I- GİRİŞ

İdari para cezası; kabahat olarak nitelendirilen ve değişik Kanunlarda düzenlenen haksız fiiller karşılığında uygulanan; türü, miktarı ve süresi ancak Kanunla belirlenen belli miktardaki paranın, kabahat fiilini işleyen gerçek veya tüzel kişiden alınarak kamuya geçirilmesi olarak tanımlanabilir[1].

Bu çalışmamızda, idari para cezalarında muafiyet uygulamasını Sosyal Güvenlik Kurumu Mevzuatı (5510 sayılı Kanun, 2020/8 sayılı Genelge) doğrultusunda açıklamaya çalışacağız.

II- SGK MEVZUATINDA İDARİ PARA CEZASI

Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından uygulanan idari para cezaları, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanun’un [2] “Kurumca Verilecek İdari Para Cezaları” başlıklı 102. maddesinde hüküm altına alınmıştır. Adı geçen Kanun hükmünde yer alan idari para cezalarını özetle 5510 sayılı Yasa’daki yükümlülüklerini yerine getirmeyenlere uygulanan yaptırım olarak nitelemek mümkündür.

Sosyal Güvenlik Kurum tarafından, anılan Kanuna dayanarak uygulanan idari para cezalarının sebeplerini ana başlıklar halinde şu şekilde sıralamak mümkündür:
İşe Giriş Bildirgesinin Kanun’un öngördüğü sürede Kurum’a verilmemesi,
İşyeri Açılış Bildirgesinin Kanun’un öngördüğü sürede Kurum’a verilmemesi,
İşten Ayrılış Bildirgesinin Kanun’un öngördüğü sürede Kurum’a verilmemesi,
Aylık Prim Hizmet Belgelerinin Zamanında Kanun’un öngördüğü sürede Kuruma verilmemesi.

III- İDARİ PARA CEZALARINDA MUAFİYET UYGULAMASI

Sosyal güvenlik mevzuatına göre idari para cezalarında muafiyet uygulaması yasal süresi dışında bildirimi yapılan prime esas kazanç tutarlarında söz konusu olabilmektedir. Bilindiği üzere, 25.05.2018 tarih ve 30431 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan 16.05.2018 tarihli ve 7144 sayılı Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun’un 16. maddesi ile 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin ikinci fıkrasına; “Kurumca, birinci fıkrada belirtilen bildirge, beyanname, belge veya defterlere istinaden sigortalıların ve çalışma gün sayılarının eksiksiz bildirilmesi şartıyla bildirilen prime esas kazanç tutarında, fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini geçmeyecek ve %1’ini aşmayacak şekilde eksiklik tespit edilmesi durumunda, eksikliğin on beş gün içinde düzeltilmesi için ilgiliye yazılı ihtar verilir. Bu süre sonunda tespit edilen eksik tutarın Kuruma bildirilmemesi halinde birinci fıkranın ilgili hükümlerine göre idari para cezası verilir. Eksikliğin işverence tespit edilmesi durumunda bu süre; bildirge, beyanname, belge veya defterlerin Kuruma verilmesinden itibaren on beş gündür.” hükmünün yer aldığı cümleler eklenmiş olup, söz konusu düzenleme 25.05.2018 tarihinden itibaren yürürlüğe girmiştir.

Anılan fıkrada belirtilen “Kurumca tespit” ifadesi;

• Kurumun denetim ve kontrol ile görevli memurları tarafından yapılan tespitleri,
• Diğer kurum ve kuruluşların denetim elemanlarının yaptıkları tespitleri,
• Kamu kurum ve kuruluşlarından alınan bilgi ve belgelere istinaden yapılan tespitleri,
• Mahkeme kararlarını

kapsamaktadır.

Söz konusu düzenleme ile Kurum’a verilmesi gereken bildirge, beyanname, belge veya defterlerdeki tutarlarda hesap hatalarından kaynaklanan ve azami bahsi geçen oranlardaki eksikliklerin giderilmesi için işverenlere 15 günlük bir süre verilmesi öngörülmekte olup, 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinde yer alan idari para cezaları, eksikliklerin bu süre sonunda da giderilmemesi durumunda uygulanacaktır.

Yapılan bu düzenlemeye istinaden söz konusu fıkra kapsamına, işyerinden bildirilen sigortalıların sadece prime esas kazançlarının eksik bildirilmesi nedeniyle işverenlerce yasal süresi geçirildikten sonra gerek Kurumca yapılan tespite istinaden ihtar üzerine gerekse kendiliğinden verilen ek aylık prim ve hizmet belgesi veya muhtasar ve prim hizmet beyannamesinden kaynaklanan fiiller girmektedir.

