2024-2028 dönemini kapsayan 12. Kalkınma Planı’nın TBMM Genel Kurulu’ndaki görüşmeleri tamamlanmış ve 1 Kasım 2023 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
12. Kalkınma Planı, Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığının koordinasyonunda kamu kesimi, özel kesim, sivil toplum temsilcileri ile akademik çevrelerin katkılarıyla hazırlanmıştır.
Kalkınma Planları, sürdürülebilir kalkınma sürecinin stratejik bir yaklaşımla yönetilmesini teminen mevcut kaynakların verimli kullanılması, orta ve uzun vadede artırılması ile ekonomik ve sosyal açıdan en fazla katma değer üreten alanlara yönlendirilmesi için yol gösterici bir işlev üstlenmesi bakımından önem taşımaktadır.
Bu çerçevede, Kalkınma Planları toplumun tüm kesimleri için uzun vadeli bir perspektif ve hedef birliği sağlamaya hizmet etmekte, kamu idareleri bakımından ise önceliklerini belirlemeye yön verecek bir politika seti niteliğindedir.
Kamu idareleri Planın amaç, hedef, ilke ve politikaları çerçevesinde kendi görev alanlarına ilişkin politika ve tedbirlerin uygulanmasından sorumlu tutulmakta, buna bağlı olarak yatırım ve cari harcamalarını, kurumsal ve hukuki düzenlemelerini Planda öngörülen hedef ve politikaları dikkate alarak gerçekleştirme yükümlülüğü altına girmektedirler.
12. Kalkınma Planı, “istikrarlı büyüme, güçlü ekonomi”, “yeşil ve dijital dönüşümle rekabetçi üretim”, “nitelikli insan, güçlü aile, sağlıklı toplum”, “afetlere dirençli yaşam alanları, sürdürülebilir çevre” ve “adaleti esas alan demokratik iyi yönetişim” olmak üzere beş ana eksende oluşturulduğu görülmektedir.
Bu çerçevede, yazımızda 2024-2028 dönemini kapsayan 12. Kalkınma Planı’nda istihdam ve çalışma hayatı ile ilgili hangi politikaların ve hedeflerin ortaya konulduğu ve bu hedeflere ulaşmak için hangi tedbirlerin öngörüldüğü konusu ele alınacaktır.
İstihdam ve çalışma hayatı
11. Kalkınma Planı’nda başta özel politika gerektiren gruplar olmak üzere toplumun tüm kesimlerine yeterli bir gelirle kayıtlı, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlandığı koşullarda iş imkânlarının sunulması, ikiz dönüşüm (dijital ve yeşil dönüşüm) sürecinin etkilerinin fırsata dönüştürülmesi, çalışma çağındaki nüfusun azami oranda istihdam edilmesi, insan kaynağı niteliğinin yükseltilip etkin kullanıldığı verimli bir işgücü piyasasının oluşturulması temel amaç olarak ortaya konulmuş, bu temel amaç doğrultusunda da aşağıdaki politika ve tedbirler belirlenmiştir.
Politika ve tedbirler
1. Mevcut ve yeni meslek alanları ile bu alanların gerektirdiği beceri düzeylerinin belirlenmesi ve güçlendirilmesi
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- İşgücü piyasasında yaşanan dönüşüm çerçevesinde ara ve kalifiye işgücü ihtiyacına yönelik beceri geliştirme faaliyetleri gerçekleştirilecek.
- Sektörel bağlamda düşük ve yüksek otomasyon alanları belirlenecek, otomasyon süreçlerinin işgücü piyasası üzerindeki etkileri analiz edilecek.
- Savunma sanayii, yapay zekâ, siber güvenlik, temiz ve sürdürülebilir enerji ile uzay teknolojileri gibi stratejik alanlarda nitelikli işgücü yetiştirmeye yönelik kamu-üniversite-özel sektör işbirliği programları uygulamaya konulacak.
2. İşgücü piyasasının ikiz dönüşüm sürecine uyumunun sağlanması
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- İstihdama yönelik devlet yardımları sektörel bazda ikiz dönüşümü destekleyecek şekilde uygulanacak.
- Örgün ve yaygın eğitim programlarının içeriği ikiz dönüşüm sürecine uyumlu bir şekilde beceri ve yetkinlik bazlı geliştirilecek.
