Barter ya da trampa, para kullanmaksızın ürünlerin değişimiyle (takas) yapılan ticaret. Bu sistemde alacak verecek ilişkisi firmaların kendileri arasında değil, barter havuzuna doğru olmaktadır.
Bir kısım işletmeler, ürünlerini veya hizmetlerini başka işletmelerin ürünleri veya hizmetleriyle takas etmek suretiyle iş yapabilirler. Bu şekilde, ihtiyaç duydukları ürünlerini veya hizmetleri elde etmeleri ve nakit akışı olmadan ticaret yapmaları mümkün olabilir.
Barter: Arada para kullanılmaksızın mal ve hizmetlerin karşılıklı değişimini ifade eder.
Yüzde yüz barter: Hiç para kullanımı olmaksızın veya kısmi para kullanımı şekline denir.
Kısmi barter : Alıcı ve satıcı mal veya hizmet bedelinin kısmen barter, kısmen de nakit ödenmesi şekline denir.
Barter sisteminin tarafları, Barter aracı kurumu ile mal veya hizmet arz ve talep eden barter üyelerinden oluşur.
Barter şirketleri, alıcı ve satıcıları karşı karşıya getiren bir acente gibi hareket etmekte ve aracı olduğu barter ticareti işlemleri için her iki taraftan komisyon adı altında ticari kazanç elde etmektedirler.
Barter çeki, Malı alan firma tarafından düzenlenir. Çekin üzerinde alıcı ve satıcının bilgileri ve yapılan işlemin tutarı yazılıp üç nüsha olarak düzenlenir. Bu nüshaların biri satıcıda, biri alıcıda muhafaza edilir ve son nüshası da barter kuruluşuna verilir. Çekler üçüncü şahıslara ciro edilemez, dolayısıyla kambiyo senedi hükmü taşımazlar.
Broker; Barter firmasının çalışanıdır. Sisteme üyelik ve sonrasındaki alım ve satım işlemlerinde üye işletmeler ile barter şirketi arasında anahtar rol üstlenen kişidir
Barter Kredi ve Limiti; Barter şirketine üye olan firmanın sistemden satın alma kredisidir. Bu limit üyenin barter havuzunda gerçekleştirdiği satış tutarı kadar olabileceği gibi, üye henüz satış yapmadı veya yaptığı satıştan daha fazla bir alım yapmak istiyorsa üyenin vereceği teminata bağlı olarak artabilen bir değerdir.
Teminat; Üye yaptığı satıştan daha fazla bir alım yapmak istiyor veya henüz satış yapmadı ve barter kredisi kullanarak sistemden alım yapmak istiyorsa bunun karşılığı olarak barter şirketine bir ekonomik değer sunmalıdır. İşte bu değer teminattır. (Hazine bonosu, teminat mektubu, gayrimenkul ipoteği, v.b.)
Cari Hesap ve Cari Hesap Ekstresi; Üyenin barter şirketi nezdinde gerçekleştirdiği barter işlemleri, kredi limiti ve teminatına ilişkin işlemler cari hesabını oluşturur, bu hesabın dökümü de cari hesap ekstresidir.
Provizyon; Gerçekleştirilecek barter şeklinde alım işlemi öncesinde, üyenin ilgili işlem için kredisinin yeterli olduğunu gösteren ve barter şirketi tarafından verilen onaydır.
Barter Üyelik Sözleşmesi; Barter havuzuna dahil olmak isteyen tüzel ve gerçek kişilerin, barter sistemi ile havuza üye firmalar ile yapacakları alış verişlere imkân veren, cari hesaplarının tutulmasında barter firmasını yetkilendiren, üyelerin barter şirketine ve birbirlerine karşı hak ve yükümlülüklerini düzenleyen bir sözleşmedir.
Komisyon; Üyenin barter alım ve satım işlemlerinde, işlem aracılığı ve danışmanlığına dair barter şirketine ödeyecekleri oransal değerdir. Bu komisyon anlaşmaya göre alıcı ve satıcıdan ayrı ayrı alınabildiği gibi, sadece bir taraftan da alınabilir.