Diğer taraftan, ilgili aya ait eksikliğin giderilmesi amacıyla verilen ek belge/beyanname bakımından bahse konu muafiyetten yararlanılabilmesi için;

1. İşyerinden bildirilen sigortalıların ve bu sigortalıların çalışma gün sayılarının eksiksiz bildirilmesi, eksikliğin sadece bildirimi yapılan sigortalıların prime esas kazançlarına ilişkin olması,
2. Eksik bildirilen prime esas kazanç tutarının, fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini geçmemesi,
3. Eksik bildirilen prime esas kazanç tutarının, eksikliğe konu aya ilişkin işverence bildirimi yapılan toplam prime esas kazanç tutarının % 1’ini aşmaması,

şartlarının birlikte gerçekleşmiş olması ve ayrıca söz konusu eksikliğin;

• Kurum tarafından tespit edilmesi halinde, Kurumca yapılan ihtar üzerine eksikliğin işverence on beş gün içinde giderilmesi,
• İşveren tarafından tespit edilmesi halinde ise eksikliğin bildirge, beyanname, belge veya defterlerin Kuruma verilmesinden itibaren on beş gün içinde giderilmesi

gerekmektedir.

Dolayısıyla, gerek Kurum tarafından gerekse işveren tarafından tespit edilen eksiklikte yukarıda belirtilen ilk üç şartın birlikte gerçekleşmesi ve eksikliğin yine yukarıda belirtilen süreler içinde giderilmesi kaydıyla, 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesinin ikinci fıkrasına 7144 sayılı Kanun’un 16. maddesi ile eklenen hüküm uyarınca öngörülen idari para cezası muafiyeti uygulamasından yararlanılabilecektir. Belirtilen süreler içinde eksiklikleri gidermek üzere ek belgenin/beyannamenin düzenlenerek Kuruma verilmemesi halinde, işveren hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

Örnek-1:

(A) işyerinden 2017/Ağustos ayına ait yasal süresi içinde verilen aylık prim ve hizmet belgesinde 12 sigortalı için toplam 359 gün ve 36.000 TL tutarında prime esas kazanç bildirildiği ve söz konusu işyeri hakkında yapılan incelemede bildirimi yapılmış olan bu sigortalılardan ikisi için 2017/Ağustos ayına ait toplam 190 TL tutarındaki sigorta primine esas kazanç tutarının Kuruma eksik bildirildiğinin tespit edildiği varsayıldığında, söz konusu eksikliğin;

• işyerinden bildirilen sigortalıların sadece prime esas kazançlarına ilişkin olduğu,
• fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücretin üçte birini geçmediği

(1.777,50/3=592,50 TL>190 TL),

• ilgili aya ait bildirimi yapılan toplam sigorta primine esas kazancın % 1’ini aşmadığı(36.000/0,01=360 TL>190 TL),

  anlaşıldığından bu işyeri hakkında hemen idari para cezası uygulanmayacaktır.

  Kurumca işverene, söz konusu eksikliğin giderilmesi amacıyla ek belgenin verilmesine yönelik ihtar çekilecektir.

• İşyerinden bildirilen sigortalıların sadece prime esas kazançlarının eksik bildirildiğinin Kurumca yapılan tespit neticesinde anlaşılması ve söz konusu eksik bildirimin Kanunda bahsi geçen azami oranları geçmemesi halinde Kurumca işverene, söz konusu eksikliğin giderilmesi amacıyla ek belgenin/beyannamenin verilmesine yönelik ihtar çekilecektir. Eksikliğin, ihtar yazısının tebliğ tarihini takip eden günden itibaren 15 gün içinde yerine getirilmesi halinde idari para cezası uygulanmayacaktır. Ancak, bu süre içinde ek belgenin/beyannamenin düzenlenerek Kuruma verilmemesi halinde, işveren hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

Örnek-2:

Örnek 1’de belirtilen ihtarnamenin Kurumca 28.05.2018 tarihinde çekildiği varsayıldığında, işveren 190 TL tutarındaki ek aylık prim ve hizmet belgesini 12.06.2018(dahil) tarihine kadar vermesi halinde hakkında idari para cezası uygulanmayacaktır. Ancak, bu süre içinde ek belgenin düzenlenerek Kuruma verilmemesi halinde, işveren hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

• Eksik bildirilen tutarın, fiilin işlendiği tarihteki brüt asgari ücretin üçte birini geçmesi veya eksik bildirilen tutarın, eksikliği giderilmek istenen aya ait yasal süresi içinde bildirimi yapılan belgelerde/beyannamelerde kayıtlı toplam prime esas kazanç tutarının %1’ini geçmesi durumunda işveren idari para cezası muafiyeti uygulamasından yararlanamayacak olup, hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

Fiil tarihi, eksikliği giderilmek istenen aya ait belgenin/beyannamenin yasal verilme süresinin son günüdür. Bu tarihte geçerli olan brüt asgari ücretin üçte biri eksik bildirilen tutarın mukayesesinde esas alınacaktır.

