Prime Esas Kazanç ve önemi
Çalışma hayatında önemli bir yere sahip olan prime esas kazanç, işçilerin ve işverenlerin sosyal güvenlik hakları ile ilgili hesaplamalarda temel alınan bir kavram.
Prime esas kazanç; sigorta primlerinin, aylık veya gelir haklarının, iş göremezlik ödeneklerinin, işsizlik ödeneklerinin ve diğer sosyal güvenlik yararlarının belirlenmesinde kullanılan bir değer.
Prime esas kazanç; çalışanların brüt maaşı, ikramiyesi, ek mesai ücretleri, primleri ve buna benzeri ödemelerden oluşan kazancı ifade eder.
Çalışanların motivasyonunu artırmak için yapılan birçok ödeme türü bu kazanca dahildir.
Prime esas kazanç üzerinden hem işçi hem de işveren tarafından belirli oranlarda sosyal güvenlik kurumuna prim ödenir.
Prime esas kazançlar hesaplanırken yapılan hatalar sigortalıların gelecekte hak kayıplarına, işverenler için ise cezalar ile karşı karşıya kalmasına neden olabilir.
Prime esas kazanca dahil olan ve olmayan ödemeler hangileri?
5510 sayılı Kanuna göre;
Hak edilen ücretler, prim, ikramiye vb. istihkaklar prime esas kazanca dahildir.
Ayni yardımlar, ölüm, doğum ve evlenme yardımları ve kanunda istisna olarak sayılmış çeşitli tazminatlar ise tamamen veya kısmen prime esas kazanca tabi tutulmazlar.
Kanunda belirtilen istisnalar dışında her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemeler prime esas kazanca tabi tutulacağı hükme bağlanmıştır.
Çalışana altın verilmesi ve prime esas kazanç
Çalışanlara sağlanan yan haklar, işverenlerin çalışan memnuniyetini artırmak ve motivasyonu sağlamak amacıyla sunduğu önemli unsurlardır.
Bunlar arasında ücret, prim, ikramiyeler, sosyal yardımlar gibi nakdi ve nakdi olmayan ödemeler bulunur.
Ancak, çalışanlara verilen bazı ödemelerin, prime esas kazanca dahil edilip edilmeyeceği hususunda uygulamada tereddütler yer alır.
Bu belirsizliklerden biri de çalışanlara altın verilmesidir.
1 Haziran 2016 tarihinden önce; işverenlerce sosyal amaçlı olarak belirli gün veya dönemlerde, örneğin bayram günlerinde veya "şirketin 25'inci yılına özel" ya da "30'uncu hizmet yılına özel" gibi çalışanlarının maddi durumlarını iyileştirmek ve sosyal dayanışmayı güçlendirmek amacıyla verilen altın bedellerinin sigorta primine esas kazanç tutarına dahil edilip edilmeyeceği konusunda farklı görüşler bulunmaktaydı.
Sosyal amaçlı verilen bu yardımlar için altının ödeme aracı olarak kullanılmadığı, parasal karşılığı olmasına karşılık altın ile yapılan bir ödemenin nakdi ödeme olarak kabul edilemeyeceği, gördükleri işin karşılığı olmaksızın işverenler tarafından sosyal amaçlı olarak belirli gün veya dönemlerde (bayram, yılbaşı, 25'inci, 30'uncu veya 50'inci hizmet yılı vs.) sigortalılara verilen altının ücret ya da ücret niteliğinde kazanç kavramı içinde yer almadığı, ayni yardım olarak nitelendirilebileceği ve bunların prime esas kazanç kapsamında değerlendirilemeyeceği görüşünün yanında,
altının günlük değerinin belli olması ve her an piyasasında kolayca nakde dönüştürülebileceği ve bu sayede satın alma alternatifi sağlayacağı göz önüne alındığında; altın olarak yapılan ödemeler nakit yardım olarak değerlendirilmesi sonucu doğuracağından hatıra altının bir ödeme aracı olarak kullanılabilmesi nedeniyle sigorta primine esas kazanç tutarına dahil edilmesi gerektiği görüşü de savunuluyordu.
İşverenlerce sigortalılara verilen altın bedellerinin prime esas kazanca dahil edilip edilmeyeceği ile ilgili Sosyal Güvenlik Kurumu'nca 1 Haziran 2016 tarihinde düzenleme yapıldı.
Yapılan düzenleme ile işverenlerce sosyal amaçlı olarak sigortalılara belirli gün veya dönemlerde (bayram, yılbaşı, 25'inci, 30'uncu veya 50'inci hizmet yılı vs.) verilen altın bedellerinin sigorta primine esas kazanç olarak kabul edilerek sigorta primine tabi tutulması gerektiği benimsendi.
Ne zaman prime esas kazanca dahil edilecek?
Sigortalılara hatıra altın verildiğinin tespit edildiği, ancak ödeme bordrosunda gösterilmediği durumlarda altının verildiği ayın son günündeki merkez bankası satış fiyatı üzerinden hesaplanacak miktarının sigorta primine esas kazanç tutarına dahil edilmesi gerekir.
Çalışana evlenme, doğum nedeniyle altın verilmesi
Kanunda prime esas kazanca tabi olmayan ödemeler tek tek belirlenmiş, bunların haricinde her ne adla yapılırsa yapılsın tüm ödemeler ile ayni yardım yerine geçmek üzere yapılan nakdi ödemelerin de prime esas kazanca tabi tutulacağı vurgulanmıştır.
5510 sayılı Kanun'da açıkça doğum ve evlenme yardımları prime esas kazanca tabi tutulmayacağı hüküm altına alınmıştır.
Altın, istisnalar arasında açıkça sayılmamakla birlikte, istisnalar arasında sayılan evlenme ve doğum için sigortalıya verilen paraların prime esas kazanca dahil edilmeyeceği hüküm altına alınmış olması sebebiyle aynı maksat ile verilen altının, sigortalının sosyal veya kişisel bir ihtiyacını karşılanması için verildiği ve sürekli bir ödeme arz etmediği neticesinde istisnalar kapsamında değerlendirilerek prime esas kazanca dahil edilmemesi gerekir.
Ayın elemanına altın verilmesi
Yine uygulamada çalışanın verimliliğini arttırmak, başarıyı ödüllendirmek maksadıyla belirli bir başarı skalasını yakalayan personele altın verildiği uygulamada görülür.
Hizmet ilişkisine bağlı olarak verilen bu altının günlük değerinin belli olması ve her an piyasasında kolayca nakde dönüştürülebileceği ve bu sayede satın alma alternatifi sağlayacağı göz önüne alındığında altın olarak yapılan bu uygulamaların nakit yardım olarak değerlendirilmesi sonucu doğuracağından sigorta primine esas kazanç tutarına dahil edilmesi gerekir.
Sonuç;
Sigortalılara verilen altın yardımının prime esas kazanca dahil edilip edilmeyeceği, sosyal güvenlik sisteminin işleyişi açısından kritik bir konu.
Bu durum, hem çalışanların maddi güvenliğini hem de işverenlerin yasal yükümlülüklerini doğrudan etkileyen bir unsur.
Sigortalıların gelecekte herhangi bir hak kaybına uğramaması,
İşverenlerimizin herhangi bir ceza ile karşı karşıya kalmamaları için, sigortalılara verilen hatıra altınların ne amaçla verildiği, kanun maddesinde sayılan istisnalardan olup olmadığına çok dikkat edilmeli.
Okan Karagülle
Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı İş Müfettişi, eski SGK Denetmeni