Barter şirketleri arasında komisyon oranı değişmekle beraber, genelde satış tutarının %1’i ile %5’i arasında seyretmektedir.
Yıllık Üyelik Ücreti; İşletmelerin sisteme üyelik ve alınan hizmetlerin karşılığında yıllık olarak ödediği bedeldir. Alınan tutarlar barter firmasından barter firmasına değişkenlik göstermektedir.
Üye Firmaya Barter Çeki Verilmesi
Sisteme üye olan firmalara, sisteme üye firmalardan barter karşılığı alım yapabilmeleri için barter çeki verilir. Mal almak isteyen firma, mal satmak isteyen firmaya, aralarındaki alım-satımı belgelendirmek için çek düzenlemek durumundadır. Çek üzerinde alıcı ve satıcı firma bilgileri, mal/hizmetin konusu, işlem tutarı gibi bilgiler yer alır. Ayrıca barter çeklerinde barter firması tarafından verilmiş, firmanın onayını belirten provizyon (yetki kodu) bulunur. Provizyon verilmeyen işlemler, barter sistemi tarafından işleme tabi tutulamaz ve sistem imkânlarından faydalandırılmaz.
Barter çekleri kambiyo mevzuatına tabi çek hükmünde olmayıp arkası cirolanamaz. Çekler üç nüsha olarak düzenlenir; bir nüshası barter firmasına gönderilir, bir nüshası satıcıya verilir, bir nüsha da alıcıda kalır.
İşlemlerie ilişkin çek nüshaları barter merkezine ulaştığında barter işlemi kesinlik kazanmıştır ve hesap kapatılıp işlem sonu yapılır. Gerçekleşen bu işlemler sonucunda alıcı üyenin barter hesabı borçlu, satıcı üyenin barter hesabı alacaklı hale gelir.
Barter çekleri sadece barter’a konu alım-satım işlemlerinde kullanılmaktadır. Firmalar kısmi barter yapmak isterlerse, nakit olarak yaptıkları işlemler için barter çeki kullanamazlar.
A- Mal veya Hizmet Satın Alan Firma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi
a) Sisteme Üye Olunması
Barter sistemine üye olan İşletme, barter organizatörünce belirlenmiú olan yıllık üyelik aidatını bir defada olmak üzere ödenir.
Örnek Uygulama: Barter firması olan Sancak Anonim Şirketine, Morgül Limited Şirketi 15.09.2024 günü 100.000,00 lira karşılığında üye olmuştur.
…………….15.09.2024……………….
770 GENEL YÖNETİM GİDERLERİ 100.000,00
770.01 Üyelik Aidat ve Giderleri
191 İNDİRİLECEK KDV 20.000,00
102 BANKALAR 120.000,00
102.01 İş Bankası
Barter Şirketine Ödenen Üyelik Aidatı
………………../…………………………………..
b) Aracı Kuruma Teminat Verilmesi
Barter aracı kurumu, ortaya çıkabilecek riskleri karşılamak üzere teminat alır. Teminat olarak, banka teminat mektubu, gayrimenkul ipoteği, devlet tahvili veya hazine bonosu gibi varlıklar kabul edilebilir.
Örnek Uygulama:
Sancak Anonim Şirketi ünvanlı barter aracı kurumuna üye olan Morgül Limited Şirketi, 15.09.2024 günü tarihinde 5.000.000,00 TL tutarındaki Hazine bonosunu teminat olarak vermiútir.
……………..15.09.2024……………
126 VERİLEN DEPOZİTO
VE TEMİNATLAR 5.000.000,00
112 KAMU KESİMİ TAHVİL
SENET VE BONOLARI 5.000.000,00
Teminat Verilmesi
…………………………/………………………………
c) Sistem ile Mal ve Hizmet Satın Alınması
Mal almak isteyen firma, mal satmak isteyen firmaya, aralarındaki alım-satımı belgelendirmek için çek düzenlemek durumundadır. Sistemde mal veya hizmet alımları, mal veya hizmetlerle ödendiği için bir firma hem alıcı hem de satıcı konumundadır.