Örnek-3:

Örnek 1’de belirtilen iki sigortalı için eksik bildirilen sigorta primine esas kazanç tutarının 400 TL olduğu varsayıldığında, her ne kadar 400 TL’lik tutarın fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücretin üçte birinden (592,50 TL) az olmasına rağmen, toplam bildirimi yapılan prime esas kazanç tutarının % 1’inden (360 TL) fazla olması nedeniyle, işveren idari para cezası muafiyeti uygulamasından yararlanamayacak ve hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102 inci maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

Örnek-4:

Örnek 1’de belirtilen 2017/Ağustos ayına ait bildirimi yapılan toplam sigorta primine esas kazanç tutarının 90.000- TL ve iki sigortalı için eksik bildirilen tutarın 600. TL olduğunu varsayalım, her ne kadar 600 TL’lik tutarın toplam bildirimi yapılan prime esas kazanç tutarının % 1’inden (900 TL) az olmasına rağmen, fiilin işlendiği tarihteki aylık brüt asgari ücretin üçte birinden (592,50 TL) fazla olması nedeniyle işveren idari para cezası muafiyeti uygulamasından yararlanamayacak ve hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

• Bahse konu muafiyet uygulamasından yararlanılabilmesi için Kuruma bildirimi yapılan sigortalıların ve çalışma gün sayılarının eksiksiz olması gerekmektedir. Dolayısıyla,kayıt dışı sigortalı tespit edilmesi veya kayıtlı çalışan sigortalının çalışma gün sayısının eksik olması halinde, idari para cezası muafiyeti uygulamasından yararlanılamayacaktır.

Örnek-5:

Örnek 1’de belirtilen 2 sigortalı için toplam 190 TL tutarındaki eksik kazanç bildirimine ilişkin tespite ilave olarak aynı ayda,

• Bildirimi yapılan sigortalılar arasında bulunan 1 sigortalı için Kuruma 1 gün ve 90 TL tutarında eksik bildirim yapıldığı,
• Ayrıca kayıt dışı çalıştırılan 1 sigortalı için de 2 gün ve 120 TL tutarında prime esas kazancın Kuruma bildirilmediği

tespit edilmiş olduğu varsayıldığında, işveren gerek bildirimini yapmış olduğu sigortalının gün sayısını eksik bildirdiği gerekse kayıt dışı sigortalı çalıştırdığı için eksik bildirilen kazanç toplamı Kanunda belirtilen oransal tutarları geçmese de işveren idari para cezası muafiyeti uygulamasından yararlanamayacak ve hakkında 5510 sayılı Kanun’un 102. maddesine göre idari para cezası uygulanacaktır.

• İşyerinden bildirilen sigortalıların sadece prime esas kazançlarının eksik bildirildiğinin Kurumca yapılan tespit neticesinde anlaşılması ve söz konusu eksik bildirimin Kanunda öngörülen oransal tutarları geçmemesi hususu inceleme dönemi, faaliyet dönemi gibi bir tarih aralığının tamamı için değil, her bir ay için ayrı ayrı değerlendirilecektir.

IV- SONUÇ

Sonuç olarak, Sosyal güvenlik mevzuatına göre idari para cezalarında muafiyet uygulaması yasal süresi dışında bildirimi yapılan prime esas kazanç tutarlarında söz konusu olabilmektedir. Bu bağlamda, muafiyet hakkında yararlanabilmek için mevzuatın öngördüğü ve yazımızda örneklerle detaylı bir şekilde izah ettiğimiz şartların hepsine birlikte sahip olmak gerekmektedir.

Serdar Aday
Sosyal Güvenlik Uzmanı

[1] Fatih KOÇAK, “İdari Para Cezası/Adli Para Cezası Kavramları Genel Çerçevesinde Türk Ticaret Kanunu’nda Öngörülen Cezalar”, Yaklaşım, Haziran 2013, Sayı: 246.

[2] 16.06.2006 tarih ve 26200 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.