
191 İNDİRİLECEK KDV . 225.000,00
381 GİDER TAHAKKUKLARI. 1.350.000,00
Elektrik faturasının tahakkuk işlemi
………………….31.05.2024………….
381 GİDER TAHAKKUKLARI. 1.350.000,00
102 BANKALAR. 1.350.000,00
Elektrik faturasının ödenmesi işlemi
………………15.06.2024……………….
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR. 337.500,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 337.500,00
1.350.000,00x%25= 337.500,00
Teşvikin hak kazanılması
……………….16.06.2024………..
102 BANKALAR. 337.500,00
136 DİĞER ÇEŞİTLİ ALACAKLAR. 337.500,00
Teşvikin tahsili işlemi
…………….31.12.2024……………….
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 337.500,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 337.500,00
Teşvikin gelir hesabına aktarılması işlemi
…………………./………………….
Örnek 5. SARIGÜL A.Ş. İşletmesi 28.03.2024 tarihinde;
45.000,00 Lira stand kirası,
55.000,00 Lira stand yapım gideri,
20.000,00 Lira dekorasyon gideri,
26.500,00 Lira nakliye ve taşıma gideri
30.800.00 Lira personel gideri
Olmak üzere toplam177.300,00 Lira tutarında bir harcama yaparak yurtdışında bir fuara katılmıştır.
Firma İhracatı Geliştirme Merkezi’ne başvurmuş ve 08.04.2024 tarihinde yurtdışı fuarlara katılım desteği almıştır. Akabinde söz konusu giderleri işletmenin banka hesabına yatırılmıştır.
Çözüm:
…………..28.03.2024……………
760 PAZARLAMA SATIŞ VE
DAĞITIM GİDERİ. 177.300,00
Stand kirası. 45.000,00
Stand Yapım Gideri. 55.000,00
Dekorasyon Gideri. 20.000,00
Nakliye ve Taşıma Gideri. 26.500,00
Personel Gideri. 30.800,00
102 BANKALAR. 177.300,00
………………….09.04.2024…………
102 BANKALAR. 177.300,00
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 177.300,00
Teşvikin tahsil işlemi
………………31.12.2024……………..
382 ALINAN DEVLET TEŞVİKLERİ. 177.300,00
643 DEVLET TEŞVİK GELİRLERİ. 177.300,00
Gelirin gelir tablosuna virman
…………………../…………………….
YMM/BD HASAN SANCAK
Kaynakça:
- Türkiye Muhasebe Standartı-20
- SPK Tebliği Seri: XI, No:25
- Maliye Bakanlığı Muhasebe
- Sistemi Uygulama Tebliği Sıra No:1