Örnek Uygulama:
Morgül Limited Şirketi, Sancak Anonim ünvanlı Barter Şirketi’ne başvurmak suretiyle , Sarıgül Anonim Şirketi’nden 25.09.2024 günü 200.000,00 TL tutarında mal almıştır. Morgül limited Şirketi, Sanck Anonim ünvalı bartır şirketine % 5 komisyon vermiştir.
Kur 1. ABD Doları= 34,20 TL
…………………………..25.09.2024…………………..
153 TİCARİ MALLAR 200.000,00
191 İNDİRİLECEK KDV 40.000,00
126 BARTER SİSTEMİNE BORÇLAR 240.000,00
Sancak A.Ş.
Mal Alış Kaydı
…………………. …… 25.09.2024………………..
760 PAZARLAMA SATIŞ VE
DAĞITIM GİDERLERİ 10.000,00
760.01 Barter Komisyon Giderleri
191 İNDİRİLECEK KDV 2.000,00
102 BANKALAR 12.000,00
102.01 İş Bankası
Komisyonun Ödenmesi
……………………………/……………………
d) Borç Hesaplarının Değerlemesi
Barter işlemleri yapan firma, borçlu ise sisteme ya mal satar ya da günü gelince borcunu dolar karúılığı nakit öder. Ortaya çıkan kur farkını “656 Kambiyo ve Borsa Değer Azalıú Zararları Hesabına” kaydeder.
Örnek Uygulama:
Morgül Limited Şirketi’nin dönem sonunda barter sistemine 2.000 borcu bulunmaktadır. Alış Kuru: 34,20 usd- Dönem sonunda “31.12.2024” tarihinde kur ise 41,20 TL olduğunu kabul edelim. Dönem sonunda bartır şirketine 20.000,00 TL borç olduğunu kabul edelim.
…………………..31.12.2024……………
656 KAMBİYO VE BORSA DEĞER
AZALIŞ ZARARLARI 140.000,00
656.01 Kur Farkı
126 BARTER SİSTEMİNE BORÇLAR 140.000,00
Sancak A.Ş. Barter Şirketi Barter Sistemine
Olan Borcun Değerlemesi
………………………/…………………..
e) Borcun Ödenmesi
Borçlu olan firma genellikle en az 9 aylık sürede borcunu mal ile ödemez ise nakit olarak ödemek durumunda kalır.
Mal ile Borcun Ödenmesi
Örnek Uygulama: Morgül Limited Şirketi, 26.09.2024 tarihinde Sarıgül Anonim Şirketi ile 450.000.00 TL karşılığında mal satmak üzere anlaşmıştır. Sarıgül Anonim Şirketi 450.000,00TL karşılığı olan 13.185,00 $ (1 = 34,1297 TL)’lık barter çekini 26.09.2024 tarihinde Morgül Limited Şirketi’ne vermiútir. Ayrıca, satış üzerinden % 5 komisyon bedelini Sancak Anonim Şirketi ünvanlı Barter Şirketi’ne ödemiútir.
………………..26.09.2024…………….
123 BARTER SİSTEMİNDEN
ALACAKLAR: 450.000,00
123.01 Sncak A.Ş. Barter Şirketi
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 450.000,00
391 HESAPLANAN KDV 90.000,00
Barter Sistemiyle Mal Satışı
…………………..26.09.2024…………
760 PAZARLAMA SATIŞ VE
DAĞITIM GİDERLERİ 22.500,00
760.01 Barter Komisyon Giderleri
191 İNDİRİLECEK KDV 4.500,00
102 BANKALAR 27.000,00
102.01 İş Bankası
Komisyonun Ödenmesi
……………………./……………….