- İkiz dönüşüm kapsamında aktif işgücü politikaları analiz edilerek yeniden düzenlenecek.
- İkiz dönüşüm süreci kapsamında ilgili tüm tarafların katılımıyla adil geçiş stratejisi hazırlanacak.
- Adil geçiş sürecinin gerçekleştirilebilmesine yönelik, yeşil dönüşümden etkilenebilecek bölge ve meslek gruplarında istihdam edilenler için ihtiyaç analizi yapılacak.
3. Özel politika gerektiren grupların yeterli bir gelirle kayıtlı, iş sağlığı ve güvenliğinin sağlandığı koşullarda işgücü piyasasına katılımının sağlanması
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- Pasif işgücü programlarından yararlanma koşulları kolaylaştırılacak,
- Engellilere yönelik özel eğitim programlarının istihdam temelinde etkinlikleri artırılacak.
- Engellilerin istihdam edilmelerine yönelik iş ve meslek danışmanlığı hizmetleri yaygınlaştırılacak.
- Özel politika gerektiren gruplarda yer alan bireylerin istihdamda kalmalarının temin edilmesi ve sahip oldukları becerilerin günümüz ihtiyaçlarına uyarlanması için hayat boyu öğrenmeye katılım artırılacak, sektörlerle işbirlikleri güçlendirilecek.
- Kadın istihdamını artırmaya yönelik kurumsal bakım olanaklarının ekonomik ve fiziki erişilebilirliği artırılacak.
- Uzaktan çalışma gibi esnek çalışma modellerinin kayıtlı ve güvenceli bir şekilde uygulanması ve yaygınlaştırılması sağlanacak.
- Mikro kredi projeleri, kadın istihdamına etkisi güçlendirilerek yaygınlaştırılacak.
4. Gençlerin istihdamının artırılması ve çalışma koşullarının iyileştirilmesi
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- İnsan kaynakları alanında gençlere yönelik yetenek yönetimi uygulamaları geliştirilecek.
- Genç girişimcileri yenilikçi buluşlara ve projelere yönlendiren hibe destekleri artırılacak.
- Genç işgücünün kayıtlı istihdamını desteklemek üzere sosyal güvenlik bilinci geliştirilecek.
- Eğitimde ve istihdamda olmayan gençlerin istihdama erişimlerini desteklemeye yönelik programların etkinliği artırılacak.
- Gençlerin kariyer farkındalıklarını artırmak ve istihdam imkânlarına erişimini kolaylaştırmak amacıyla faaliyetler yürütülecek.
5. Kamu istihdam hizmetlerinin, yoksul hanelerin sürdürülebilir gelir kaynaklarına ulaşabilmesini desteklemek amacıyla hane temelinde geliştirilmesi ve bu hanelerin İŞKUR hizmetlerinden faydalanmasının önceliklendirilmesi
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- SGK, İŞKUR ve Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü verileri entegre edilecek ve İŞKUR hizmetleri ile kamu kaynaklı hizmet ve yardımlardan yararlanamayan dar gelirli hanelere İŞKUR hizmetlerinin sunumunda öncelik sağlanacak.
- Hane temelli hizmet sunum politikası kapsamında İŞKUR hizmetlerinden faydalanan kişi sayısı artırılacak, öncelikle gençler olmak üzere her ailede en az bir çalışan olmasını sağlayacak tedbirler alınacak.
6. Nitelikli işgücü kaybının önlenmesi ve yurt dışında çalışan nitelikli vatandaşların Türkiye ile bağlarının güçlendirilerek mesleki bilgi ve tecrübe aktarımını sağlayacak mekanizmaların geliştirilmesi
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- Nitelikli işgücünün işgücü piyasasıyla bağlantılı göç nedenleri ortaya konularak sektör bazında kitlesel işgücü kaybını önlemeye yönelik adımlar atılacak.
- Yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızın çalıştıkları ülke, sektör ve icra ettikleri mesleklerin tespitine ilişkin veri altyapısı güçlendirilecek.
7. Ülkenin ihtiyaç duyduğu alanlarda nitelikli yabancı işgücü istihdamının artırılması
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- Yurtiçinden temininde zorluk yaşanan hallerde işgücü piyasasının farklı vasıflarda ihtiyaçlarını karşılamak üzere göç ve istihdam politikalarının dengeli bir şekilde uyumlaştırılması sağlanacak.
