Özel sektör işçi ve işveren tarafını ilgilendiren kıdem tazminatında yaşanan sorunlar, son 20 yılda neredeyse dört yılda bir hükümet tarafından kamuoyuna sunulan çeşitli tasarılar, bir süre sonra yasalaşmadan gündemden düşmekte, ancak sorunlar büyüyerek devam etmekte.
Kıdem tazminatı ve amacı
Kıdem tazminatı, işçilerin çalışmış olduğu her bir tam yıl için en son aldıkları giydirilmiş brüt aylık ücreti tutarında toplu ödenen tazminattır. İşyerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır. Kıdem tazminatından 4857 sayılı İş Kanunu, 5953 Sayılı Basın İş Kanunu ve 4373 Deniz İş Kanunu’na tabi çalışanlar yararlanabilmektedir.
Hangi şartlarla kıdem tazminatı alınabilir?
Kıdem tazminatından yararlanmak için iki temel şart aranmaktadır.
-İşçinin aynı işverene ait aynı veya farklı işyerlerinde en az bir yıl çalışmasının bulunması,
-İş sözleşmesinin işçi veya işveren tarafından kıdem tazminatına hak kazanılacak şekilde sonlandırılması,
İşçinin işten ayrılırken kıdem tazminatı almasını sağlayan diğer bazı haller ise şunlardır;
-Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla iş sözleşmesinin feshi,
-İşçinin bağlı bulunduğu kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla iş sözleşmesinin feshi,
-Kadın işçinin evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile iş sözleşmesini sona erdirmesi,
-İşçinin ölümü nedeniyle iş sözleşmesinin sona ermesi,
Kıdem tazminatı nasıl hesaplanır?
İşçinin, işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince, son ödenen aylık brüt ücretin çalışma yılı ile çarpılması sonucu hesaplanır. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. Kıdem tazminatı hesaplanırken süreklilik arz eden para veya parasal karşılığı olan menfaatler (ücret, ikramiye, kasa tazminatı, yemek yardımı, gıda ve erzak yardımı, yakacak yardımı, taşıt yardımı, konut yardımı, aile yardımı, çocuk yardımı vb.) dikkate alınır.
Kıdem tazminatından gelir vergisi ve sigorta primi kesintisi yapılmaz. Yalnızca damga vergisi kesintisi yapılarak kalan tutar işçiye ödenir. Kural olarak kıdem tazminatının iş akdinin feshinde ödenmesi gerekir. Ancak, işçinin de onay vermesi halinde taksitler halinde ödeme yapılabilir. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi halinde mevduata uygulanan en yüksek faiz istenebilir. Kıdem tazminatında zamanaşımının başlangıcı, iş akdinin feshedildiği tarihtir. Buna göre, kıdem tazminatında zamanaşımı süresi 5 yıldır.
Kıdem tazminatında sınır (tavanı) var
1475 sayılı iş kanununun 14. maddesinde kıdem tazminatı ile ilgili bir tavan öngörülmüştür. Anılan maddede “…Devlet Memurları Kanuna tabi en yüksek devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez.” hükmü yer almaktadır. Buna göre, 01/07/2024 – 31/12/2024 döneminde uygulanacak kıdem tazminatı tavanı 41.828,42 TL
Sorunlar çözüm bekliyor
Mevcut kıdem tazminatı uygulamasında hem işçi hem de işveren tarafında devam eden sorunlar, iki tarafı da olumsuz etkilemeye devam ediyor. Birikim nedeniyle işveren tarafı ağır finansal yükle karşı karşıya kalıyor. İşçi tarafı ise, hak ettiği tazminatı yıllar sonra almakta sorun yaşıyor. Bugüne kadar sık sık gündeme getirilen taslaklar üzerinde uzlaşılamadı veya sorunu çözülemedi. Konunun, çok uzatılmadan iki taraf için sağlıklı ve uygulanabilir bir yasal düzenlemeye ihtiyaç vardır.
Yargıya intikal etmiş çok sayıdaki ihtilafın çözümü, işçi ve işveren tarafının daha fazla mağdur olmaması için önerilen çözüm ise; 1/1/2025 tarihinde geçerli olmak üzere, tazminatın bir miktar devlet katkısıyla her yıl için işveren tarafından bir fon hesabına yatırılması, geçmiş dönem için ise uygun vadelerle ilgili fon hesabına yatırılması sağlanabilir. Talha APAK
https://www.dunya.com/kose-yazisi/kidem-tazminati-sorunsali-cozulmeli/735966