Nakit ile Borcun Ödenmesi
Sistemden mal alan üye firmalar, borçlarını sisteme üye olan firmalara mal satarak ödemektedirler. Ancak sistemden mal alan üye firmalar sisteme mal satamadıkları durumda en az 9 ay sonra borçlarını herhangi bir vade farkına katlanmaksızın o günün döviz kuru üzerinden öderler.
f) Üyeliğin Sona Ermesi
Barter aracı kurumuna üyeliğin sona ermesi durumunda sisteme borçlu olan firmalardan, barter aracı kurumu bu alacaklarını nakit olarak tahsil eder.
Ancak; barter aracı kurumundan alacaklı olan firmalar bu alacağını, borcunu ödemede olduğu gibi nakit tahsil etme olanakları yoktur.
Barter aracı kurumu ile yapılan anlaşmanın herhangi bir nedenle sona ermesi durumunda, barter aracı kurumuna üye olan firma alacaklı durumda ise, alacaklı olduğu tutar kadar bir mal veya hizmeti satın alarak hesabını kapatabilir.
Teminatın İade Edilmesi,Barter aracı kurumuna üyeliği sona eren firmanın, barter aracı kurumuna vermiş olduğu ve nazım hesaplarda izlediği teminatını geri almada yapacağı kayıt, bu teminatı verirken yapmış olduğu kaydın tersidir.
B- Mal veya Hizmet Satan Firma İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi
a) Sisteme Üye Olunması
Barter sistemiyle mal satın alan işletmelerin aynı zamanda da satıcı işletmeler olmasından dolayı, mal satın alan firmaların yapmış olduğu üyelik muhasebe kaydı, mal satan firmaların yapacağı muhasebe kaydı için de geçerlidir.
b) Aracı Kuruma Teminat Verilmesi
Barter sistemiyle mal veya hizmet satın alan firmaların barter aracı kurumuna vermiş olduğu teminatla ilgili muhasebe kaydı, barter sistemine mal veya hizmet satan firmaların barter aracı kurumuna vermiş oldukları teminatla ilgili muhasebe kaydı için de geçerlidir.
c) Sistem ile Mal ve Hizmet Satılması
Barter sistemiyle mal veya hizmet satan firma; alıcıyla, miktar, kalite, taşıma, sigortalama gibi konularda anlaşma yapmar. Bu arada Barter aracı kurumunun mal veya hizmet satabileceğine dair onay vermesiyle satışı yapar ve karşılığında barter çeki alır. Mal veya hizmetin faturasını ise alıcıya keser ve malı teslim eder veya hizmeti sunar. Almış olduğu barter çekini de barter aracı kurumuna gönderir. Barter aracı kurumu bu çeki satıcının cari hesabına alacak, alıcının cari hesabına borç kaydeder. Her ne kadar satış faturası alıcının adına kesilmiş olsa da, satıcı firma muhasebe kaydını barter aracı kurumundan alacaklı olarak yapar. Çünkü, satıcının alıcıyla herhangi bir borç — alacak ilişkisi kalmamıútır. Borç — alacak ilişkisi artık barter aracı kurumuyladır. Alacağını ise sistemden mal alarak tahsil edecektir.
Örnek Uygulama
Morgül Limited Şirketi, 01.10.2024 tarihinde, Sancak Anonim Şirketi ünvanlı Barter Şirketi aracılığıyla Sarıgül Anonim Şirketi’ne 100.000,00 TL tutarında mal satmış ve % 5 barter komisyonunu da ödemiútir. Kur: 1. ABD Doları 34,21 TL.
………………….01.10.2024……………
123 BARTER SİSTEMİNDEN
ALACAKLAR 120.000,00
123.01 Sancak A.Ş. Barter Şirketi
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 100.000,00
391 HESAPLANAN KDV 20.000,00
Barter Sistemiyle Mal Satışı
………………01.10.2024……………….