- Çalışma izni başvurularında aranan diploma denkliklerine ilişkin süreçler iyileştirilecek.
8. Düzensiz işgücü göçü ile mücadele ve uluslararası işgücünün kayıtlı istihdamının artırılması
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- Kayıtlı istihdama geçişi kolaylaştırıcı mevzuat ve teknik altyapıların iyileştirilmesi sağlanacak.
- Çalışma izinleri ile sosyal güvenlik kayıtları arasında entegrasyon geliştirilecek.
9. Kayıt dışı istihdamın azaltılması
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- Kayıt dışılığın azaltılmasına yönelik bilinçlendirme ve denetim faaliyetleri artırılacak.
- Kayıt dışı istihdam edilen özel politika gerektiren gruplara yönelik sektör bazlı analizler yapılarak denetim mekanizmaları güçlendirilecek.
10. İş sağlığı ve güvenliği hizmetlerinin daha etkin ve verimli hale getirilmesi
Belirlenen bu politika kapsamında aşağıdaki tedbirlerin hayata geçirilmesi öngörülmektedir.
- İş kazası ve meslek hastalıklarının tespiti ve bildirimi süreçleri iyileştirilecek.
- İş sağlığı ve güvenliği alanında koruyucu ve önleyici faaliyetler artırılacak.
- İş sağlığı ve güvenliği alanındaki sorumlu kurumların hizmet kaliteleri ile insan kaynağının yetkinlikleri yükseltilecek.
- İş sağlığı ve güvenliği alanında yerli üretim ile dijital ve teknolojik çözümler teşvik edilerek yaygınlaştırılması sağlanacak.
İstihdam ve çalışma hayatı hedefleri
2022
2023
2028
İşgücüne Katılma Oranı, Toplam (%)
53,1
53,7
56,7
İşgücüne Katılma Oranı, Kadın (%)
35,1
35,9
40,1
İstihdam Oranı (%)
47,5
48,3
52,5
İşsizlik Oranı (%)
10,4
10,1
7,5
İşsizlik Oranı, Genç Nüfus (%)
19,4
18,5
16,6
Kısmi Süreli Çalışan Oranı (%)
9,7
10,0
12,3
Kayıt Dışı İstihdam Oranı (%)
26,8
26,5
23,4
Ölümlü İş Kazası Oranı (Yüz Binde)
6,6
6,6
6,2
Kaynak: TÜİK. 2023 yılı verileri gerçekleşme tahmini olup 2028 yılı verileri On İkinci Kalkınma Planı hedefleridir.
12. Kalkınma Planı’ndaki politika ve hedeflere bakıldığında, çalışma hayatı ve istihdam konusunda şu anda ülkemizin karşı karşıya olduğu ve gelecekte daha fazla etkisini hissedeceği, ikiz dönüşüm (dijital ve yeşil dönüşüm), düzensiz göç, eğitim-işgücü dengesi, başta kadın ve engelliler olmak üzere özel politika gerektiren grupların istihdamının artırılması, güvenceli esnek çalışma biçimin yaygınlaştırılması, yurtdışına giden nitelikli işgücü kaybının önlenmesi, kayıt dışı istihdamın azaltılması ve iş sağlığı ve güvenliği alanındaki koruyucu ve önleyici faaliyetlerin artırılmasına yönelik politikaların ortaya konulmasının olumlu olduğu, ancak 2028 yılında ulaşılması öngörülen bazı hedeflerin (örneğin; istihdam oranının %48,3’ten %52,5’e çıkarılması, işsizlik oranlarının %10,1’den %7,5’a düşürülmesi, kısmi süreli çalışan oranının %10’dan %12,3’e çıkarılması) çok gerçekçi olmadığı, belirtilen hedeflere ulaşmak için planda öngörülen tedbirlerin yeterli olmayacağı değerlendirilmekle birlikte, önümüzdeki süreçte hazırlanacak olan Cumhurbaşkanlığı yıllık programları, bölgesel ve sektörel stratejiler ve kurumsal stratejik planlar belirlenen hedeflere ulaşılıp ulaşılamayacağı konusunda bizlere daha net fikir verecektir. Celal ÖZCAN