760 PAZARLAMA SATIŞ VE
DAĞITIM GİDERLERİ 5.000,00
760.01 Barter Komisyon Giderleri
191 İNDİRİLECEK KDV 1.000,00
102 BANKAR 6.000,00
102.01 Garanti Bankası
Komisyonun Ödenmesi
…………./………………
d) Alacak Hesaplarının Değerlemesi
Barter sistemiyle mal satan firma dönem sonunda barter aracı kurumuyla hesap kesimi yapar, borç ve alacağını mahsup eder. Kalan borç veya alacağını da kayda alır. Ayrıca alacak ve borçlar döviz cinsinden olduklarından, dönem sonu değerlemesi de yapılacaktır .
Örnek Uygulama :
Morgül Limited Şirketi’nin dönem sonunda, barter sisteminden 50.000,00 TL alacağı bulunmaktadır. Alış Kuru: 34,20 usd- Dönem sonunda “31.12.2024” tarihinde kur ise 41,20 TL olduğunu kabul edelim.
…………..31.12.2024…….
123 BARTER SİSTEMİNDEN
ALACAKLAR 10.234,08
123.01 Sancak A.Ş. Barter Şirketi
646 KAMBİYO VE BORSA
DEĞER ARTIŞ KARLARI 10.234,08
646.01 Kur Farkı
Barter Si steminden Olan Alacağın Değerlemesi
………………/……………………..
e) Borcun Ödenmesi
Barter sistemiyle mal veya hizmet satın alan firmaların aynı zamanda da satıcı işletmeler olmasından dolayı, mal satın alan işletmelerin yapmış olduğu borç ödeme ile ilgili muhasebe kayıtları, mal satan işletmelerin yapacağı muhasebe kaydı için de geçerlidir.
f) Üyeliğin Sona Ermesi
Barter sistemiyle mal veya hizmet satın alan firmaların aynı zamanda da satıcı işletmeler olmasından dolayı, mal satın alan işletmelerin yapmıú olduğu üyeliğin sona ermesi ile ilgili muhasebe kayıtları, mal satan firmaların yapacağı muhasebe kaydı için de geçerlidir.
C- Aracı Kurumun Muhasebe İşlemleri
a) Üyelik Aidatının Muhasebeleştirilmesi
Örnek Uygulama: Sancak Anonim Şirketi ünvanlı Barter Şirketi, 15.09.2024 tarihinde Morgül Limited Şirketi ve Sarıgül Anonim Şirketi’nden 100.000’00 er TL üyelik aidatı tahsil etmiştir.
……………..15.09.2024……………..
102 BANKALAR 200.000,00
102.01 Akbank
649 DİĞER OLAĞAN GELİR 200.000,00
VE KARLAR
Morgül Ltd.Şti.Üy. Aidatı
Sarıgül A.Ş. Üy. Aidatı
391 HESAPLANAN KDV
Tahsil Edilen Yıllık Üyelik Aidatları
………………/……………….
b) Üyelerden Alınan Teminatların Muhasebeleştirilmesi
Barter aracı kurumu, üyelerinden, para, banka teminat mektubu, hazine bonosu ve devlet tahvili gibi kıymetli evrakları teminat olarak kabul ederek kayıt altına almaktadır.
Örnek Uygulama
Morgül Limited Şirketi, 15.09.2024 tarihinde Sncak Anonim Şirketi ünvanlı Barter Şirketi’ne 5.000.000.00 TL tutarında hazine bonosunu teminat olarak vermiştir.
……………15.09.2024…………
112 KAMU KESİMİ TAHVİL
SENET VE BONOLARI 5.000.000,00
326 ALINAN DEPOZİTO
VE TEMİNATLAR 5.000.000,00
Morgül Ltd.Şti’den Alınan Teminatın Kaydı
………………/………………..
c) Alış – Satış İşlemlerinin Muhasebeleştirilmesi
Örnek Uygulama: Morgül Limited Şirketi 15.09.2024 tarihinde, barter sistemine üye olan Saıgül Anonim Şirketi’ne 200.000,00 TL tutarında mal satmıştır. KUR : 1 ABD Doları = 34,20 TL
………………15.09.2024……………..
123 BARTER SİSTEMİNDEN
ALACAKLAR 200.000,00
123.01 KLM Anonim Şirketi
323 BARTER SİSTEMİNDEN
BORÇLAR 200.000,00
Morgül Limited Şirketi ile Sarıgül A.Ş. Arası Alış ve Satış işlemi
………………….15.09.2024………………..
102 BANKALAR 24,00,00
102.01 Akbank
600 YURTİÇİ SATIŞLAR 20.000,00
600.01 Komisyon Gelirleri
Morgül LTD. ŞTİ :5.000,00
Sarıgül A.Ş. :5.000,00
391 HESAPLANAN KDV 4.000,00
İki üyeden alınan komisyon işlemi
……………./………………
d) Alacak ve Borç Hesaplarının Değerlemesi
Barter aracı kurumu yıl sonlarında döviz kurlarında meydana gelen artışları üye işletmelerin borç ve alacaklarına kur farkları kadar yansıtır. Dolayısıyla bir şirketin borcu, diğer bir şirketin de alacağı kur farkı kadar artmış olur.
Örnek Uygulama : Morgül Limited Şirketi 15.09.2024 tarihinde, barter sistemine üye olan Sarıgül Anonim Şirketi’ne 200.000,00 tutarında mal satmıútır.
KUR: ABD Doları = 34,20 TL Yıl sonunda Doların 41,20 olduğunu kabul edelim
…………………….31.12.2024……………..
123 BARTER SİSTEMİNDEN
ALACAKLAR 40.952,80
123.01 Sarıgül Anonim Şirketi
323 BARTER SİSTEMİNDEN
BORÇLAR 40.952,80
Morgül Limited Şirketi
Yıl Sonu nda Borç ve Alacakların Değerlemesi
……………………./………………..
e) Alacağın Tahsil Edilmesi
Barter sistemine üye olan firmalardan alacakların tahsil edilmesi mal karşılığı olmakla birlikte genellikle en az 9 aylık sürede mal ile tahsil edilemezse nakit olarak tahsil edilmek durumunda kalınmaktadır.
f) Üyeliğin Sona Ermesi
Barter aracı kurumları, üyelerini sisteme genellikle üyelik aidatı karşılığında bir yıllık üye yapmaktadırlar.
Örnek : Uygulama: Morgül Limited Şirketi’nin Sancak Anonim Şirketi ünvanlı Barter Şirketi’ne üyeliği 31.08.2024 tarihinde sona ermiútir. Bu tarihte, Barter Şirketi’nin 20.500,00 TL
alacağı bulunmaktadır.
………..31.08.2024……………..
102 BANKALAR 20.500,00
102.01 İş Bankası
123 BARTER SİSTEMİ ALACAK. 20.500,00
MORGÜL Limited Şirketi
Morgül Limited Şirketi’nden Alacağın Tahsili
……………………../…………………….
Aracı Kurumun Üye İşletmeye Borçlu Olması Durumunda
Barter aracı kurumuna üyeliğin sona ermesi durumunda sisteme borçlu olan işletmelerden, barter aracı kurumu bu alacaklarını nakit olarak tahsil eder. Ancak; barter aracı kurumunun borçlu olması durumunda alacaklı olan işletmeler bu alacağını, borcunu ödemede olduğu gibi nakit tahsil etme olanakları yoktur, sadece alacaklı olduğu tutar kadar bir mal veya hizmeti satın alarak hesabını kapatabilir.
Alınan Teminatın İade Edilmesi
Barter aracı kurumuna üyeliği sona eren işletmenin, barter aracı kurumuna vermiş olduğu ve nazım hesaplarda izlediği teminatını geri almada yapacağı kayıt, bu teminatı verirken yapmış olduğu kaydın tersidir.
YMM/BD HASAN SANCAK
Kaynakça
Prof. Dr. Durmuş ACAR
Prof. Dr. Ömer TEKŞEN
